Fréttablaðið - 27.12.2005, Blaðsíða 53

Innan nokkurra daga frá sprengjuárásunum í Lond-on hinn 7. júlí, þar sem 56
manns biðu bana, höfðu bresk
yfirvöld komist að því að allir til-
ræðismennirnir sem tóku þátt í
sjálfsmorðsárásunum hefðu verið
breskir ríkisborgarar frá fæð-
ingu. Öfugt við tilræðismennina í
árásunum í Bandaríkjunum hinn
11. september árið 2001 og til-
ræðismennina í árásunum á Spáni
hinn 11. mars árið 2004, sem voru
útlendingar sem laumuðu sér
inn í þessi lönd til þess að skaða
óbreytta borgara, voru tilræðis-
mennirnir í Bretlandi allir bresk-
ir ríkisborgarar.
Í fyrsta skipti síðan ,,Stríðið
gegn hryðjuverkum“ hófst vökn-
uðu íbúar Evrópu við nýjan veru-
leika: Hin hatursfullu skilaboð
sem Al-Kaída og fleiri íslömsk
bókstafstrúarsamtök hafa sent
frá sér eru nægilega sannfærandi
til að umbreyta innfæddum íbúum
landa Evrópu í tilræðismenn sem
eru reiðubúnir að fórna eigin lífi
til að skaða samborgara sína. Sú
spurning sem liggur beinast við
að spyrja næst er af hverju?
Þessir ungu múslimar sem
tóku þátt í árásunum voru hvorki
atvinnulausir né á jaðri samfélags-
ins. Þeir voru, ef eitthvað er, óska-
börn fjölmenningar samfélagsins.
Einn þeirra hafði unnið við það á
grunnskólaárum sínum að kenna
ungum börnum að lesa. Annar
þeirra var með háskólagráðu í
íþróttafræðum og var meðlimur í
krikketliði.
Hryðjuverkamenn áttu að vera
ókunnir menn, útlenskir menn,
aðkomumenn. Það átti að vera
útskýringin fyrir því af hverju
tilræðismönnum í sjálfsmorðs-
árásum var sama um þau líf sem
þeir bundu enda á. Í stað þess voru
hryðjuverkamennirnir í árásun-
um á London samborgarar þeirra
sem þeir drápu, meðlimir sama
pólitíska samfélags og fórnarlömb
þeirra. Hvað hafði orðið um þau
tryggðabönd sem tengja borgara
í ríki saman? Hví voru tryggða-
böndin svo veik?
Í haust komu sömu spurningar
upp á yfirborðið þegar nokkurra
vikna langar óeirðir brutust út
í innflytjendahverfum í stórum
borgum í Frakklandi. Evrópubú-
ar hófu að spyrja sig að því hvort
aðferðir þeirra við að laga inn-
flytjendur að samfélaginu með
því að veita þeim jafnan ríkis-
borgararétt á við þá hefðu beðið
skipsbrot.
Hvað hefur farið úrskeiðis?
Í Kanada og Bandaríkjunum voru
fréttaskýrendur aðallega í því
að óska sjálfum sér til hamingju
með það að það væri nær öruggt
að sams konar óeirðir og í París
hefðu ekki getað brotist út í New
York, Los Angeles eða Toronto. En
öðrum sem létu ekki eins drýg-
indalega varð hverft við frétt-
irnar og spurðu sig eftirfarandi
spurningar: Hvað gerist ef aðferð-
ir okkar við að laga innflytjendur
að samfélaginu með því að veita
þeim ríkisborgararétt ganga held-
ur ekki upp til langframa?
Bandaríkin og Kanada hafa
forskot á önnur lönd vegna þess
að þessi lönd hafa verið innflytj-
endasamfélög allt frá byrjun.
Þegar lönd í Evrópu byrjuðu að fá
til sín vinnuafl frá Alsír, Marokkó
og Tyrklandi á sjöunda áratugn-
um var litið svo á að ómögulegt
væri að þessu fólki yrði veittur
ríkisborgararéttur. Innflytjendur
voru tímabundið vinnuafl sem á
endanum myndi snúa aftur til síns
heima. Þegar þeir bjuggu áfram í
löndunum, eignuðust fjölskyldur
og festu rætur hófu ríkisstjórnir
landa Evrópu að veita þeim ríkis-
borgarétt með nokkrum semingi.
Með frönskum ríkisborgara-
rétti fengu hinir nýju borgarar
ríkisstyrki til niðurgreiðslu á
leiguhúsnæði, ókeypis menntun
og ókeypis heilsugæslu, sem og
atvinnuleysisbætur og aðrar hags-
bætur sem í dag nema um 1.200
dollurum á mánuði fyrir fjögurra
manna fjölskyldu. Í staðinn fyrir
jafnrétti voru útlendingarnir
beðnir að láta af ákveðnum sið-
venjum. Til dæmis þurftu ungar
stúlkur að hætta að bera höfuð-
slæður í almenningsskólum.
Önnur lönd í Evrópu buðu inn-
flytjendum sömu skilmála, ríkis-
borgararétt og velferðarbætur, en
þrýstu ekki á að útlendingarnir
löguðu siðvenjur sínar að þeirri
veraldarhyggju sem ríkjandi var
í skólum.
Velferðarbæturnar og ræðurn-
ar um umburðarlyndi báru vott um
göfuglyndi, loforðin um fjölmenn-
ingarsamfélag voru hjartnæm - og
hver hefur svo niðurstaðan verið?
Hryðjuverkaárásir á samborgara
í London og alvarlegustu óeirðir í
Frakklandi síðan 1968.
Hvað er það sem hefur farið
úrskeiðis?
Ríkisborgararéttindi og bætur ekki nóg
Í fyrsta lagi er við hæfi að nefna
það fyrst sem ekki hefur farið
úrskeiðis. Milljónir íslamskra
innflytjenda í Evrópu og Banda-
ríkjunum hafa sigrast á mótlæti
og óánægju og orðið ánægðar með
flutning sinn á milli landa. Yfir-
gnæfandi meirihluti þessa fólks
neitar að taka þátt í óeirðum og
hefur andstyggð á hryðjuverkum.
Í öðru lagi er mikilvægt að gera
greinarmun á óeirðunum í París
og sjálfsmorðsárásunum á Lond-
on. Hvatinn að sjálfsmorðsárás-
unum var íslömsk öfgahyggja á
meðan hvatinn að óeirðunum í
París var reiði vegna útilokunar
frá samfélaginu. Á meðan tilræð-
ismennirnir í árásunum í London
vildu ekki lengur tilheyra frjáls-
lyndu lýðræðislegu samfélagi
vildu flestir hinna atvinnulausu og
illu launuðu fátæklinga sem tóku
þátt í óeirðunum í París með því
að brenna bíla í úthverfum borg-
arinnar sennilega fá möguleika á
meiri þátttöku í samfélaginu.
En að fá tækifæri til aukinnar
þátttöku í samfélaginu, að fá að
deila þeim tækifærum sem eru
fyrir hendi í frjálsu og opnu sam-
félagi, hefur verið nánast ómögu-
legt fyrir marga. Hér má álíta
sem svo að það hafi verið mistök
að gera ráð fyrir því að bætur frá
velferðarkerfinu sköpuðu fólki
alltaf möguleika til þess að rífa
sig upp úr fátæktinni, eða að nið-
urgreiðsla á leiguhúsnæði frá rík-
inu gerði það að verkum að fólki
fyndist það tilheyra samfélaginu.
Ávísun frá velferðarkerfinu er
ekki staðgengill atvinnu.
Framfærslustyrkur frá opin-
berum stofnunum kann jafnvel
að vera hluti vandamálsins en
ekki hluti af lausn vandamálsins
ef framfærslustyrkurinn venur
innflytjendurna á ósjálfstæði og
óánægju. Í Bretlandi búa 63 pró-
sent barna innflytjenda frá Pak-
istan og Bangladesh við fátækt.
Þar sem kynþáttur, stétt, trúar-
brögð og fátækt sameinast og
skapa ástand sem kalla má útilok-
un hefur ríkisborgararéttur litla
merkingu.
Fræðimenn hafa kallað þjóð-
ir „ímynduð samfélög“. Þeir sem
gerðu árásir á samborgara sína í
London kunna frekar að hafa kosið
sér þátttöku í ímynduðu samfélagi
sem lét þeim líða eins og þeir til-
heyrðu einhverju, sem veitti þeim
spennu og ábyrgð sem er meira en
hægt er að segja um þá fábrotnu
svölun sem fylgir ríkisborga-
rétti í lýðræðissamfélagi. Sá sem
tekur þátt í sjálfsmorðsárás verð-
ur hluti af því sem hann trúir
að sé alheimssamfélag Umma,
alheimssamfélag múslima. Þetta
samfélag býður ungum ríkisborg-
ara göfugan málstað: að standa
vörð um alla múslima heimsins;
og glæsilegt markmið: að verða
píslar vottur trúnni til varnar.
Örlítill minnihluti samborg-
ara okkar hefur heitið hollustu
sinni, ekki þeirri jarðnesku borg
sem þeir búa í, heldur hinni helgu
borg Guðs þar sem þeir vonast til
að fá að dvelja sem píslarvottar.
Þegar menn eru farnir að líta svo
á að hollusta við hið heilaga sé
komin í stað þeirrar takmörkuðu
hugmyndar sem þeir höfðu áður
um að þeir tilheyrðu borgaralegu
samfélagi verður mögulegt að
segja, líkt og einn stuðningsmað-
ur „heilags stríðs“ sagði nýlega í
viðtali við fréttamann: ,,Jafnvel þó
að mín eigin fjölskylda biði bana í
sprengjuárás hryðjuverkamanna í
„heilögu stríði“, myndi ég segja að
það væri vilji Allah.“
Auka þarf hlutdeild innflytjenda í
ábyrgðarstöðum
Þökk sé alnetinu og ódýrum far-
gjöldum í millilandaflugi þarf
skuldbinding innflytjendenda og
barna þeirra við hið nýja heima-
land ekki lengur að vera endan-
leg. Þeir geta verið með fleiri en
eitt vegabréf og eytt mánuðum í
að drekka í sig ástandið í stjórn-
málaheiminum í borgum eins og
Peshawar, Quetta eða Algeirsborg
frekar en að dvelja í Bradford,
Leeds eða Clichy-sous-Bois. Hið
vestræna lýðræðisskipulag mun
því á endanum þurfa að takast á
við óumflýjanlegar áskoranir.
Enginn með réttu ráði myndi
vilja takast á við hagsbætur hnatt-
væðingarinnar, meðal þeirra
eru ódýr fargjöld milli landa og
alnetið, eingöngu vegna þess að
þær kunna að slaka á þeim bönd-
um sem binda okkur saman sem
ríkisborgara. En við þurfum að
átta okkur á því að fyrir lítinn
minnihluta ungra múslima eru
þau úrræði sem nú er notast við,
að velferðarkerfið skapi fleiri
úrræði fyrir fátæka innflytjend-
ur, brottvikningar úr landi fyrir
þá sem brjóta lögin og strang-
ari refsingar fyrir múlla og aðra
sem predika hatur, komast ekki
nálægt því að bjóða upp á staðal-
ímynd hinnar jarðnesku borgar
sem getur att kappi við hugmynd-
ina um vist í hinni guðdómlegu
borg á himnum sem talsmenn
ofbeldisins lofa þeim sem fórna
sér til dýrðar Guði.
Lýðræðisríki þurfa drauma og
þurfa að geta uppfyllt þá, ef þau
eiga að lifa af. Hvaða drauma geta
Frakkland, Bretland eða Evr-
ópusambandið boðið meðlimum
minnihlutahópa sem finnst þeir
vera á jaðri samfélagsins? Hvað
getur lýðræðið boðið upp á sem er
sambærilegt við þá siðlegu dýrð
og þann einfaldleika sem er fólg-
inn í því að deyja fyrir málstað?
Eini málstaðurinn sem lýðræð-
ið hefur er „frelsi, jafnrétti og
bræðralag“. En þessi orð hafa litla
merkingu ef verkalýðsfélög ganga
framhjá innflytjendum, ef heilu
starfsgreinarnar eru mótfallnar
því að hæfir nýir ríkisborgarar
starfi í greinunum, ef stofnanir
neita að taka við hæfileikafólki
frá útlöndum.
Aðalvandamálið er ekki það að
ríkisstjórnir í Evrópu hafi ekki eytt
nógu miklum fjármunum í innflytj-
endur. Vandamálið er það að Evr-
ópubúar hafa ekki veitt hinum hæfi-
leikaríkustu og greindustu hinna
nýju borgara nægilega mikinn
aðgang að æðri menntastofnunum,
stjórnkerfum og stjórnmálaflokk-
um. Sú hindrun sem er svo erfið
viðureignar er hversu takmarkaðan
aðgang innflytjendur hafa að mikil-
vægustu störfum samfélagsins.
Þegar þú sérð hópmyndir af
leiðtogum Evrópulandanna frá
fundum Evrópusambandins sérðu
ekki andlit blökkumanna, konur
með slæður utan um höfuðið eða
talsmenn múslima. Þess verður
langt að bíða að svo verði. Og þar
til ríkisborgarar sem eru innflytj-
endur sjá einhverja af sínum eigin
mönnum í mikilvægustu störfum
samfélagsins munu þeir vera
fullir efasemda, og það réttilega,
varðandi loforð lýðræðisins.
Lýðræðið og róttækir hug-
myndafræðingar eiga um þessar
mundir í keppni um að laða til sín
fólk og um þessar mundir virð-
ist lýðræðið vera að tapa þeirri
keppni. ■
VENDIPUNKTAR
2005
27. desember 2005 ÞRIÐJUDAGUR36
SPRENGJUMENNIRNIR Í LONDON Þessir ungu múslimar sem tóku þátt í árásunum voru hvorki atvinnulausir né á jaðri samfélagsins. Þeir
voru, ef eitthvað er, óskabörn fjölmenningarsamfélagsins.
TILRÆÐISMENNIRNIR MEÐAL OKKAR
Næstu daga birtir Fréttablaðið greinar um at-
burði sem breyttu gangi sögunnar á árinu. Í þess-
ari fyrstu grein af fimm skoðar Michael Ignatieff
aðstæðurnar að baki hryðjuverkaárásunum á
London síðastliðið sumar.
MICHAEL IGNATIEFF
Höfundur er fyrrum
stjórnandi Carr-miðstöðv-
arinnar um stefnumörkun
í mannréttindamálum
við Harvard-háskóla í
Bandaríkjunum. Meðal
bóka sem hann hefur
skrifað má nefna „The Lesser Evil: Political
Ethics in an Age of Terror“ (Princeton
University Press, 2004),