Tíminn - 09.11.1975, Qupperneq 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 9. nóvember 1975.
Ingólfur Davíðsson:
/ HOFN OG „HOFUD-
LANDINU" DANSKA
„Jylland du er hovedlandet”,
kvað ævintýraskáldið. „Lægir
vind á Vesturhafi, veð ég sand i
leit að rafi. Ströndin þar er
stórra sæva, stynur þungan
himinglæva, hefur jarðað skip
og skóga, skerðir byggö og land-
ið plóga. Syngdu með mér
Sandhóla-Pétur, söguna kanntu
flestum betur”. Jótlandssiða
var illræmd fyrr á öldum. Þar
er hafnleysi mikið, gegningar
og sandrif Uti fyrir ströndinni á
löngum svæðum, hættulegt
siglingum en skipaferðir tiðar.
Voru skipsströnd mörg ög
mannskæð fyrr á öldum, meðan
vitar voru fáir eða nær engir.
Sagnir ganga af sjóránum fyrr á
tið, en þó bera miklu hærra i
sögunni afrek björgunarmanna.
Ströndin er lág og þoka liggur
oft inn af Norðursjónum, svo lit-
ið eða ekki sér til lands fyrr en
mjög nærri er komið. Sandurinn
er ljós á lit af kvarzkornum og
skeljabrotum, en bak við fjör-
una og sandræmuna taka við
sandhólar. Var þarna orðinn
allmikill uppblástur lands, en
þá tóku Danir sig til sáðu fræi af
melgrasi og hjálmpunti og
gróðursettu belti af barrtrjám
til skjóls og fokvarnar. Greni
þreifst sums staðar illa fyrst i
stað, en þá var tekið það ráð að
gróðursetja fjallafuru með gren
inu, bæði til skjóls og jartvegs-
bóta. Seinna má höggva furuna
burt, þegar hið verðmætara
greni fer að spjara sig. Sandfok-
ið hætti og loftslagið batnaði að
mun, raunar meira en menn
höfðu þorað að vona. í lynginu
þarna og trjábeltunum býr
margt höggorma. Við erum
blessunarlega lausir við þann
ófögnuð.
Nú er geysimikið baðlif við
vesturströnd Jótlands á sumrin,
en fara verður með gát vegna
hættulegra strauma og einnig
pytta i sandinum. Strandhótel
risa upp t.d. i Blokhus (sjá
mynd), og Lökken og keppa um
baðgestina. Er þarna ferða-
mannastraumur mikill og
sumarhús þjóta upp sem
gorkúlur. Fjársterkir menn
reyna að kaupa upp lóðirnar,
einnig útlendingar, t.d. Þjóö-
verjar — og hafa Danir tals-
verðan beyg af kaupunum.
Vilja lika láta alla hafa frjálsan
aðgang að ströndinni sem
viöast, en hefta ekki umferð
hvarvetna með girðingum. Ég
nefndi rafið áðan. „Djúpt i hafi
höll af rafi Huldur býr”, kvað
Grimur Thomsen. Hann hefur
eflaust séö fögur djásn úr rafi i

—

Vatnalilja I grasagarðinum I Höfn
Kaupmannahöfn. Þegar vestan-
storma lægir má oft sjá nokkra
menn bogra hálfiaumulega i
fjörunni. Þeir eru að leita að
rafi, sem öldurnar kuna að hafa
skolað á land i storminum. Þið
munduð sennilega ekki gefa
gaum að rafmolunum, þvi að
þeir eru flestir gráir og litilfjör-
legir að sjá eftir að hafa þvælzt i
sjónum, kannski langa lengi. En
æfðir menn koma fljótt auga á
þá og fagna feng sinum.
Verðmætir geta rafmolar
sannarlega verið. Þið hafið
kannski séðgular eða gulbrúnar
fagrar rafperlur o.fl. skartgripi
úr rafi? Fyrrum þótti það t.d.
vera aðalsmerki lókbakspipu að
munnstykki væri úr rafi. En
hvað er raf? Þið vitið rafmagniö
er kennt við það. Löngu fyrir
vart timatal uppgötvuðu menn
að raf dró að sér fatnaðartrefj-
ar, ef það var núið.
Vikjum aftur málinu að
vesturströnd Jótlands. Hún náði
fyrrum miklu lengra út, en seig
smám saman fyrir óralöngu, og
hefur fyrr og siðar einnig gengið
á hana af stormflóðum. Stór
skóglendi hafa færzt i kaf fyrir
milljónum ára, en i þeim fornu
skógum óx mikið af svokallaðri
raffuru, nú útdauðri barrtrjáa-
tegund. Þegar sár komu á fur-
una t.d. er grein brotnaði, þá
vætlaði úr sárinu sérstök viðar-
kvoða (harpix) og það i allstór-
um stil, að talið er. Kvoðan
storknaði og varð loks að rafi.
Þannig hefur raf myndazt hér
og hvar, sérstaklega mikið við
Eystrasalt, og varðveitist á
sjávarbotninum úti fyrir
ströndunum. Oldur skola þvi á
land enn i dag, en meira hefur
liklega verið um það fyrr á öld-
um. Það var lengi fyrr á tið
mikilvæg útflutningsvara og
gjaldmiðill Norðurlandabúa,
einkum Jóta og þjóðflokka viö
Eystrasalt. Raf var selt til Mið-
jarðarhafslanda og lengra suð-
ur og austur i heim. Þjóðsögur
herma, að Rómverjar hafi talið
fallegan rafmola verðmætari en
þræl! Til eru hér og hvar um
heiminn undurfögur listaverk
úr rafi, varðveitt á söfnum eða i
einkaeign. Flestir eru þessir
dýrgripir gamlir, en nú er raf að
hefjast til vegs og virðingar á
ný-
„Nú býð ég kunningjunum i
vinkjallarann hjá Duus” er
haft eftir heppnum rafleitar-
manni. Þessi frægi kjallari, er i
enn frægara múrsteinshúsi i
Álaborg, þ.e steinhúsi Jens
Bangs, 350 ára gömlu, fallegri
borgarabyggingu i endur-
reisnarstil. (Sjákortið). „Menn
verða að kafa djúpt i fróðleiks-
leitir.ni” eru einkunnarorð
kjallarans!
Flestir hér þekkja Álaborg af
orðspori, hafa a.m.k. heyrt
nefnt sementið þaðan og Ála-
borgarákaviti. Mikill iönaður og
verzlun er i borginni. En hvað
þýöir nafn hennar? Er hún
einfaldlega kennd við einhvern
höfðingja fyrri tima, Ala að
nafni? Er hún kennd viö sund
Limafjaröar, eða kannski við
alkunnan fisk, álinn? Mikil ála-
veiði er i Limafirði — og hefur
jafnan verið.
Varla er hægt að opna blað
eða garðyrkjurit I Danmörku án
þess að rekast á grein um oliu
eöa oliuverð, siðan arabiskir
máttarstólpar hækkuðu i verði
þann dýrmæta lög. Hvarvetna
gefur að lesa ábendingar um
oliusparnað. Dýru, oliufreku
„dollaragrinunum” er bölvað
hressilega, og ráðlagt að kaupa
sparneytnari bila.
Mjög er predikað yfir gróður-
húsamönnum, hvernig þeir eigi
að fara að þvi að spara hitann
og þar með hitakostnaðinn. Þeir
reyna að þétta gróðurhúsin og
nota sólarhitann sem bezt.
Draga úr kyndingu eftir föng-
um. Reyna lika að skipta um
gróðurhúsajurtir að einhverju
leyti og rækta tegundir og af-
brigði, sem þrifast við lágan
hita, en eru kannski jafnfagrar
hinum viðkvæmu hasuðrænu.
Þetta er allt til athugunar.
Margir vilja lika efla strætis-
vagnaferðirnar og draga úr
bilanotkun. Fáeinir gera
tilraunir með vindmyllu til
orkuframleiðslu og upphitun
vatns með sólarorku, t.d. i
geymum i þökum húsanna.
í Danmörku liggja flestar
leiðir til Kaupmannahafnar —
og örlög fjölmargra Islendinga
eru einnig tengd þeirri borg.
Gamli-Garður við Kaupmang-
aragötu var heimili islenzkra
stúdenta i Höfn á 18. og 19. öld.
— og allt til þess að sambands-
lagasamningurinn var gerður
1918. Garðstyrkurinn gerði
fátækum stúdentum það fært
að nema i Kaupmhöfn. Á
Garði bjuggu margir landar á 6.
gangi út að Stóra-Kanúkastræti,
og um þá götu lá leiðin milli
Gamla-Garðs og Háskólans við
Frúartorg. „Kanúkastræti
þreyttar þramma, þöglar sveit-
ir kynslóðanna, i rökkri timans
öld af öld”. Duglegir námsmenn
gengu þá götu á leið til embætt-
is — og oft frægðarogframa, en
gatan var lika pislarleið
letingjans er liða tók að prófi,
þ.e. örlagavegur til góðs eða
ills.
Oft mun hafa verið fjörugt á
Garði þrátt fyrir þröngan kost
flestra stúdenta, og málþing
mikil. Gætu múrveggir og boga-
göng frá mörgu sagt ef þau
mættu mæla. „Eruð þið þarna
enn á sveimi, Islendingar frá
gömlum heimi, færðu i bikar,
Breiðfjörð, þinn?” A Garði
sjálfkrafa glösin klingja, gaml-
ar verkjarabjöllur hringja —
ósýnilegar I ergi og grið!
Það var gengið um og hringt
bjöllum á morgnana til að vekja
námsmennina. Þeir néru stir-
urnar úr augunum og hugsuðu
kannski sem svo: „Hvað ber
hún veröld á borð i dag — bjór
eða lærdómsglundur?” Skammt
var aö fara i Háskólann og al-
kunn veitingahús þeirra tima —
„Himnariki” og „Helviti” voru