Tíminn - 01.08.1976, Blaðsíða 34

34
TÍMINN
Sunnudagur 1. ágúst 1976.
FROSTÞURRKUN er ný og mjög
fullkomin aöferö til aö varöveita
matvæli óskemmd um langan
tima. Þessi aðfcrðhefur ekki ver-
ið reynd hér á landi en víöa er-
lendis hefur hún gefið góöa raun.
Hér á landi er hins vegar auövelt
aö afla hráefiia sem hægt er aö
gera verömætari meö frostþurrk-
un, og er hér fyrst og fremst um
ákveðnar sjávarafuröir að ræöa.
Einnig myndu landbúnaöarvörur
koma til greina. Þá getur einnig
komiö til mála aðflytja inn i land-
ið hráefni, sem siöan yrði frost-
þurrkað til endurútflutnings.
island er vel til fallið aö taka
þessa nýju tækni i þjónustu, þar
sem hér á landier hægt að fá mun
ódýrariorku en erlendis, en frost-
þurrkun er mjög orkuírek. Er hér
átt við jarðvarma, en rekstrar-
koshiaður sliks frystikerfis yrði
meö notkun jarðgufu a.m.k. 12
sinnum lægri en venjulegs frysti-
kerfis sem notar raforku.
Timinn ræddi nýlega viö Sigurð
B. Magnússon, verkfræðing, en
hann hefur gert viðtækar athug-
anir á þessu sviði.
Hvað er frostþurrkun?
Frostþurrkun er mjög fullkom-
in aðferð til að varðveita matvæli
óskemmd um langan tima, jafn-
vel nokkur ár. Helztu kostir eru
þessir: Með frostþurrkun varð-
veitist bragð, útlit, næringargildi
og fleiri eiginleikar hinnar upp-
runalegu vöru, betur en með
nokkurri annarri þurrkunaraö-
ferð.
Frostþurrkuð vara sýgur mjög
hratt i sig sama magn af vatni og
fjarlægt var við þurrkunina og
fær þá á sig sama útlit og lögun og
upprunalega varan. Fryst vara
uppþýdd, veröur þannig oft ekki
greind frá frostþurrkaðri vöru,
uppbleyttri.
Með frostþurrkun næst vatns-
innihaldið betur úr vörunni en
með öðrum þurrkunaraöferðum,
og gerir það sitt til þess að
geymsluþol frostþurrkaðra vara
er mörg ár. Ekki þarf að geyma
frostþurrkaðar vörur kældar, en
þetta gerir það mögulegt að koma
frostþurrkuðum vörum á mark-
aði i' löndum, þar sem dreifingar-
kerfi fyrir frystar vörur er ekki
fyrir hendi eða ófullkomið.
Þá léttist frostþurrkuð vara um
það sem nemur vatnsinnihaldinu
sem fjarlægt er við þurrkunina.
Fiskur (þ.e. fiskhold) léttist
þannig um 80% við frostþurrkun.
i sambandi við flutningskostnað
getur þetta þýtt að loftflutningur
þessara vara borgar sig.
Getur frostþurrkun
haftþýðingu fyrir
islenzka atvinnuvegi?
Þessu svarar Sigurður B.
Magnússon verkfræðingur tvi-
mælalaust játandi, og heldur á-
fram: Og alveg sérstaklega fyrir
þannfiskfrystiiðnaðsem fyrir er i
landinu, þvi frostþurrkun er
framhaldsvinnsla frystingar. Það
verður nefnilega aðbyrja á þvi að
frysta þá vöru sem á að frost-
þurrka og getur sú frysting farið
framá venjulegan hátt, til dæmis
i plötufrystitækjum eins og þeim
sem notuð eru hér i öllum hrað-
'frystihúsum. Frostþurrkun til-
heyrir þvi eftir eðli sinu fisk-
frystiiðnaðinum.
Á íslandi er hagstæð-
ariaðstaðafyrir
frostþurrkun en i
öðrum löndum
Þetta byggist fyrst og fremst á
tvennu: 1. Hér á landi er fáanleg
ódýr jarðgufa, sem er á nægilega
háuhitastigi til þess að hægt sé að
nota hana sem orkugjafa við
frostþurrkun, sem er mjög orku-
frek. Orkunotkunin er venjulega i
formi raforku, því mjög öflugt
frystikerfi þarf stöðugt að fram-
leiöa kulda við -í-50 C til -=-55 C,
meðan á þurrkuninni stendur, en
venjulegar frystivélar eru sem
kunnugt er knúnar rafmótorum.
*ir
------------------
Ný geymsluaðferð
sjávarafurða fyrir
ný markaðssvæði
Or litilli frostþurrkunarverksmiöju af eldri gerð, með skápþurrkurum.
Þessi mikla kuldaíramleiðsla
getur þó eins vel (eða jafnvel bet-
ur) farið fram með sérstakri teg-
und kælikerfa sem ganga beint
fyrir hitaorku (Absorptionskæli-
kerfi). En ef framleiðsla á kulda
við -=- 55 C i sllku kælikerfi, verður
hitagjafinn sem kerfið gengur
fyrir að vera á hitastigi sem
a.m.k. 160'C.
Hér á landi er auðvelt að afla
jarðgufu sem er á þessu hitastigi
eða jafnvel hærra. Til dæmis
mætti fá nægilega jarðgufú á
jarðhitasvæði því hjá Svartsengi
við Grindavfk, sem Hitaveita
Suðurnesja hefúr keypt.
Rekstrarkostnaður sliks frysti-
kerfis yrði, með notkun jarðgufu
sem hitagjafa, um það bil 12 til 14
sinnum lægri en venjulegs frysti-
kerfis, sem notar raforku, auk
þess sem það frystikerfi vröi ó-
dýrara í stofnkostnaði. Að sjálf-
sögðu miðast þessi samanburður
við það að bæði frystikerfin hafi
sömu frystiafköst. 1 þessu sam-
bandi er rétt að vekja athygli á
þvi.aðsú ódýra varmaorka sem i
æ rikara mæli verður fáanleg i
nánd við kjarnorkuver erlendis,
er ekkinýtanleg til frostþurrkun-
ar. Hér er um að rasða frá-
rennsliskælivatn, sem ekki er yfir
100 C heitt, og sem þar af leiðandi
er það vatn á of lágu hitastigi til
að hægt sé að nota það sem orku-
gjafa viö frostþurrkun.
Auðveld hráefnaöflun
hér á landi
A íslandi er auðvelt að afla hrá-
efna, sem hægt er að gera verð-
mætarimeð frostþurrkun. Hér er
fyrst og fremst um að ræða á-
kveðnar sjávarafurðir. Allar teg-
undir „magurs” fiskjar, svo sem
þorkur, ýsa og'ufsi eru prýðilega
hæfar til frostþurrkunar. Hins
vegar eru fisktegundir sem inni-
halda verulegt magn fitu, svo
sem loðna og sild, ekki fallnar til
að frostþurrkast. Kolmunni hins
vegar, hefur reynzt vel fallinn til
frostþurrkunar.
Humar og rækja eru eins og
velflestar skelfisktegundir mjög
velhæfar til frostþurrkunar, enda
er t.d. rækja mikið frostþurricuð
erlendis.Gefizthefur vel að frost-
þurrka kúffisk, og gæti það haft
talsverða þýðingu i sambandi við
framleiðslu á súpudufti úr þessari
skelfisktegund.
Fra mtiðar möguleikar
frostþurrkunar hér
á landi
Ekki eru liðin nema um tólf ár
siðan farið var aö frostþurrka
matvæli, I það sem kalla mætti
stórum stll. Verksmiðjur sem
geta frostþurrkað um fjörutiu
tonn á sólarhring af vöru. sem
hefur t.d. sama vatnsinnihald og
fiskur, eru starfræktar I heimin-
um i dag.
Frostþurrkunaraðferðin er
flókin og þurrkunartækin eru
margbrotin og dýr, auk þess sem
þessi þurrkunaraðferð er ákaf-
lega orkufrek. Fjármagns kostn-
aður vegna fjárfestingar i sjálf-
um frostþurrkunarútbúnaðinum
var lika upphaflega langstærsti
liðurinn eða um 47% i þeim kostn-
aði sem er við að f jarlægja tiltek-
ið vatnsmagn, t.d. 1 kg úr vöru
með frostþurrkun.
Orkunotkunin, þótt mikil sé,
nam þá ekki nema um 20% frost-
þurrkunarkostnaðarins. A siðustu
3-4 árum hafa hins vegar komið
fram frostþurrkunarvélar sem
eru langtum hraðvirkari og einn-
ig ódýrari miðað við afköst,
þeirra véla sem eldri voru. Sam-
timis hefúr hins vegar orkukostn-
aðurinn stórhækkað erlendis og
mun örugglega halda áfram að
hækka fremur en lækka. Þetta er
athyglisverð þróun sem sýnir i
fyrsta lagi, að orkukostnaðurinn
eða öllu heldur orkuverðið er orð-
ið afgerandi, hvað snertir aðstöð-
una til að vera með sem lægstan
frostþurrkunarkostnað.
1 öðru lagi sýnir áöurnefnd þró-
un, að tæknilegar endurbætur á
sviði frostþurrkunar hljóta aö
koma okkur íslendingum til góða
öðrum þjóðum fremur, þvi hér
ætti ekki að þurfa að vera hætta á
þvl að síhækkandi orkuverð
(jarðgufan) vegi jafiióöum upp
þiá lækkun fjármagnskostnaðar-
ins sem tæknilegar endurbætur
hafa I för með sér. Sú aðstaða að
geta hér frostþurrkað vörur ódýr-
ar en hægt er i öðrum löndum, er
útaf fyrir sig svo þýðingarmikil,
að gagnger athugun á hagnýting-
armöguleikum okkar á þessari
aðstöðu er beinlinis nauðsynleg.
Möguleikar sem skapast
i tengslum við
frystiiðnaðinn
1 þessu sambandi er frost-
þurrkun skoðuð sem geymsluað-
ferð eingöngu, og verður þá fyrst
fyrir sú staðreynd, að fryst vara
og sams konar vara frostþurrkuð
eiga eðli sinu samkvæmt ekki
samleiðá markaði, þarsem kæli-
keðjan er fyrir hendi, eru mögu-
leikar á þvi að hafa frystu vöruna
á boðstölum og er þá hætt viö að
litil eftirspurn verði eftir sams
konar vöru frostþurrkaðri, þó
ekki væri nema af þeirri ástæðu
einni að frostþurrkaða varan
verður ávallt eitthvað dýrari. I
þessu sambandi skal minnt á, að
tiltölulega fá lönd i heiminum
hafa fullkomið dreifingarkerfi
fyrir frystar matvörur, þ.e. kæli-
keðjuna.
Þar sem kælikeðjan hins vegar
er ekki fyrir hendi, leiðir af sjálfu
sér, aðfrysta varan er ekki á boð-
stólum. A þeim sama markaði
hefur þá frostþurrkaða varan
heldur enga samkeppni frá
frystri sams konar vöru.
Ef gert er ráð fyrir þvi að is-
lenzki fiskfrystiiðnaðurinn hefði
frostþurrkun að einhverju leyti
sem framhaldsvinnslugrein,
myndu vera fyrir hendi miklir
möguleikar á þvi að færa út þau
markaðssvæði sem þessi útflutn-
ingsatvinnuvegur er í dag nánast
tjóðraður við, og sem gefa litið
svigrúm með tilliti til að afsetja
frystar afurðir unnar úr öðrum
fiskitegundum en þeim sem nú er
gengið mest á.
Kostir frost-
þurrkaðrar vöru
Þá bendir Sigurður B. Magnús-
soná þann mun, sem yrði á verzl-
un með frostþúrrkaöar sjávaraf-
urðir miðað við frystar. Fyrir ut-
an það atriði sem er e.t.v. það
veigamesta, að íslendingar yrðu
svo til án samkeppni um markaði
fyrir frostþurrkaðar sjávarafurð-
ir, bendir hann á eftirfarandi:
Oll viðskipti með frostþurrkað-
ar sjávarafurðir hljóta að vera
léttari í vöfum heldur en með
frystar sjávarafurðir. Astæðurn-
ar eru augljósar: 1. Vegna hins
mikla geymsluþols frostþurrk-
aðra vara, svo og vegna þess hve
léttar þær eru i meðförum, að við-
bættu þviað kælingar er ekki þörf
við geymslu eða flutning frost-
þurrkaðra vara, verður hægt að
selja þær á mjög fjarlægum
mörkuðum. 2. Af sömu ástæðum
er minni áhætta fyrir framleiðslu
og innflytjenda þótt sveiflur
kunni að verða á sölunni. Frystur
fiskur þolirekki yfir árs geymslu,
jafnvel við -r30 C geymsluhita-
stig. Frostþurrkuð vara skemm-
ist ekki á lager, jafnvel við nokk-
urra ára geymslu. 3. Hægt yrði
með góðu móti að afgreiða tiltölu-
lega litlar sendingar til innflytj-
enda eða dreifingaraöila um allan
heim. Svo þjál viðskipti eru ó-
hugsandi þegar um frystar vörur
er að ræða.
Innfiutt hráefni frost-
þurrkað til endurút-
flutnings
Til mála getur komið að flytja
inn hráefni, sem siðan yrði frost-
þurrkað til endurútflutnings. Það
má i þessu sambandi benda á
kaffi, sem er sú vörutegund frost-
þurrkuð, sem langmest umsetn-
ing er i, á hinum almenna neyt-
endamarkaði og fer sala þess si-
vaxandi. Það „instant”-kaffi sem
er á markaðnum í dag, er yfirleitt
allt frostþurikað.
Allir stærstu kaffiinnflytjendur
i t.d. Englandi og Þýzkalandi,
hafa nú á boðstólum frostþurrkað
kaffi, framleitt i eigin frostþurrk-
unarverksmiðjum. öflugasti
framleiðandi á frostþurrkuðu
kaffi er þó tvlmælalaust sviss-
neska matvælasamsteypan
Nestlé, sem hefur frostþurrk-
unarverksmiðjur viðs vegar um
Evrópu. Allar þessar verksmiðj-
ur flytja kaffibaunir inn til frost-
þurrkunar I heimalandinu.
Enda þótt flutningur á kaffi-
baunum frá t.d. Brasiliu kynni að
vera eitthvað dýrari hingað til
lands en t.d. Evrópulanda, gæti
það aldrei verið á móti þeirri
lækkun frostþurrkunarkostnaðar
Absorptionsfrystikerfi I frostþurrkunarverksmiðju. Þetta kerfi er olfukynt (ketillinn sést til vinstri á
myndinni) og stendur utan dyra eins og sjá má.