Tíminn - 06.02.1977, Síða 12

12
Sunnudagur 6. febrúar 1977
Thor V i 1 hjá1msson:
MANASIGÐ. tsafoldarprent-
smiöja hf. Reykjavlk 1976. 381
bls.
Þetta stóra verk Thors
Vilhjálmssonar hefur aö mottói
linur úr heimsfrægri furöusögu
Lewis Carrol, LIsu I Undra-
landi. Og vlst má þaö kallast
undraland sem lesandi Thors er
hér leiddur um: næst lagi aö
nefna sviö bókarinnar hug-
lendur. Og ýmis kennileiti
þekkir lesandinn úr fyrri
verkum höfundar. Mánasigö
heldur fram likri stefnu stils-
háttar og byggingarlags sem
hin fyrri tvö meiri háttar skáld-
rit Thors, Fljótt fljótt sagöi
fuglinn og Óp bjöllunnar.
Þessar bækur tengjast saman
aö frásagnaraöferö og táknmáli
og mynda heild, eins konar
trilóglu. Onnur skáldrit Thors
frá seinni árum, Folda og
Fuglaskottis llkjast á hinn
bóginn innbyröis og standa mun
nærepiskum frásöguhætti. Nýja
bókin er margbrotiö mynda-
safn, skynmyndir sem auga sjá-
andans stefnir aö einum punkti.
Þegar sagt er aö Mánasigö
lúti ekki lögmálum episks og
raunsæilegs skáldskapar má
ekki skilja þaö of bókstaflega.
Ýmsir einstakir hlutar verksins
eru fyllilega rauntrúar og ljós-
lega sagöar frásagnir, sbr.
lýsingu flugránsins og frásögn
af hroöalegum pyndingum, en
hvor tveggja þessi efnisatrlöi
eru nærtæk úr þeim tlöindum
sem yfir okkur steypast dag
hvern. Þessar frásagnir falla aö
þeirri heildarmynd nútlma-
mannlífs sem verkiö vill draga
upp. Þaö er llf sem er þrúgaö af
minningum, heimsmynd sem
hefur þanizt út en er aö sama
skapi laus I sér. Og þessi
„nútímamenning” elur af sér
falsspámenn sem bjóöa ein-
faldar lausnir og hún lyftir
undir mannhatur og grimmdar-
verk.
Maöur situr I lest og hugsar,
„haföi leitaö aö sæti þar sem
von var til aö komast hjá þvl aö
tala”. Þannig hefst bókin, en
þótt hægt sé aö bindast oröa,
veröur þaö ekki umflúiö aö -
maöurinn skynjar, heyrir og sér
umhverfi sitt. Og áöur en varir
er hugsunin flækt I örlög aövlf-
andi fólks. Augaö sér: sýnir
hrannast upp, hver á aöra ofan.
En hvernig geta ofhaldnar
skyntaugar safnaö á einn staö
þvi sem herjar á mannshugann
á vorri tlö? Þessi vandi endur-
speglast I verkum Thors eins og
margra samtiöarhöfunda. En
vert er aö leggja áherzlu á þaö
sem speglun felur I sér: þaö er
aö sýna vandann, en glima ekki
viö hann. 1 þeirri llfsafstööu
sem bækur Thors og margra
samtiöarmanna hans láta uppi
felst ákveöin óvirkni: maöurinn
skynjar og talar, en hann er
þess ómegnugur aö aöhafast
nokkuö andspænis yfir-
þyrmingum veraldarinnar.
Enda geta athafnir leitt til
hörmunga og björgunarvon
mannsins má misnota og
stundar þaö reyndar mjög, aö
bregöa upp myndum, einatt.
mjög nákvæmlega útfæröum:
hefur þetta stundum veriö nefnt
„smásjárathugun”. En þessar
lýsingar eru lesandanum stöö-
ugt settar fyrir sjónir meö hug-
lægri viömiöun, gjarnan liking-
máli aö ljóörænum hætti. 1 lotu-
löngum, hæggengum stil Thors
er hröö og áfjáö tilfinning.
Þannig veröur stlllinn fullur af
streitu, innbyröis átökum. Og
þessi átök fara einmitt fram
innbyröis, nánar tiltekiö innan
Thor Viihjálmsson.
getst. Og átta sig á heiminum.
Saga, getur hún ekki veriö
einsog vefnaöur meö stefjaspili
og mynstrum, rlmi og fjallaö
um llfiö og veröldina og mann-
eskjur I heiminum. Þarf
höfundurinn aö drepa persón-
urnar til þess að kröfu skila-
réttarins sé fullnægt, hver
lesandi geti dregiöhræin i dilk. 1
staö þess aö lifa áfram. Og á
höfundurinn að láta t vita allt?
Einsog trúarbragöahöfundur.
Spámaöur prestur:”
Þetta er aö minni hyggju
nokkuð ljós greinargerö nema
þaö er auðvitaö viöfangsefni
allra skálda, hvaöa aöferö sem
þau aöhyllast, aö fjalla um
manneskjur I heiminum. En
aöferö Thors er öldungis
persónuleg og hann hefur fullt
tæknilegt vald á henni. Hitt
kann aö vera álitamál hversu
frjóvænleg þessi ritunaraöferö
reynist. Verk af þessu tagi getur
minnt á hringekju sem aldrei
bókmenntir
HUGARBURÐUR
afskræma. Dæmi um þaö er hin
öfgafulla paródia I þriöja hluta
um sértrúarsöfnuö á leiö til
guös. Mér viröist þessi hluti
veikja verkiö: hann er alltof
einfölduö skopmynd og stillinn I
ósamræmi viö þann rithátt sem
ella er á bókinni. En þannig
talar boöberinn: „Maöur veröur
aö vera harður og ósveigjan-
legur þegar djöfullinn er annars
vegar. Þaö dugir ekki sakleysiö
eitt og góður vilji. Þaö er einsog
meö kommúnistana, þú mátt
ekki rétta þeim litla putta.
Djöfullinn fullkomnar aðferöir
slnar. Hann fylgist meö
timanum. Núna beitir hann
kommúnistunum fyrir sig. Þeir
starfa á hans vegum.”
Stilshætti Thors Vilhjálms-
sonar hefur svo oft veriö lýst aö
þarflaust er aö auka miklu viö
hér. Einkenni stilsins er hin sl-
fellda huglægni hans og um leiö
ljóöræna. Þetta er þaö sem
skýrast greinir bækur Thors frá
þeirri sagnaritun sem mest
hefur veriö uppi höfö á Islandi,
hinni eplsku raunsæishefð. Thor
höfuöskelja sjáandans. Myndir
Thors eru, þegar öllu er á
botninn hvolft, ekki athuganir á
ytri veruleika, þvi sem veröur
meö augum séö. Lesandinn fær
þær ekki upp I hendur fullbúnar
til þess aö viröa þær fyrir sér,
heldur fylgist meö „fram-
köllkun” þeirra, I hugar-
fylgsnum þess sem sér.
Þetta hygg ég aö hver lesandi
geti sannprófað af eigin raun.
En til skýringar má taka
nokkrar linur nánast af handa
hófi, úr fyrsta hluta, áttunda
kafla: „A flyglinum stóö mynd:
negragrima úr viöi næstum
hvitum. Viöurinn varhrjúfur aö
sjá: andlitiö nær ferhyrnt: nef
langt og mjótt, og náöi frá hárs-
rótum meö broddinn einsog
örvarodd næstum niður á
munn: þaö var einsog beint
strik niður af þvi. Likt og pýra-
mida væri klesst utan I andlitiö,
og skellt dálitlu undan grunn-
fletinum.
Munnurinn kringlóttur minnti
á hróp manns á skipi um nótt
upp I vindinn á hafinu. Augun
voru tvö stór göt I gegn þar sem
tómiö öðrumegin getur horft á
tómið hinumegin.”
Þaö hefur einatt veriö haft á
orði aö bækur Thors Vilhjálms-
sonar séu erfiöar. Og þvl skal
ekki neitaö: lesendum sem
vanir eru greiöfærum sögum
getur vafalaust reynzt seinfariö
um þessa stóru bók. En hér er
lika ýmisiegt aö sjá. Þó hygg ég
aö Mánasigö sé krókótt úr hófi
fram og heföi unnið viö stytt-
ingu. En þeim lesendum sem
umfram allt vilja fá „sögu”
svarar höfundur skemmtilega I
samtali eftir aö sagt hefur verið
frá flugráninu. Stúlkan vill fá aö
vita meira um fólkiö I vélinni,
fer fram á aö sagan „byrji ein-
hversstaðar svo maöur geti
áttað sig, og endi skipulega.”
Hvaö geturðu vitaö? Viltu aö
höfundurinn ljúgi meiru, ljúgi
lengra, veiti þér öryggi, sefji
þig. Svæfi þig I staðinn fyrir aö
vekja... Skiptir ekki mestu máli
aö lifa slnu lifi meö sem fyllst-
um og ýtrustum hætti. Neyta
skynfæra sinna og njóta þegar
kemst á leiöarenda. En vita-
skuld ber að sama brunni: sú
lifssýn sem hér birtist gerir ekki
ráö fyrir neinum leiö'arenda.
Táknmál þessarar bókar
tengirhana fyrri verkum Thors,
eins og sagt var i upphafi.
Mánasigöer ofin goöfræöilegum
táknum. Máninn sjálfur veröur
eins konar magiskt tákn yfir
heimi verksins. Hér eru lika
dýratákn sem áöur hafa komið
fyrir hjá höfundinum (hestur,
fugl) og goösagnaminniö um
Ledu og svaninn rekumst viö
einnig á. 1 siðasta hlutanum er
táknmálinu skipaö saman. En
leiöarminnið er ef til vill augaö
og er fróölegt aö athuga hversu
það birtist I ýmsum
samböndum.
Þessi bók er stærra viöfangs-
efni en svo aö ein blaöagrein nái
út yfir hana, enda hefur hér fátt
veriö taliö. Osagt skal látiö
hvort Mánasigö tekur fyrri
ritum Thors Vilhjálmssonar
fram. En vissulega er hún eitt af
meginverkum hans.
Gunnar Stefánsson
Árbók Landsbókasafns:
Nýtt og vandað
bindi komið út
Arbók Landsbókasafns 1975 er
komin út fyrir nokkru. Er hún 1.
bindi I nýjum flokki, er flytja mun
árlega einkum greinar um is-
lenzka bókfræöi og bókmenntir
auk skýrslu landsbókavaröar um
starfsemi safnsins á liönu ári.
tslenzk bókaskrá, er birt var i
Arbókinni um langt árabil, er nú
gefin út sem sérstakt rit, og eru
þegar komin tvö bindi, Islenzk
bókaskrá 1974 og 1975 prentaöar
1975 og 1976.
Efni Arbókarinnar 1975 er sem
hér segir: Siguröur Þórarinsson
ritar um Þorstein Magnússon og
Kötlugosiö 1625 I tilefni af þvi, aö
Landsbókasafn eignaöist nýlega
iturfágætt kver á dönsku um gos-
iö, prentaö i Kaupmannahöfn
1627.
Nanna ólafsdóttir hefur valiö
og búiö til prentunar nokkur bréf
Sveins læknis Pálssonar, er lýsa
hvoru tvéggja læknisstörfum
hans og jaröfræðirannsóknum.
Þá eru I bindinu tvö erindi, flutt á
Gutenbergssýningu I nóvember
1975, erindi Haralds Sigurössonar
um bókagerö Guöbrands
Þorlákssonar biskups I minningu
fjögurra alda afmælis hennar
(1575-1975), og Bókaspjall Finn-
boga Guömundssonar, þar sem
rifjaö er upp sitthvaö um íslenzk-
ar bækur, bæöi fornar og nýjar.
Olafur F. Hjartar ritar langa
grein um Norödahl Grieg og
Friheten, ljóöabók hans, er kom
út i Reykjavik skömmu eftir lát
hans, en sum kvæöanna munu lifa
lengi meö tslendingum vegna
snjallra þýðinga Magnúsar
Asgeirssonar.
Seinast i Árbókinni fer svo
skýrsla landsbókavaröar um
Landsbókasafniö 1975.
A kápusiöu er þess getið, aö
menn geti gerzt áskrifendur að
Arbókinni meö þvi aö hafa sam-
band viö Tómas Helgason hús-
vörö Safnahússins, er annast af-
greiöslu rita safnsins.
Eldri flokkur Arbókarinnar, 1,-
31. árg., er enn fáanlegur og kost-
ar allur á viö eina bók nú á dög-
um.
taá tegd teá taá tgsj tagj

tagj tggi tngi tggi tggj
Við sýnum enn —
Lítið í gluggana
íslenzk húsgögn fyrír íslenzk heimili