Tíminn - 21.12.1975, Síða 20

20
TÍMINN
Sunnudagur 21. dcsember 1975.
Sunnudagur 21. dcsember 1975.
TÍMINN
STEINGERVINGAR
ÍSLENZKUM JARÐLÖGUM
Ekki er þaö ætlun min aö
hafa langan formála aö þessu
greinarkorni, sem á aö fjalla um
steingervinga i islenzkum jarö-
lögum. Uppistaöan í.þvi, sem hér
fer á eftir, var flutt i tveim út-
varpserindum á liönu sumri, en
erindin voru þannig úr garöi gerð,
aö nauösynlegt reyndist að gera á
þeim nokkrar smávægilegar
breytingar. Hvort þær eru til bóta
skal hins vegar látið ósagt.
Margir kannast vel við staðar-
nöfn eins og Brjánslækur, Trölla-
tunga, Þrimilsdalur, Tjörnes,
Bakkabrúnir, Svinafell og Foss-
vogur, og mörgum verður tiðfarið
á þessa staði I sifelldri leit aö ein
hverju nýju —blaðfari, kisilrunn-
um trjábol eða fornri skel. En
steingervingar eru ekki aðeins
safngripir, þó að margir þeirra
séu fallegir á að lita, þvi að þeir
geta einnig gefið okkur margvis-
legar upplýsingar, t.d. um aldur
jarölaga, gróðurfar, dýralif ^og
loftslag fyrri tima.
Steingervingar eru leifar dýra
og plantna, sem finnast i jarðlög-
um. Mót eða för eftir trjáboli,
laufblöð eða skeljar eru jafnt
steingervingar og leifar liffæra,
sem jarðlögin kynnu að hafa
geymt. Spor eftir fugl eða annað
dýr, sem varðveitzt hefur i fornu
jarðlagi, er einnig steingerving-
ur. Hins vegar er hvorki steinkol
né olia talið til steingervinga, þó
að hvort tveggja sé af lifrænum
uppruna. Til þess að unnt sé að
tala um steingerving verður eitt-
hvað af sköpulagi eða innri bygg-
ingu lifverunnar að vera varð-
veitt.
Harðir likamshlutar, eins og
skeljar og bein, varðveitast bezt i
jarðlögum. Þannig verður skilj-
anlegt hvers vegna flatormar,
sem ekki hafa neina harða lik-
amshluta, hafa aldrei fundizt
steingerðir, þó að til séu um það
bil 9000 núlifandi tegundir. Oft er
upprunalega efni lifverunnar al-
veg horfið, en i þess staö komiö
annað efni. t.d. kisill i stað viðar i
viðarsteini. Nafnið steingerving-
ur er aldrei meira réttnefni en
þegar slikt á sér stað.
Jarðlög hafa sifellt verið að
myndast og molna niður, setlög
hafa sezt á setlög, bergkvika
hefur brotizt upp á yfirborð jarð-
ar og orðiö að hrauni eða mó-
bergi, jarðlagastaflar hafa um-
turnazt og orðið að fellingafjöll-
um. Allt þetta má lesa úr jarðlög-
unum,enþóhvergi i heild, þvi rof
og jarðskorpuhreyfingar hafa i
sifellu truflað upphleðsluna og
skapað eyður. Það er þvi nauð-
synlegt að rekja og bera saman
jarðlög á mörgum aðskildum
svæðum til þess að fá yfirlit yfir
jarðsöguna.
Óumdeilanlega hafa steingerv-
ingar verið eitt bezta hjálpartæki
jarðfræöinga við jarðsögulegar
rannsóknir, enda verður aldurs-
munur jarðlaga ekki alltaf lesinn
eftir skipun eða stöðu laganna
sjálfra. Einkum hafa steingerv-
ingar sjávardýra komið að miklu
gagni, enda hafa og höfðu mörg
þeirra mikla landfræðilega út-
breiðslu. Ammonshorn og grap-
tólitar eru ágæt dæmi um dýr,
sem lifðu i öllum heimshöfum,
enda voru þau sund- og svifdýr og
þvi litt háð botninum.
Mikil þróun hefur átt sér stað
hjá plöntum og dýrum frá fyrstu
tiö til okkar daga og margar teg-
undir eru nú útdauðar með öllu.
Einstaka ættkvislir og tegundir
lifa venjulega i stuttan tima jarð-
sögulega séð og þess vegna er
hentugt að nota steingervinga til
þess að finna aldursmun jarðlaga
og rekja saman jarðmyndanir á
aðskildum svæðum. Jarðsögu-
taflan er til orðin á þennan hátt og
við tökum eftir þvi, að nöfn
stærstu timaeininganna, jarð-
sögualdanna, miðast við þróun
lifvera, upphafsöld, frumlifsöld,
fomlifsöld, miðlifsöld og nýlifs-
öld.
Einkennissteingervingar ein-

kenna ákveðin jarðlög og þurfa að
vera algengir i þeim, en fágætir
eöa helzt ekki til staðar i eldri og
yngri jarðlögum. Þeir þurfa einn-
ig aö hafa mikla landfræðilega út-
breiðslu og vera auðþekkjanlegir
öðrum en sérfræðingum.
Ýmsar tölurhafa veriö uppi um
aldur jarðarinnar, en elzta berg,
sem enn hefur verið aldursgreint,
er gneis við Godthaab á Vest-
ur-Grænlandi, en það reyndist
vera 4000 milljón ára gamalt.
Aldur loftsteina og tunglgrjóts, á-
samt fyrrnefndri aldursákvörð-
un, virðist gefa til kynna að
jöröin sé að minnsta kosti 4500
milljón ára gömul.
Jarðsögutöflunni er skipt i ald-
ir, eins og áður sagði, öldunum i
timabil, tlmabilunum i tima og
timunum i skeið. Gert er ráð
fyrir, að upphafsöld ljúki fyrir
um það bil 3000 milljón árum og
frumllfsöld fyrir 600 milljón ár-
um. Steingervinga fer fyrst að
gæta að ráði neðst á fomlifsöld,
þ.e. fyrir 600 milljón árum, og eru
þar komnir fulltrúar flestra fylk-
inga hryggleysingja. Fornlifsöld
er talið lokið fyrir 220 milljón ár-
um og þá tekur miðlifsöld við, en
henni lýkur fyrir um það bil 65
milljón árum. Þá byrjar nýlifsöld
og er henni skipt i tvö timabil,
tertier, sem er eldra, og kvarter,
en það er talið hefjast fyrir rúm-
um 3 milljón árum. Tertiertima-
bilinu er siðan skipt i 5 tlma,
paieósen, eósen, óiíigósen, mió7
sen og pliósen, en nöfn þessi eru1
úr grisku og miðast við fjölgun
núlifandi lindýrategunda i setlög-
um mynduðum i sjó. Kvarter-
timabilinu er á sambærilegan
hátt skipt i pleistósen eða isöld og
hólósen eða nútima, en hann er
talinn byrja fyrir 10.000 árum.
Steingervingar i islenzk-
um tertierlögum
Jarðfræðilega séð er Island
ungt land, enda allt myndað á ný-
lifsöld. Elzta jarðmyndun lands-
ins er blágrýtismyndunin, sem er
hluti af stóru blágrýtissvæði, er
myndaöist við mikil eldsumbrot á
Norður-Atlantshafinu á tertier.
Islenzka blágrýtismyndunin nær
aðallega yfir tvö svæöi, annars
vegar Vestur- og Norðurland frá
Hvalfirði til Bárðardals, og hins
vegar Austurland frá Þistilfirði
til Skeiðarársands. Samkvæmt
jarðlagahallanum mun elzta berg
á landinu vera við norðanvert
Isafjarðardjúp, i Borgarnesi, i
Fjörðum og i Gerpi. Lögunum
hallar inn að miðju landsins og
við finnum sifellt yngra berg i átt
að gosbeltunum.
Löngum var álitið, að blágrýtið
á tslandi væri af sama aldri og
blágrýtismyndanirnar á Vestur-
og Austur-Grænlandi, i Færeyj-
um, á Skotlandi og Irlandi. Rann-
sóknir sfðari árabenda hinsvegar
til þess að svo sé ekki.
Kali-argon-aldursákvarðanir á
hraunum sýna, að blágrýtið á
Austur-Grænlandi og i Færeyjum
er um 60 milljón ára gámalt, en
islenzka blágrýtið ekki eldra en 20
miiljón ára.
Blágrýtismyndunin islenzka er
að mestu leyti gerð úr hraunlög-
um, einkum blágrýti, eins og
nafnið gefur til kynna. Meginhlut-
inn hefur hlaðizt upp i sprungu-
gosum, en einnig hefur gosið tals-
vert i eldkeilum og dy ngjum. Eld-
stöðvarnar sjálfar eru sjaldan
varðveittar, en aðfærsluæðar
þeirra eru vel þekktar sem
basaltgangar, er skerast i gegn-
um lögin. Á milli hraunlaganna
eru vfða misþykk millilög úr seti
og gosmöl. Sum þessara laga eru
vatna- og árset að uppruna, en
rauöleit sand- eða leirlög úr eld-
fjallaösku og gjaili virðast þó
algengust. I þeim síðarnefndu er
viða talsvart af koluðum plöntum
og er þvi' hugsanlegt, að hér sé á
stundum um fornan jarðveg að
ræöa. Efnaveðrun hefur losað um
járn, sem litar lögin rauð, en slik
veðrun getur aðeins átt sér stað i
röku loftslagi og hiýrra en nú er
hérá landi. Á nokkrum stöðum er
rauði liturinn þannig til kominn,
aö glóandi hraun hafa rauðbrennt
efsta hluta undirlagsins. Eins og
þegar hefur verið gefið i skyn, á
þessi skýring ekki viö nema um
hluta af rauðu millilögunum, t.d.
er við Óshliðarveg, milli Bolung-
arvikur og Hnifsdals, margra
metra þykkt rautt millilag og er
fráleitt, að hitaáhrif hraunsins,
sem iagðist ofan á það, hafi ein
átt þátt í að lita það rautt.
Millilögin i islenzku blágrýtis-
mynduninni er að mörgu leyti
mjög merkileg, m.a. vegna þess
að viða i þeim finnast leifar
plantna og jafnvel dýra, sem lifðu
hér á landi fyrir meira en 3
milljón árum, þ.e. á t'ertiertima-
bilinu. Sumar leifarnar eru svo
vel varðveittar að greina má þær
til ættkvisla eða jafnvel tegunda
og hafa rannsóknir á þessum leif-
um gefið margvislegar upplýs-
ingar um loftslag, gróðurfar og
jafnvel dýralif hér á landi á
myndunartima blágrýtislaganna.
Vfkjum nú að þeim steingerv-
ingum, sem fundizt hafa i is-
lenzku blágrýtismynduninni,
þvi að þeir hafa frá ýmsu að
segja. Tek ég þá fyrst plöntuleif-
ar, siðan ferskvatns- og landdýr
og að lokum verður minnst á sæ-
dýraleifar i Tjörneslögunum
(sbr. næsta kafla).
Plöntusteingervingar eru bezt
varðveittir i millilögum blá-
grýtismyndunarinnar á Vest-
fjörðum og eru helztu fundarstað-
irnir i Þórishliðarfjalli i Selárdal,
i Surtarbrandsgili við Brjánslæk,
við Tröllatungu og Húsavikur-
kleif i Steingrimsfirði og I Mó-
kollsdal i Kollafirði i Stranda-
sýslu. Vel varðveitt blaðför hafa
einnig fundizt i millilögum sums __
staðar f Borgarfirði, t.d. kringum ■'
Hreðavatn og.við Stafholt. Enn-
fremur hafa fundizt allvel varð-
veitt blaðför i Selárgili fyrir ofan
Illugastaði i Fnjóskadal. Litið
hefur fundizt af vel varðveittum
gróðurmenjum i blágrýtismynd-
uninni á Austurlandi og ákvarð-
anleg blaðför, aldin eða fræ hafa
ekki fundizt þar.
Áður en við ræðum frekar um
plöntuleifar i millilögum skulúm
við aðeins staldra við sjálf hraun-
lögin, þvi að þau geyma einnig
menjar um þann gróður, sem
klæddi landið á tertier, og þegar
betur er að gáð eru slikar menjar
alls ekki eins sjaldgæfar og halda
mætti. Af slikum menjum eru
holur eftir trjáboli og greinar al-
gengastar, en hvergi eru þær jafn
greinilegar og i Kotagili i Skaga-
firði. Stundum má sjá far eftir
börkinn á holuveggjunum, eink-
um þar sem börkurinn hefur
sprungið og kvika troðizt inn i
sprungurnar, sem oft mynda rétt-
hyrnt net. Glóandi hraun hefur þá
runnið yfir skóginn og trén hafa
kolazt án þess að brenna strax,
enda eru holur þessar aðallega
neðst i hraunlögum, þar sem
litið súrefni hefur komizt að til
þess að viðhalda bruna. Siðan
eyðast trén og er þá tvennt til, að
eftir standi holan eða hraun
treðst inn i rörið og myndar
hraunafsteypu af trjábolnum.
Slikar afsteypur eru nú þekktar
frá Húsavikurkleif i Steingrims-
firði og I Óslandi i Hornafirði.
Einum möguleika má ekki
gleyma, hart efni eins og kisill
getur sezt i tréð áður en það eyð-
ist. Þá varðveitist formið ó-
skemmt og má t.d. oft telja ár-
hringi i kisilrunnum stofnum en
allmikið virðist af þeim hér á
landi i hraunlögum blágrýtis-
myndunarinnar.
I millilögum er viða surtar-
brandur, en hann er upphaflega
mór, sem hefur kolazt. Venjulega
eru surtarbrandslögin heldur
þunn, sjaldan meira en einn met-
ri á þykkt. Steinbrandur er lag-
skiptur og myndaður úr smágerð-
um jurtaleifum, en viðarbrandur-
inn, sem er annað afbrigði surtar-
brands, er myndaður úr trjábol-
um. I viðarbrandi eru stofnarnir
orðnir flatir vegna jarðlagafargs-
ins, en viðargerðin er samt varð-
veitt. Greining eftir viðargerðinni
hefur verið framkvæmd á viðar-
brandi frá Vestfjörðum og virðist
risafura vera algengasta tréð i
lögunum.
I leirlögum, sem fylgja surtar-
brandinum hafa beztu gróðurleif-
arnar fundizt, trjástofnar og
blaöför, aldin og fræ, ásamt smá-
sæjum frjókornum og gróum.
Jurtaleifarnar eru einkum varð-
veittar i leir- eöa sandkenndu
vatnaseti, t.d. i Surtarbrandsgili
hjá Brjánslæk. Fyrir 14 til 15
milljón árum hefur verið vatn,
þar sem nú er Surtarbrandsgilið
Ctbr.eifisla jarfimyndana I berggrunni Islands: 1) blágrýtismyndun frá tertfer: 2) Isaldarlög eldri en
700.000/á‘ra (grágrýtismyndun): 3) fsaldarlög yngri en 700.000ára (móbergsmyndun).
hjá Brjánslæk, Jurtaleifar bárust
út i vatnið og féllu til botns og
grófust I botnleöjuna. I vatninu
liföu örsmáir kisilþörungar.
Vafalaust hafa margir veitt þvi
athygli, að flögur úr gilinu eru
hvitar á annarri hliðinni, en
svartar á hinni. Eggert Ólafsson
tók eftir þessu og gat um það 1772,
að svo væri sem finkomótt eld-
fjallaaska hefði fallið á blöðin.
Siðar hefur komið i ljós, að hvita
skorpan er samsett úr örsmáum
kisilþörungaskeljum. Þær sitja á
blöðunum og reyndar öllum
stærri flötum, en að sjálfsögðu
hafa þær lika fallið ofan: á setið á
milli, en blandast saman við það |
tiltölulega fljótlega. Að lokum
hefur vatnið við Brjánslæk grafizt
undir hrauni, enda má sjá brota-
berg og stuðlað blágrýti ofan á
setinu, þar sem kvikan hefur
storknað hraðar og sprungið upp,
þegar hún rann út I vatnið. Við
Tröllatungu hefur einnig verið
vatn einhvern tima seint á tertier
og jurtaleifar boriztút I það. Hluti
af þessu vatni hefur grafizt i
miklu vikurgosi I nágrenninu. I
Þrimilsdal upp af Hreðavatni
hefur verið svo mikið af kisilþör-
ungum i vatninu, sem jurtaleif-
arnar bárust út i, fyrir um það bil
7 milljón árum, að setið er hvitt á
litinn.
Þess er enginn kostur hér að
nefna alla þá plöntusteingerv-
inga, sem hafa verið ákvarðaðir
úr millilögum blágrýtismyndun-
arinnar, þ.e. úr islenzkum jarð-
lögum eldri en 3 milljón ára, en
tala ættkvisla er þegar orðin yfir
50. Mest ber á laufblöðum, en
einnig er allmikið af barrtrjám.
Sennilega hefur landið verið vax-
ið barrskógi með laufskógaflák-
um inn á milli. Frjórannsóknir og
greining viðarbrands virðist
benda til þess. Af barrtrjám hafa
m.a. fundizt: fura, greni, þinur,
lerki, fenjatré og risafura. Af
lauftrjám hafa m.a. fundizt: elri,
birki, viðir, ösp,hesliviður, beyki,
humlabéyki, hlynur, eik, álmur,
platantré, vænghikkoria,
hikkoria, vinviöur, kastania,
kristþyrnir, valhnot, túlipantré,
magnólia, lárviður og Sassafras,
en þaö er af lárviðarætt. Þessar
plöntur virðast skyldastar núlif-
andi plöntusamfélagi i laufskóga-
beltinu i austurhluta Bandarikj-
anna, frá New York fylki og suður
til Mexlkóflóa. Þessi ameriski
laufskógur er leifar af skógi, sem
óx á tertiertimabilinu miklu norð-
ar á noröurhveli en nú. Skógur
þessi var Utbreiddur umhverfis
allt pólsvæðiö, en nú finnast leifar
hans f austanverðum Bandarikj-
unum, á afmörkuðum svíeðum á
vesturströnd Bandarikjanna, i
Litlu-Asiu og i Austur-Asiu.
Sundrun hans á fyrst og fremst
rætur sinar að rekja til isaldar-
innar, sem olli þvi, að plönturnar
neyddust til þess að flytjast suður
á bóginn og sumar þeirra áttu
ekki afturkvæmt til fyrri vaxtar-
staða, t.d. Islands.
Út frá samanburði við loftslag i
bandariska laufskógabeltinu
virðist mega draga nokkrar á-
lyktanir um loftslag á Islandi á
tertier. Meðalhili kaldasta mán-
aðarins hefur trúlega verið meiri
en 0 gráður Celsius og meðalhiti
hlýjasta mánaðarins hefur tæp-
lega verið undir 15 gráður
Celsfus. Meðalhiti ársins gæti
hafa verið 9—10 gráður Celsius.
Ekki er gott að segja til um úr-
komumagn, en úrkoman hefur
sennilega verið nokkuð jöfn ailt
árið. Til samanburðar skal jjess
getið hér, að meðalsumarhiti var
i Sty kkishólmi árin 1931—1960 rétt
rúmlega 9 gráður Celsius og vetr-
armeðalhiti 4-0,3gráður Celsius.
Steingervingar ferskvatnsdýra
og landdýra hafa sjaldan fundizt
hér á landi, enda geymast dýra-
leifar heldur illa i jarðlögum á
kalksnauðum blágrýtissvæðun-
um og leysast fljótlega upp. Af
ferskvatnsdýrum hafa fundizt
smásæ svipudýr og örsmáar stoð-
nálar úr svampdýrum innan um
plöntuleifarnar i Surtarbrands-
gilinu við Brjánslæk. Vatnaflær
hafa fundizt i setinu i Mókollsdal
og sennilega einnig i Langavatns-
dal. Þá skal hér getið nýs fundar,
sem virðist mjög merkilegur. I
Selárgili fyrir ofan Illugastaði i
Fnjóskadal hefur Oddur Sigurðs-
son, jarðfræðingur, nýlega fundið
setafsteypur af samlokum, sem
sennilega eru ferskvatnstegund-
ir. Mikið er um plöntuleifar i set-
inu og kisilþörungar, sem i þvi
eru, virðast hafa lifað i fersku
vatni, en ekki söltu. Samlokurnar
hafa ekki verið ákvarðaðar enn-
þá, svo að öruggt sé, en eitt er
vist, ferskvatnssamlokur hafa
ekki fundizt annars staðar i milli-
lögum á Islandi.
Leifar landdýra eru sjaldgæf-
ar i jarðlögum á Islandi. Þó hefur
verið getið um bjöllutegund eina
úr lögunum i Surtarbrandsgili við
Brjánslæk og skjaldlýs á bjöllu-
lyngsblöðum úr lögunum við
Tröllatungu. Hvort tveggja er þó
mjög óáreiðanlegt, en endurskoð-
un hefur ekki reynzt möguleg, þar
sem eintökin virðast týnd. I Mó-
kollsdal hafa hins vegar nýlega
fundizt skordýr og eru sum þeirra
svo vel varðveitt, að jafnvel teg-
undagreining er gerleg. Hér er
bæði um að ræöa hármý og blað-
lús. Blaðlúsin tilheyrir tegundinni
Longistigma caryae — stóru
hikkóriblaðlúsinni — en hún
finnst nú lifandi i áðurnefndu
laufskógabelti i austurhluta
Bandarikjanna.
Fundur þessara blaðlúsateg-
undar i islenzkum tertierlögum er
að mögu leyti mjög merkilegur. 1
fyrsta lagi er hér um að ræða
elzta eintak núlifandi blaðlúsar
tegundar, en lögin i Mókollsdal
eru sennilega um það bil 7 milljón
ára gömul. I öðru lagi er hér
fundin ein stærsta blaðlús, sem
þekkt er, en framvængirnir eru
8—9 mm langir. I þriðja lagi er
tegundin athyglisverð vegna þess
að hún hefur þá sérstöðu innan
ættar sinnar að lifa á margs kon-
ar lauftrjám: beyki, hikkoriu,
kastaniu, eik, hlyn, ösp og mjað-
arlyngi, svo að eitthvað sé nefnt.
Þar sem nokkrar þeirra
plantna, sem blaðlúsin lifir á,
finnast i setlögunum i Mókolls-
dal, þ.e. hlynur, beyki og væng-
Ilraunafsteypa af tré f Húsavfkurkleif I Steingrfmsfirfii.
21
Far eftir hlynblafi úr setlögunum i Surtarbrandsgili hjá Brjánslæk.
Blafifarifi er hvitt aö sjá, enda þakifi þunnu lagi af kisiiþörungaskeljum.
hikkoria, er sennilegt, að sam-
bandið milli plöntu og blaölúsar
hafi verið það sama á tertier-
timabilinu i Mókollsdal og það er i
dag i austurhluta Bandarikj-
anna.
A það hefur verið bent, að is-
lenzkar tertierplöntur virðast
skyldastar plöntum i laufskóga-
beltinu i austurhluta Bandarikj-
anna. Blaðlúsin virðist ennfrem-
ur gefa til kynna fánuskyldleika
milli þessara svæða. Það er þvi
sennilegt, að einhvers konar
landsamband hafi verið yfir
Atlantshafið á þessum tima og
blöndun átt sér stað á flóru og
fánu Norður-Ameriku og Islands,
eða nánar tiltekið milli Islands og
nyrðri hluta Norður-Ameriku,
þar sem skógurinn óx á tertier-
timabilinu.
Tjörneslögin
A Tjörnesi eru þrjár aðalset-
syrpur: elztogsyðst eru Tjörnes-
lögin sjálf, þá koma Furuvikur-
lögin og yngst eru Breiðavikur-
lögin. I syrpum þessum skiptist á
árset, vatnaset, hraunlög, jökul-
berg og sjávarset, en sjávarset
frá tertier þekkjum við ekki ann-
ars staðar á Islandi.
Tjörneslögin, elztu syrpuna á
Tjörnesi, má rekja um 6 km leið i
sjávarbökkunum frá Köldukvisl
til Höskuldsvikur á vestanverðu
nesinu. Lögunum hallar allt að
þvi 10 gráður i NV, en þau eru
viða sprungin og sprunguveggir
hafa hér og þar gengið til, svo að
ekki er auðvelt að segja með ná-
kvæmni um heildarþykkt lag-
anna. Þó hefur mönnum reiknazt
til, að hún sé um 500 m. Tjörnes-
lögunum er skipt i þrjár deildir og
hefur hver deild sina einkenpis-
skel. Tvær neðstu deildirnar eru
taldar til tertiers, en sú efsta til
kvartertimabilsins, sem spannar
siðustu þrjár ármilljónir.
Neðst og eizt eru Báruskelja-
lögin, en þau eru kennd við sam-
lokutegund eina Tapes aureus,
sem nú lifir ekki norðar en i
Norðursjó. Miðdeild laganna.
Tigulskeljalögin, eru kennd við
tigulskeljategund eina, Mactra
arcuata.sem nú er útdauð. 1 báð-
um þessum tertieru deildum
Tjörneslaganna skiptast á
sjávarset, myndað á grunnsævi.
og surtarbrandur. Svæðið hefur
þvi ýmist verið ofan eða neðan
sjávarmáls á myndunartiman-
um. Lindýrategundirnar, sem
fundizt hafa i Báru- og Tigul-
skeljalögunum, eru flestar þekkt-
ar úr álika gömlum og jafnvel
eldri jarðlögum annars staðar við
Atlantshaf. Hins vegar lifa marg-
ar þeirra nú eingöngu i talsvert
hiýrri sjó en nú er hér við land.
t.d. ekki norðar en i Norðursjó.
Sjávarhiti hefur þvi trúlega verið
allt að þvi 5 gráður Celsius hærri.
þegar lögin mynduðust, en nú er;
Frjórannsóknir, sem gerðar hafa
verið á surtarbrandi úr Tigul-
skeljaiögunum, benda til þess. að
loftslag hafi verið mun mildara
en nú er, en hinu er ekki að neita.
að margar kulvisar tegundir, sem
eru þekktar úr eldri tertierlögum
á tslandi, virðast horfnar. Tilvist
kristþyrnis bendir þó til þess. að
meðalhiti kaldasta mánaðarins
I'ramhald á bls. 28
Blafilnsin úr tertieru millilöguuuni I Mókollsdal i Strandasýslu