Tíminn - 28.09.1975, Blaðsíða 18

18
TÍMINN
Sunnudagur 28. september 1975
Mtnn o| málofni
Er niðurfærsla
rétta leiðin?
Þessi mynd sýnir vel byggðina á Flötunum 1 GarOahreppi. Timamynd Gunnar.
Þjóðin eyðir
meira en hún
aflar
Eins og nýlega var rakið i við-
tali, sem Tfminn átti við Ólaf Jó-
hannesson viðskiptamálaráð-
herra, eru horfur i efnahagsmál-
um allt annað en álitlegar um
þessar mundir. Viðskiptakjörin
út á við hafa haldið áfram að
versna, og skuldasöfnun eykst er-
lendis. Að visu fara flest nýju lán-
in til arðvænlegra framkvæmda,
enhjá greiðslu þeirra verður ekki
komizt og þvi mun sá hluti gjald-
eyristeknanna, sem fer i greiðsl-
ur á afborgunum og vöxtum, fara
slstækkandi. Þótt lifskjörin hafi
heldur þrengzt, lifir þjóðin enn
um efni fram, þ.e. hún eyðir
meira en hún aflar. Þetta verður
hún að horfast i augu við, og það
veldur aðeins meiri erfiðleikum
siðar, ef ekki eru gerðar ráð-
stafanir i tima.
Eins og fram kom i viðtalinu
við Ólaf Jóhannesson, hefur rikis-
stjórninni heppnazt það annað
meginhlutverk sitt að tryggja
næga atvinnu. ísland á þvi það
met, að vera eina riki Vestur-
Evrópu, þar sem ekki er atvinnu-
leysi. En hinu megintakmarki
sinu, að draga úr verðbólgunni,
hefur rikisstjórnin ekki náð. Þaö
áréttaði Ólafur Jóhannesson
mjög ákveðið I viðtalinu. Þessu
valda að sjálfsögðu ýmsar ástæð-
ur, sumar óviðráðanlegar, eins og
viðskiptakjörin. En hitt á lika
sinn þátt i þessu,að stjórnin hefur
oft orðið að láta i minni pokann
fyrir öflugum sérhagsmunahóp-
um.
AAerk ummæli
Björns
Jónssonar
Vegna hins iskyggilega ástands
hafa verkalýðssamtökin ákveðið
að segja upp kaupsamningum og
hafa þá lausa um áramótin. En
rétt er I þvi' sambandi að vekja at-
hygli á ummælum, sem sjónvarp-
iðhafði eftir Birni Jónssyni, for-
seta Alþýðusambands tslands,
þegar það ræddi við hann um
uppsögn samninganna. Björn
Jónsson lét svo ummælt, að nú
væri mikilvægara að snúa sér að
orsökum verðbólgunnar, heldur
en að vera alltaf að glima vjð af-
leiðingar hennar. Þetta er lauk-
rétt. Það er engin lausn að hækka
kaupið I kjölfar verðhækkatfa og
að hækka verðið i kjölfar kaup-
hækkana. Þetta gerir ástandið
aðeins verra. Það sem hér þarf að
gerast, er að reynt verði að ná
samkomulagi um vissa stöðvun á
hvoru tveggja, eins og nú er verið
að reyna i Bretlandi. Ein megin-
orsök verðbólgunnar eru hinar
stööugu vfxlhækkanir, og engin
tök nástá þeim, nema samkomu-
lag geti náðst um einhvers konar
stöðvun.
Niðurfærslu-
leiðin
Ólafur Jóhannesson lét svo um-
mælt i viðtalinu við Timann, að
ný gengisfelling kæmi ekki til
greina, nema eitthvað nýtt kæmi
til, sem ekki er fyrirsjáanlegt nú.
Gengislækkun leysir engan
vanda. Það sem nú þarf að gera,
er að reyna að fá sem bezta yfir-
sýn yfir vandann og sem gleggst-
an samanburð á úrræðum. Hér
þarf að hafa svipuð vinnubrögð og
vinstri stjórnin greip til sumarið
1972, þegar hún fól fulltrúum
helztu flokkanna að gera yfirlit
um efnahagsástandið og þá val-
kosti, sem helzt kæmu til álita.
Slfkt sýnir bæöi, hver vandinn er
og hvemig hyggilegast muni að
fástviðhann. Ólafur Jóhannesson
lét svo ummælt i áðurnefndu við-
tali, að hann vildi láta athuga
vandlega hina svonefndu niður-
færsluleið, enda þótt hún hefði
sina ágalla. Þetta var sú leið, sem
Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðubandalagið hölluðusthelzt að
haustið 1972. Þennan valkost ber
vissulega aö athuga nú, en að
sjálfsögðu með sem gleggstum
samanburði við aðrar leiðir, sem
um getur verið að ræða.
Vextir og verð-
trygging
Hér i blaðinu hefur verið vikið
að þvi nokkrum sinnum að
undanförnu, hvort ekki væri rétt
að lækka vextina, en gefa spari-
fjáreigendum kost á verðtrygg-
ingu I staðinn.
Það er tvimælalaust, að hinir
háu vextir eru atvinnuvegunum
þungbærir, en þó einkum þeim
greinum þeirra, sem þurfa á
miklu rekstrarfé að halda. Nokk-
urt dæmi þess, hve mikil vaxta-
byrðin er hjá sumum fyrirtækj-
um, er það, að vaxtagreiðslur
Aburðarverksmiðju rikisins
námu hærri upphæð á síðast liðnu
ári heldur en allar kaup-
greiðslurnar. Mörg svipuð dæmi
mætti nefna. Slikum dæmum mun
þóenn fjölga vegna síðustu kjara-
samninga, þar sem fyrirtækin
þurfa að auka rekstrarféð, og
vaxtagreiðslurnar munu hækka i
samræmi við það. Þegar þessi
mál eru Ihuguð, dugir ekki að
horfa á eitthvert meðaltal vaxta-
greiðslnahjá fyrirtækjunum, eins
og hagfræðingum hættir til að
gera, þvi að mörg fyrirtæki
greiða litla vexti, og lækka þannig
meðaltalið. Það verður einkum
að lita á fyrirtækin sem þurfa að
greiða mikla vexti, enda eru það
þau, sem standa höllustum fæti,
og það er vegna þeirra, sem efna-
hagsráðstafanir eins og gengis-
fellingar eru gerðar. Lækkun
vaxta getur munað verulegum
fjármunum fyrir slik fyrirtæki.
Tillögur
Jóhannesar
Nordals
Rökin fyrir háum vöxtum eru
þau, að þeir séu nauðsynlegir
vegna sparifjáreigenda. Vissu-
lega má ekki gleyma sparifjár-
eigendum i þessu sambandi, þvi
að enga hefur verðbólgan leikið
grálegar en þá. Hér kemur það til
athugunar, hvort ekki megi
tryggja hag sparifjáreigenda bet-
ur með þvi að gefa þeim kost á
verðtryggingu. 1 grein, sem Jó-
hannes Nordal bankastjóri birti i
Fjármálatlðindum á siðast liðnu
sumri, vékhann að þessu eftir að
hafa rætt um lög, sem sett voru á
siðasta þingi þess efnis, að fjár-
festingarsjóðir endurláni með
sömu kjörum og þeir verða að
sæta sjálfir. Jóhannes Nordal
sagði, að i framhaldi af þessari
lagasetningu þyrfti að fara fram
endurskoðun almennra láns-
.kjara, og kæmi þá einkum tvennt
til athugunar. Um það fórust hon-
um orð á þessa leið:
„1 fyrsta lagi endurskoðun á
lánskjörum lifeyrissjóða, en
verðtrygging á fé þeirra er brýn
nauðsyn, ef þeir eiga að geta
tryggt félögum sinum viðunandi
lifeyri i framtiðinni. Er ekki
óeðlilegt að lánskjörum þessum
verði breytt með hliðsjón af hin-
um nýju lánskjörum fjár-
festingarlánasjóða.
1 öðru lagi er timabært að at-
huga að nýju, hvort ekki sé rétt að
koma á flokki verðtryggðs spari-
fjár i innlánsstofnunum. Með þvi
móti mætti bæði bæta hag spari-
fjáreigenda, sem svo mjög hefur
hallað á að undanförnu, og um
leið efla sparifjármyndun og getu
bankakerfisins til að mæta brýn-
um rekstrarfjárþörfum atvinnu-
lifsins.”
Hér er vissulega hreyft mikils-
verðu máli, og ef til vill þvi
stærsta, sem gæti hamlað gegn
verðbólgunni og verstu afleiöing-
um hennar, en þar er átt við með-
ferðina á sparifjáreigendum.
Olíukaupin
Sú hugmynd skýtur öðru hvoru
upp kollinum, að Islendingar eigi
aö beina oliukaupum sinum til
Noregs og hætta oliukaupum frá
Sovétríkjunum. Ahangendur
þessarar hugmyndar gleyma
hinsvegar jafnan, að oliuviðskipt-
in við Sovétrikin hafa tryggt okk-
ur góðan markað fyrir fiskafurð-
ir, sem erfitt væri eða útilokað að
selja annars stáðar. Þvi aðeins
væri hyggilegt að hverfa að oliu-
viðskiptum við Noreg, að Norð-
menn gætu tryggt okkur ekki lak-
ari markað fyrir umræddar fisk-
afurðir en rússneski markaðurinn
er. Það er hinsvegar ekki kunnugt
um, að Norðmenn hafi upp á slik-
an fiskmarkað að bjóða. Meðan
svo er, og ástandið i fisksölumál-
um er að öðru leyti eins og það er,
er það hreinlega út i hött að ræða
um að færa oli'uviðskiptin frá
Sovétrlkjunum til Noregs.
Þvi hefur verið hreyft til stuðn-
ings oliukaupum frá Noregi, að
við greiðum Rússum nú meira
fyrir oliuna en þeir fyrir vörur,
sem þeir kaupa af okkur. Þvi sé
nú halli á viðskiptum við þá.
Þessvegna megi draga úr oliu-
kaupum frá Sovétrikjunum, sem
þessum halla nemur, og færa þau
til Noregs. En hvernig er háttað
verzlun okkar við Noreg? Er ekki
þegar halli á henni, og er nokkuð
betra að skulda Norðmönnum en
Rússum? Sá erhinsvegar munur-
inn, að vonir geta staðið til að
hægt sé að auka fisksöluna til
Sovétrikjanna, en litil eða engin
von um, að Norðmenn auki fisk-
kaup héðan.
Staðan í fisk-
sölumáium [
Ástandið i' fisksölumálunum er
vissulega þannig um þessar
mundir, að það hvetur siður en
svo til þess að rjúfa viðskiptin við
Sovétrikin. Fiskmarkaðir þeir,
sem við höfum I Bandarikjunum
og Vestur-Evrópu, eru ótryggir.
Fisksalan i Bandarikjunum er
háð sveiflum hins frjálsa hag-
kerfis, og þvi getur verðið lækkað
skyndilega og sala minnkað með
litlum fyrirvara. Þetta hafa Is-
lendingar fengið að reyna
áþreifanlega siðustu misserin.
Þetta sama gildir einnig um fisk-
markaðinn i Vestur-Evrópu. Þar
við bætist, að þjóðir Vestur-
Evrópu hafa hvað eftir annað
reynt að gera fisksöluna háða
pólitiskum skilyrðum. Gleggsta
dæmið um það eru þær
þvingunaraðgerðir, sem
stjómarvöld Vestur-Þýzkalands
beita íslendinga nú i þeim til-
gangi að reyna að þvinga þá til að
leyfa veiðar frystitogara innan 50
milna markanna.
Einhverjir kunna að segja, að,
rikin i Austur-Evrópu geti einnig
gripið til þess að setja skilyrði
fyrir fiskkaupum. Að sjálfsögðu
gætu slikir atburðir gerzt, en þeir
hafa enn ekki gerzt I skiptum okk-
ar við þær. siðan þessi viðskipti
hófust að ráði. Hingað til hefur
þaðverið okkur hagstætt að geta
selt fiskafurðir til Austur-Evrópu,
og þvi ber að vona, að þessi við-
skipti geti fremur aukizt en hið
gagnstæða. Annars þurfa Is-
lendingar að stefna að þvi að hafa
markaði sem vfðast, svo að þeir
verði ekki fyrir stórfelldu áfalli,
ef markaður bregzt i einstöku
landi.
Árósir á vinstri
stjórnina
Þjóðviljinn keppist nú ekki við
annað meira en að fordæma þá
stefnu, sem Alþýðubandalagið
fylgdi meðan þeir Magnús
Kjartansson og Lúðvik Jósefsson
sátu i rikisstjórn. Skrif Þjóðvilj-
ans um efnahagsmálin eru einna
gleggst dæmi um þetta. Þjóðvilj-
inn f ordæmir nú nær daglega þær
aögerðir, sem Alþýðubandalagið
taldi eðlilegar og sjálfsagðar i
stjórnartfð Lúðviks og Magnúsar.
Þegar viðskiptahorfur fóru
versnandi i árslok 1972, taldi Al-
þýðubandalagið t.d. sjálfsagt, að
gripið yrði til nokkurrar gengis-
fellingar til þess að tryggja rekst-
ur atvinnuveganna. Þegar rætt
var um endurreisn vinstri
stjórnarinnar á siðast liðnu
sumri, viðurkenndu leiðtogar Al-
þýðubandalagsins, að 15%
gengisfelling væri nauðsynleg, og
höföu viðskiptakjörin þó ekki
versnað nándar nærri eins mikið
og siðar varð. Þeir töldu þessa
gengisbreytingu nauðsynlega til
þess að tryggja afkomu atvinnu-
veganna og næga atvinnu. A sið-
asta stjórnarári Lúðviks og
Magnúsar lýsti Alþýðubandalag-
iðsig fylgjandi hækkun söluskatts
til þess að tryggja afkomu rikis-
sjóðs og gera honum kleyft að
auka niðurgreiðslur. Áður var þó
búið að hækka söluskattinn veru-
lega i stjórnartið Lúðviks og
Magnúsar. Nú fordæmir Þjóðvilj-
inn gengisfellingar, hækkun sölu-
skattsins og auknar niðurgreiðsl-
ur, enda þótt hann mælti með öllu
þessu, þegar Magnús og Lúðvik
sátu i stjórn, og voru þó aðstæður
þá ekki eins erfiðar og nú.
Þannig mætti rekja þetta,
hvemig Þjóðviljinn fordæmir nú
næstum i einu og öllu þá stefnu,
sem Alþýðubandalagið fylgdi,
meðan það var stjórnarflokkur.
Það mætti álykta af þessu, að
vinstri stjórnin hefði ekki verið
neitt sérstaklega góðstjórn. Slikt
er þó með öllu rangt. Vinstri
stjómin gerði margt vel, og bezt
eftirmæli mun hún þó hljóta
vegna þess að hún reyndi að vera
ábyrg stjórn og hikaði ekki við að
beita sér fyrir óvinsælum aðgerð-
um, ef hún taldi þess þörf.
Þ.Þ.