Tíminn - 27.06.1976, Blaðsíða 9

Sunnudagur 27. júni 1976
TÍMINN
9
Siðfræðiboð okkar
eru um rrmrgt
orðin í andstöðu við
siðaboð náttúrunnar
feröilegt gildi þjóðfélagsins og
heföir þess þegar við erum ung,
og hlýöum þeim þar sem við trú-
um á réttmæti þeirra. í sumum
tilvikum geta lög haldiö okkur frá
þvi aö gera þaö sem „rangt” er,
en þaö, sem heldur flestum okkar
frá þvi aö drepa nágrannann, er
samvizka okkar, fremur en óttinn
viö refsingu.
Fram til þessa hefur siðfræðin
einmitt veriö álitin einn af æðstu
eiginleikum mannsins og jafn-
framt sá, sem greinir hann mest
frá öörum dýrategundum. Þegar
einhver sýnir af sér siðlaust at-
hæfi er hann einmitt oft kallaöur
„dýr”, hegðun hans sögö vera
„dýrsleg” ogþá gengiö út frá þvi
sem visu, aö aðrar dýrategundir
hafi engar atferlis-reglur. Við
megum þó ekki hugsa um þessi
mál einvörðungu út frá pkkar
eigin mannlegu skilgreiningum á
góöu og illu. Viö ættum fremur að
spyrja, hver tilgangur viökom-
andi atferlis-reglugeröa er i lif-
fræðilegu tilliti. Það er einmitt sú
spurning, sem visindamenn úr
hinum ýmsu greinum reyna nú að
svara.
Siðfræöi er aöferð hins ,,með-
vitaöa dýrs”tilaöglima viðgam-
alt valdamál i dýrarikinu —
vandamál sem allar tegundir fé-
lagsdýra veröa að leysa. Viö
veröum aö endurrita skilgrein-
ir.gu orðabóka okkar á siöfræði.
Liffræöileg skilgreining hugtaks-
ins myndi þá hljóða á þennan
máta: Hver og ein dýrategund,
sem lifir i samfélagi innbyröis,
veröur að eiga sér ákveðnar at-
ferlisreglur — ýmist meöfæddar
eöa innprentaöar — sem ákvarða
innbyrðis tengsl á þann veg, sem
bezt tryggir afkomu hópsins og
framgang hæfustu eiginleika
hans i fjölgun. Þær kjötætur —
dýr sem lifa af þvi aö éta kjöt af
öðrum dýrategundum — sem lifa
i innbyröis samfélagi, svo sem
hundar, hafa til aö bera óhugnar-
leg vopn, sem þær nota til aö
drepa fórnarlömb sin. Ef ekki
kæmi til sterk siðfræöi, sem
heldur þeim frá þvi að drepa hver
annan, heldur þeim frá þvi aö
nota vopnin innbyrðis, ættu viö-
komandi tegundir i erfiöleikum
meö aö halda friðinn til aö maka
sig, eöa til samvinnu i málum,
sem tengd eru afkomu hópsins.
Hálf klukkustund i hvaöa garöi
sem er, i hvaöa borg sem er, við
athuganirá atferli hundahópanna
þar, nægir til aö staðfesta þessa
kenningu. Tamdir hundar — jafnt
sem villtir frændur þeirra — sýna
af sér innbyrðis hegöun, sem er
rigbundin táknrænni siöfræöi og
viðhalda meö henni samheldni
hópsins, auk þess aö þeir auka
þannig möguleika á innbyröis
samvinnu. Veiöiaöferöir hundsins
erubyggöar á löngum og þolreyn-
andi eltingaleik viö fórnarlambiö
og krefst mikillar samvinnu inn-
an hópsins.
Þessi táknræna þjóðfélags-
hegöun hundsins er svo djúpstæð,
aö hún er enn jafnsterk I „þessu
þróunarstórslysi okkar”, eins og
Michael Boorer nefnir tamda
hundinn, og hún er I villtum
bræörum hans. í garöinum og
jafnvel á teppinu i dagstofunni
meö fjölskyldunni (sem I raun er
„hópur” tamda hundsins) má sjá
táknrænt skott-dill, háraris, glott,
undirgefnimerki og önnur tákn-
ræn viöbrögð, sem hundurinn
hefur notaö i meira en þrjátiu
milljónir ára. „Réttu mér lopp-
una” og ,,A bakiö” eru fyrirskip-
anir sem vekja atferli tamdra
hunda, en sama atferli er dcki
siöur greinilegt meðal villtra
hunda og sléttuúlfa, þótt þeir hafi
ekki lært nein „stofubrögö”.
Lýsingar og ljósmyndir Hugos
og Jane van Lawick-Goodall af
afriska veiðihundinum, f bók
þeirra „Hinn saklausi drápari”,
sýnir ákaflega vel nána samvinnu
og félagslyndi þessarar kjötætu.
Atferli af þvi tagi er ákaflega
nauðsynlegt til aö tryggja sam-
vinnu í hópnum og umhyggja
fyrir hverjum einstaklingi, hvort
sem hann er veikburða eða sterk-
ur. Villtir hundar skipta meö sér
matnum, eða, öllu heldur, nýta
hann innbyröis. Hvolpar og mæö-
ur þeirra eða „gæzluhundar”
(sem ýmist eru karldýr eöa kven-
dýr) halda til i bæli hópsins, með-
anveiöin ferfram,en fá fæöu sína
meö þviaönudda snoppu sinni viö
snoppu veiðidýranna, þegar þau
koma til baka. Snoppunuddið fær
veiðidýrið til þess að æla upp fæö-
unni og atferli þetta er svo ál-
gengt meðal veiðihópa hunda, að
þeir stunda þaö oft án sýnilegrar
ástæðu, þannig að kjötbiti ferðast
oft frá maga til maga, áður en
hann er endanlega meltur.
Athuganir George Schaller i
Serngeti sýna aö samvinna
hundahópa gefur af sér töluverö-
an arö. Hundamir, sem hver um
sig vega ekki meir en rúmlega
fjörutiu pund, geta i sameiningu
drepiö bráö, sem vegurallt aö sex
hundruð og sextiu pundum, svo
sem Zebradýr. Cheetakötturinn,
sem er einfari, vegur til dæmis
um hundrað pund, en getur ekki
deytt stærri dýr en sem nemur
um hundrað og þrjátiu pundum.
Það liggur þvi i augum uppi
hverjir kostir samvinnuhópsins
og fæöuskipti innan hans hafa i
för með sér. Þegar allt kemur til
alls, hefur hundurinn ekki sömu
eiginleika og hæfni til sprett-
hlaupa og Cheetah-kötturinn og
þvi geta einstaklingar innan
hundaættarinnar liklega ekki
veitt stórt veiðidýr, eöa komizt af
einir. Hópsiöfræöi þeirra, sem
byggist á hugtakinu „einn fyrir
alla og allir fyrir einn” og hefur i
för með sér nána og flókna sam-
vinnu, með lágmarks innbyröis
grimmd, veröur þvi aö teljast
grundvallar-liffræðileg atferlis-
kerfi.sem miöar aö afkomu hóps-
ins.
„Siðfræöikerfi” meöal félags-
tegunda eru sterkust meöal fé-
laga i sama þjóöfélagshóp, en
einnig er fyrir hendi ákveðiö
kerfi, sem ákvaröar hegðun og
tengsl milli hópa — svipuð þeim
kerfum, sem menn nota i viö-
skiptum sinum við aöra þjóö-
flokka og aðrar þjóöir. Likt og
meöal manna byggjast þessi
samskiptakerfi að miklu leyti á
þeim reglum, sem gilda um sam-
skipti innan hópsins. Hvort það
erum „viö” eöa „hinir” skiptir
jafnmiklu máli meöal annarra
dýrategunda og meöal okkar.
Ljón, til dæmis, hafa ákveðnar
reglur um óvinveitt atferli sem
félagar úr einum ljónahóp sýna
gagnvart öðrum, sem koma inn á
svæöi hópsins. öskur ljónsins er
venja sem beinist aö þvi að aug-
lýsa kröfu ljónahóps til einkarétt-
ar á nýtingu ákveöins sléttusvæð-
is. Ung karlljón eru rekin úr
hópnum þegar þau ná kynþroska
og veröa þá aö gerast flækingar,
þar til eitthvert þeirra vinnur á
yfirkarlljóni hópsins og nær
þannig stööu hans. Svæðisbundin
árásarhvöt þjónar mikilvægum
tilgangi, þvi hún heldur ljónunum
dreifðum og stöövar veiöar flæk-
ingsljóna á veiöilendum hópsins.
Þannig tryggir hún nægilegt
fæöumagn fyrir hvern hóp og
eykur afkomumöguleika tegund-
arinnar. Slfelldar áskoranir ung-
ljónanna, sem rekin hafa veriö
frá hópnum, halda yfirkarlljóninu
vakandiog tryggja að aöeins hæf-
ustu karldýrin fá tækifæri til aö
gefa af sér afkvæmi.
h CO.\CRf.SS Jixv 4.
uitam utcnTí’íffomtioiit___ Stofes of^Xmcrtca.

tli^i
Sjálfstæöisyfirlýsing Bandarlkjanna átti að fullu rétt á sér fyrir tvö
hundruð árum. Þau siðaboð sem hún og boðskapur hennar byggist á,
eru þó um margt orðin óhæf og óþörf. Sum þeirra jafnvel skaðleg af-
komu mannsins I umhverfi hans I dag.
Hiðsama er að segja um boðorðin tfu. Þau þjóna ekki i dag hagsmunum mannsins á sama hátt og fyrir
þúsund árum siðan eða meir. Við þau þyrfti I öllu falli að bæta.

Þessir Baboon-apar eru útlagar
dýra úr flokknum, tii að vernda þá
i . • ^
V ' ÉÉÉl * •ÍÖH. Zmtm rJ -z'
. Vegna fæðuskorts felur siöfræði Baboon-apa i Eþiópiu meðal annars i sér brottrekstur allra auka-karl-
einstaklinga, sem mikilvægastir eru fyrir viðhald stofnsins, — kvendýrin.