Fréttablaðið - 01.02.2006, Blaðsíða 46

MARKAÐURINN 1. FEBRÚAR 2006 MIÐVIKUDAGUR22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Á ári hverju vinnur Hagfræðistofnun viðamikla
skýrslu þar sem tiltekið efni er tekið fyrir og kruf-
ið. Gengismál hafa verið ofarlega á baugi í þjóðfé-
lagsumræðunni að undanförnu. Af þeim ástæðum
urðu þau fyrir valinu í þetta sinn. Í vikunni sem
leið stóðu Hagfræðistofnun Íslands og Novator
Partners LLP fyrir morgunfundi þar sem niður-
stöður skýrslunnar voru kynntar og ýmsir valin-
kunnir menn fengnir til að segja sína skoðun.
Þeir Gylfi Zoega, prófessor við Háskóla Íslands
og Birkbeck-háskóla, og Tryggvi Þ. Herbertsson,
forstöðumaður Hagfræðistofnunar og prófessor
við Háskóla Íslands, eru höfundar skýrslunnar. Við
vinnuna komust þeir að þeirri niðurstöðu að tvennt
komi til greina. Annars vegar að halda núverandi
fyrirkomulagi með íslensku krónunni og fljótandi
gengi eða að ganga í Evrópusambandið og taka upp
evruna og þar með fastgengisstefnu.
SJÁLFSTÆÐ STEFNA MIKILVÆG ÍSLANDI
Ýmislegt mælir með því að taka upp evruna hér á
landi. Það yrði til að mynda gott fyrir samkeppn-
isatvinnuvegina, alþjóðaviðskipti myndu að öllum
líkindum aukast og vextir myndu lækka, svo nokk-
ur dæmi séu nefnd. Hins vegar myndum við missa
sjálfstæða peningamálastjórn sem höfundarnir
telja vega þyngra. „Við teljum mjög mikilvægt
fyrir lítið hagkerfi eins og Ísland með sínar sveiflur
að hafa sjálfstæða peningamálastefnu. Jafnframt
teljum við að sveigjanleikinn í hagkerfinu sé meiri
við núverandi fyrirkomulag heldur en við fast-
gengi,“ segir Tryggvi. Af þessum ástæðum mæla
höfundarnir með því að núverandi stefnu sé við
haldið. Þeir telja þó að hana megi styrkja með því
að auka samspil fjármálastjórnunarinnar, það er
ríkisfjármálanna og peningamálastjórnunarinnar,
sem vaxtaákvarðanir Seðlabankans falla undir.
Þessu væri hægt að ná fram með því að láta rík-
isútgjöldin vaxa um tiltekna prósentu á ári hverju.
Þá væru ríkisútgjöldin látin vaxa sem nemur lang-
tímahagvexti á Íslandi. Í góðæri yrði ríkissjóður þá
rekinn með afgangi og þegar verr áraði með halla.
Það myndi hemja hagsveifluna og minna álag yrði á
Seðlabankann að hækka og lækka vexti til að hefta
hagsveifluna.
„Þetta eru róttækar tillögur en nái þær fram að
ganga yrði það væntanlega til þess að
minnka hagsveiflur og auka velferð
í landinu. Við vonumst því til þess að
kostir og gallar þeirra verði ræddir
fyrir alvöru á hinu pólitíska sviði,“
segir Tryggvi. Hann segir að rekstur
hins opinbera yrði í mun fastari skorð-
um eftir breytingarnar. Stjórnmálamenn fengju þá
vissa köku sem þeir yrðu að skipta milli hinna ýmsu
mála. Ekki væri um það að ræða að auka ríkisút-
gjöldin nema undir mjög sérstökum kringumstæð-
um. „Þegar Seðlabankinn var gerður sjálfstæður og
verðbólgumarkmið tekið upp þótti mörgum alveg
óhugsandi að færa þessi völd frá stjórnmálamönn-
unum. Þetta er fyrst og fremst spurning um hugar-
farsbreytingu á vettvangi stjórnmálanna.“
ERLENDIR SÉRFRÆÐINGAR SAMMÁLA
Gylfi og Tryggvi áttu samskipti við ýmsa fræði-
menn við gerð skýrslunnar og fengu skoðun og
álit þeirra á rannsóknum sínum. Meðal þeirra var
Robert Mundell sem hlaut nóbelsverðlaun fyrir
kenningar sínar um hið hagkvæma myntsvæði og
lagði grunninn að því fyrirkomulagi sem er núna
í Evrópu. Hann var fenginn til að koma á fundinn
og segja frá sínum sjónarmiðum. Mundell, sem í
hjarta sínu er fastgengismaður, telur þó ekki að
Ísland eigi að taka upp evruna að svo stöddu. Hann
telur afleiðingarnar sem það hefði í för með sér
of miklar. Þó hann myndi hugsanlega ráðleggja
Íslendingum að ganga í myntbandalagið, væri það
hægt án þeirra skuldbindinga sem fylgja inngöngu
í Evrópusambandið.
Frederic Mishkin, einn eftirsóttasti seðlabanka-
ráðgjafi heims í dag, var einnig fenginn til að koma
og bera saman þessa tvo valkosti, að taka upp fast-
gengisstefnu eða að halda núverandi fyrirkomu-
lagi. „Við gáfum honum engar forsendur en svo
skemmtilega vildi til að hann komst að
nákvæmlega sömu niðurstöðu og við,“
segir Tryggvi og segir það óneitanlega
styðja við niðurstöður skýrslunnar.
HEIÐAR MÁR Á ÖNDVERÐUM MEIÐI
Þeir Pentii Kouri, sem sérhæfir
sig í frumkvöðlafjárfestingum, og Heiðar Már
Guðjónsson, framkvæmdastjóri Novator, komu
með sjónarmið fjárfesta á fundinn. Pentii Kouri
álítur að Íslandi sé betur borgið með fljótandi
gengi og byggist sú skoðun á því að þannig búi
hagkerfið við meiri sveigjanleika. Í Evrópu hafi
minnkun í sveigjanleika leitt til stöðnunar og þar
sem efnhagsástandið sé almennt betra á Íslandi en
í Evrópu sé glapræði að rugga bátnum. Heiðar Már
var hins vegar á öndverðum meiði við skýrsluhöf-
unda. Hann álítur að þær stöðugu breytingar sem
verða á gengi krónunnar séu ákaflega slæmar og
að sú staða sem nú ríkir á alþjóðlegum fjármála-
mörkuðum gefi færi á notkun lítilla mynta en svo
muni ekki verða í framtíðinni. Því neyðumst við til
að losa okkur við krónuna.
Þau eru mörg sjónarmiðin er varða fyrirkomu-
lag gengismála hér á landi og ýmsir gallar sem
fylgja þeim leiðum sem í boði eru. Þrátt fyrir það
stendur okkur ekki til boða að segja „af tvennu
illu vel ég hvorugt“ eins og Halldór Ásgrímsson,
forsætisráðherra Íslands, sem ávarpaði fundinn í
upphafi, benti réttilega á. Því er tími til kominn að
bregðast við.
Krónan enn þá betri
kostur en evran
NÓBELSVERÐLAUNAHAFINN ROBERT MUNDELL SEM
LAGÐI GRUNNINN AÐ EVRUNNI Hann telur að Íslendingar
eigi ekki að taka upp evruna að svo stöddu. Ef hægt væri að ganga
í myntbandalagið án þeirra skuldbindinga er fylgja inngöngu í
Evrópusambandið horfði málið ef til vill öðruvísi við.
M Á L I Ð E R
Fyrirkomulag
gengismála
Ýmislegt mælir með því að taka upp evruna hér á landi. Það yrði til að mynda
gott fyrir samkeppnisatvinnuvegina, alþjóðaviðskipti myndu að öllum líkindum
aukast og vextir myndu lækka, svo nokkur dæmi séu nefnd. Hins vegar mynd-
um við missa sjálfstæða peningamálastjórn sem höfundarnir telja vega þyngra.
Þarf að endurskoða peninga-
málastefnu Íslands?
Ekki endilega, vandinn sem
steðjar að útflutningsatvinnu-
vegunum um þessar mundir
stafar ekki af peningamála-
stefnunni sem slíkri. Þess í stað
liggur rót vandans í þeim miklu
framkvæmdum sem eiga sér
stað á Austurlandi. Það er eitt
af lögmálum efnahagslífsins að
ef lagt er í miklar fjárfesting-
ar við skilyrði fullrar atvinnu
þá hljóta þær að ryðja burt
annaðhvort útflutningi eða ann-
arri fjárfestingu nema hvort
tveggja sé.
Hverjar hafa orðið afleiðingar
stóriðjufjárfestingarinnar?
Hér hafa útflutn-
ingsgreinarnar
lent í vanda og
það kemur ekki á
óvart. Ákvörðun
um byggingu
álvers felur
ekki í sér hreina
viðbót við efna-
hagsstarfsemina
við skilyrði
fullrar atvinnu,
miklu fremur
að við fáum eitt
álver til við-
bótar og töpum
einhverju öðru
í staðinn. Fram-
kvæmdirnar á
Austurlandi fela í
sér flutning efna-
hagsstarfsem-
innar frá öðrum
landshlutum.
Væri útflutnings-
greinum betur
borgið ef við hefð-
um evruna?
Þetta ferli kemur
peningamálastefnunni ekki svo
mikið við. Ef við værum nú
þegar aðilar að myntbandalagi
Evrópu þá myndu framkvæmd-
irnar smám saman leiða til
hærri launa og verðlags hér á
landi, þá versnaði samkeppn-
isstaða útflutningsgreinanna
einnig. Munurinn væri sá að
erfiðara yrði að vinda ofan af
háu raungengi í kjölfar fram-
kvæmdanna. Ef við héldum í
krónuna og hækkuðum ekki
vexti þá myndi verðlag hækka,
laun hækka og verðbólgu-
spírall verða til sem fyrr en
síðar myndi kalla á enn meiri
vaxtahækkanir og erfiðleika í
útflutningsgreinum. Þess vegna
er núverandi skipan peninga-
mála engan veginn svo slæm.
Það má segja að í því felist
ákveðið óréttlæti að verðbólgu
sé haldið niðri með því að
vaxtahækkanir valdi gengis-
hækkun sem meiði útflutnings-
greinarnar, en einhvers staðar
verður að skapa slaka til þess
að mæta stóriðjuframkvæmd-
unum. Sem betur fer hefur
mikill aðflutningur erlends
vinnuafls mildað þessi áhrif.
Hverju myndi aðild að mynt-
bandalagi Evrópu
breyta?
Aðild að mynt-
bandalagi Evrópu
hefði ýmsa kosti
í för með sér.
Líklegt er að
utanríkisviðskipti
mundu aukast og
fjármálafyrirtæki
eflast. En hags-
veiflan yrði áfram
fyrir hendi og
uppsveifla gæti
valdið langvar-
andi erfiðleikum
fyrir útflutn-
ingsgreinarnar.
Þá gætum við
ekki brugðist við
með peninga-
málastefnu eða
fjármálastefnu og
raungengi gæti
hækkað mikið.
Hvort er þá betra,
að halda krónunni
eða taka upp
evruna?
Segja má að það séu bæði hag-
fræðileg rök með og á móti
því að taka upp evruna. Hafa
verður í huga að slíkt skref
væri einungis unnt að taka
samhliða formlegri inngöngu í
Evrópubandalagið. Niðurstaðan
er því sú að ákvörðun um
breytingu á fyrirkomulagi
gengismála sem fæli í sér upp-
töku evrunnar væri pólitísks
eðlis, hagfræðin gefur ekki ein-
hlít svör um það hversu æski-
legt slíkt skref væri.
Núverandi skipan
mála ekki svo slæm
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
Til Gylfa
Zoëga
prófessors við viðskiptaskor
Háskóla Íslands