Tíminn - 03.04.1977, Blaðsíða 27

Sunnudagur 3. aprH 1977
27
Hjartastaði. Þá fer fram 2. júni
1548 á Eyvindará vitnisburður um
lýsing Margrétar Þorvarðsdóttur
um sölu á Njarðvtk til Björns
Jónssonar.
A Alþingi 1548 eða liklega siðar,
kærir Björn Jónsson upp á Kross-
holti i Hnappadalssýslu, er ög-
mundur biskup sagðist hafa tekið
af honum i reikningsbrest en selt
svo Hallsteini Runólfssyni en
Erlendur lögmaður Þorvarðsson
hefði keypt af eringjum Háll
steins og hélt nú og heföi hann
enga réttingu getað fengið á
þessu og enn fleiri jaröakærum.
Krossholt var jörð Þórunnar
Einarsdóttur konu Björns á
Eyvindará.
Brét þetta um Krossholt og
fleiri efni er næsta fróðlegt, þótt i
það vanti, en þar kemur glöggt i
ljós yfirgangur og fégirnd ög-
mundar biskups, en hann var bú-
inn að láta dæma sér jörðina án
þess aö Björn vissi, hafði hann þó
beðið biskup fyrir eftirlit meö
þessari jarðeign sinni.
Björn keypti Dvergasvein i
Seyðisfirði fyrir Þrándarholt i
Hrepp af Páli Vigfússyni, bréf 1.
júli 1549 á Hliðarenda, á
Hliðarenda i Fljótshlið og 24. jan.
1550 s.st., sbr. einnig máldaga
Dvergasteinskirkju 1549.
1 bréfi Kristjáns III til helztu
fyrirmanna landsins, gjört 9.
apríl 1551 i Flensborg, ,,um að
veita og fylgja fyrirliðum þeim og
herliöi þeirra, er hann sendir nú
til íslands.” I þessu bréfi er Björn
nefndur á Eyvindará, sem vafa-
laust hefur veriö aðalbústaður
hans. þótt hann hafi haft bú á
öðrum jörðum t.d. þegar hann
átti Sléttu i Reyðarfirði og bjó
þar. Á þessu herrans ári 1551 á
Alþingi, fóru fram hollustueiðar
fyrirmanna i Skálholtsbiskups-
dæmi til handa Kristjáni konungi
III, Friðrik syni hans (siöar
Friörik II) og eftirmönnum
þeirra á konungsstóli i Danmörku
og Noregi, Björns er þar getið og
um haustið sama ár er hann á
Eiðum og er vottur að kaupi
Vigfúsar Þorsteinssonar á Eiðum
og Margrétar riku Þorvarðsdótt-
ur er Margrét selur Eiða fyrir
Hreiðarsstaöi i Svarfaðardal.
Margrét rika var hin nafnfræga
nágrannakona Björns á þessum
árum. Tveggjatylftadómur er út-
nefndur á öxarárþingi af Eggert
Hannessyni, kóngsins fógeta og
höfuðsmanni yfir allt tsland, um
banamenn Kristjáns skrifara og
förunauta. Er Björns getið i þeim
dómi.
Eins og áður er um fjallað, var
Björn orðinn kóngsins sýslumað-
ur i Múlaþinggi i Egilsstaðadómi
frá 1554 og hefur verið það til
dauðadags. Björn hefur látizt á
öndverðu ári 1558, eins og áður er
getið. 1 fyrrnefndu málakröfu-
bréfi telur Þórunn þar mála sinn
vera 2 hundruð hundraða og 1/2
betur, auk gjafa. Þórunn var
dóttir Einars Þórólfssonar hirö-
stjóra, umboðsmanns á Hofsstöð-
um i Miklholtshreppi og Katrinar
Halldórssonar ábóta á Helgafells-
klaustri Ormssonar, systir séra
Þóröar Einarssonar i Hitardal,
séra Jóns i Odda, Þorleifs á
Hofsstöðum o.fl. systkiná.
Þórunn haföi fyrr verið gift
Jóni Torfasyni i Klofa, kaupmáli i
Haukadal 12. nóv. 1525 og missti
hann ungan, varð úti I fjúki að
huga að fé og fjármanni (d. 1529)
og átti svo siðar Björn Jónsson á
Eyvindará og með honum Þórö
lögréttumann á Eyvindará, siöar
á Burstafelli og Jón lögréttumað-
ur á Egilsstöðum, einnig gæti
sonur þeirra hafa verið Sigurður
bóndi á Sléttu I Reyðarfirði, sem
kemur viö Sléttubréf frá 1565, sjá
siöar. Björn hafði verið giftur
áður, átti son er Bjarni hét og er
hann nefndur i dómi um móöurarf
Bjarna Björnssonar frá 5. jan.
1562 á Ketilsstöðum. Sést að
hálfbræður Bjarna-voru þeir Jón
og Þórður synir Þórunnar
Einarsdóttur, en ekki er þar getiö
Sigurðar, sem vel gæti verið
albróðir Bjarna og hálfbróöir
Jóns og Þórðar, mun ég hér siöar
birta bréf, sem varðar þaö mál.
Getur fyrrnefndur dómur, að
Bjarni hafi fengiö greitt 4
hundruð i sinn arf og bendir það
til að upphæöin er ekki mikil, að
arfur hafi skipzt viöar. Sonur
Bjarna er sagður séra Snjólfur
prestur i Asi i Fellum. Aður en
farið er lengra i samb. viö Sléttu-
bréfin þrjú, verður hér taliö það
sem kunnugt er um ætt Björns
á Eyvindará og Arnfinn bróður
hans, sem llklega hefur búiö á
Sléttu. Um Jón föður þeirra er
ekkert vitað, nema að hann gæti
hafa veriö búandi á Sléttu sbr.
bréf 1555, vitnisburöarbréf um
landamerki Sléttu. Móðir þeirra
bræöra hét Þuriður og var Langs-
dóttir, sem sést á bréfi varðandi
Arnfinn bróður Björns. Fram-
færsludómur frá 17. júni 1564 að
Ljósavatni, þar var Arnfinni
bónda á Austfjörðum dæmd
framfærsla frænda sins að öðrum
og þriðja að skyldleika, sem hét
Asmundur Þorvarösson. Amma
hans var Ingibjörg Langsdóttir
systir Þuriðar móöur Arnfinns.
segir i dómnum: „Svo sögðu
þessir ærlegir menn, að fyrr-
greindur Arnfinnur Jónsson ætti
fullan forlagseyri fyrir sig og sina
ómaga.” Dæmdi dóm þennan
Vigfús sýslumaöur Þorsteinsson.
Þuriður Langsdóttir var dóttir
Jóns langs Finnbogasonar hins
gamla i Asi, Jónssonar. Nú er
vitað, að þeir voru tveir bræður
samnefndir, Jón Finnbogason
eldri og yngri og bjuggu báðir um
tima i Hafrafellstungu, sbr. rit-
gerð Einars prófessors Bjarna-
sonar um Jónana tvo i afmælisriti
Ólafs prófessors Lárussonar.
Yngri Jón er vegna aldurs miklu
liklegri faðir þeirra Langsdætra
og hann bjó lengst 1 Hafrafells-
tungu, en mér finnst Jón eldri
koma einnig til greina sem faöir
þeirra. Fer ég þar eftir nafnalik-
um. Jón sá átti Steinunni Arn-
finnsdóttur hirðstjóra á Uröum
Þorsteinssonar og Arnfinnur á
Sléttu þá borið nafn langafa sins.
Þótt Þuriður væri dóttir Jóns
yngra og þá konu hans Helgu Sæ-
mundsdóttur gæti hún vel hafa
látið son sinn heita Arnfinn i
höfuðið, eða eftir Arnfinni sýslu-
manni á Bakka i öxnadal, syni
Jóns eldra, og hafa bau Þuriöur
verið systkinabörn. Arnfinnur dó
i plágunni seinni um 1495, og gæti
Arnfinnur á Sléttu verið fæddur
skömmu siðar.
En ætt þeirra bræðra er vafa-
laust af öðrum hvorum Jóninum.
Arnfinnur kemur við bréf 1. júli
1564 á Alþingi, sem er Tylftar-
dómur kvaddur af Páli lögmanni
Vigfússyni sem dæmir ónýtt kaup
þeirra hjóna Arnfinns Jónssonar
og Ragnhildar Ketilsdóttur um
jarðir hennar Kirkjuból I Norð-
firði og Eyrarteigs i Skriðdal og
skulu þær falla 1 erfö bræðrum
hennar Magnúsi og Indriöa
Ketilssonum. Kemur þaö hér I
ljós, að kona Arnfinns var Ragn-
hildur Ketilsdóttir, önduð fyrir 1.
júli 1564. Svo segir i sama bréfi:
„Magnús Ketilsson klagaði til
Arnfinns Jónssonar um þann arf
er honum hafði falliö og hans
bróður Indriða, eftir sina systur
Ragnhildi Ketilsdóttur, sem voru
tvær IX hundraöa jaröir svo
heitandi Kirkjuból I Norðfiröi i
Skorrastaðarkirkjusókn og Eyr-
arteigur i Skriðdal I Múlastaðar-
kirkjusókn, hverjar jarðir Arn-
finnur hafði keypt af greindri
Ragnhildi konu sinni og gefið
henni fyrir X málnytju kúgildi og
VIII hundruð á góðum peningum,
hvað oss leyst eigi lögleg kaup
vera, þvi svo ávisa vor landslög,
að bóndakona skal ráöa eyris-
kaupi á XII mánuðum hverjum
nema bóndi hennar sendi hana I
kaupstaö, aö kaupa þeim til
þarfinda. Þá skulu haldast kaup
hennar ófölsuð. Enn jarðir skal
hún (eigi) engar selja, þar fyrir
dæmum vér þetta kaup ónýtt og
aö öngu haldandi. Item I annarri
grein stendur svo i bókinni. Ef
misdauðu hjóna verður og lifir
hann henni lengur, þá taka arfar
hennar, heimafylgju hennar. En
tilgjöf falli niður. Voru þessar
áður greindar jarðir heiman-
fylgja hennar. Þvi aö svo prófuðu
og fyrir oss kom nú dæmdum vér
fyrrnefndir dómsmenn með fullu
dómsatkvæði Magnúsar Ketils-
sonar og hans bróðir Indriði mega
aö sér taka réttilega greindar
jarðir.”
Nú er þaö að athuga, að i
Sléttubréfi 1551, að borgun fyrir
Sléttu er jöröin „Kirkjuból” 900
að niati og Hallgeirsstaðir i Hlið i
Kirkjubæjarþinghá XVIII
hundruð eöa alls 27 hundruð á
móti mati Sléttu 27 hundruöum.
Var hér kaupverð Sléttu að 9
hundruðum eöa sem svarar
Kirkjubóli, dæmt af erfingjum
Björns á Eyvindará, þar sem
Arnfinnur hafði greitt þessa jörð
upp i andvirði Sléttu, þegar hann
keypti jörðina 1551 og hefur verið
að þeim gengið og hefur Arn-
finnur orðiö að láta til baka 900
I Sxéttu. Að þannig hefur það
veriö sýnir annað bréfið um
Sléttu, sem hér er tekiö fyrir.
Það bréf er gert 2. jan. 1565 á
Sléttu og er eftirfarandi:
„Kaupbréf fyrir 9 hundruðum I
Sléttu i Reyðarfirði.
Það gjörum vér Hrafn Þor-
steinsson og Bjarni Jónsson og
Ketilbjörn Jónsson góðum mönn-
um kunnugt með þessu voru opna
bréfi, þá er liðið frá Guðsburði,
MDLX og V ár á Sléttu I Reyðar-
firði, föstudaginn, sáum og
heyrðum á orð og handaband
þeirra bræðra Siguröar Björns-
sonar og Þórðar Björnssonar, aö
svo fyrir skyldu, aö áður
skrifaður Sigurður Björnsson
seldi Þóröi Björnssyni IX
hundraö I jörðinni Sléttu i Hólma-
staðarkirkjusókn, hvaö reiknað-
ist þriðjungur greindri jörðu og
með öllum þeim gögnum og gæö-
um, sem þessum jarðarparti
hefur fylgt og fylgir að fornu og
nýju bæði til sjós og lands og hann
var fremst eigandi að orðinn,
seldi hann þennan jaröarpart
með jáyrði og samþykki sinnar
kvinnu Guðrúnar Jónsdóttur. Hér
I mót gaf Þórður Björnss. XIII
hundruð til greind VII málnytju-
kúgildi og VII hundruð I öllum
þarflegum peningum. Skyldi
Þórður þá strax að sér taka hálf-
an partinn sem hann hefði út
goldið, en Sigurður þó búa þetta
ár og gjalda mörk i leigu, en hin-
um hálfum skyldi hann umsjón
veita þar til peningurinn væri út-
goldinn. Lofaði þrátt nefndur
Þórður bróður sinum Sigurði að
útvega honum jörð að búa á þar i
sveit af hún fást kynni en hann
sjálfur skuldum að gegna, en
kynni hún eigi að fást þá skyldi
hann á þessum parti (að) búa og
leigja honum svo allan. Hér með
skyldi sá svara lagarriftingum er
seldi. Og til sanninda hér um setj-
um vér vor innsigli fyrir þetta
kaupbréf, hvert er skrifaö var á
sama staö og áður greinir, degi
siðar en fyrr segir.”
Bjarni Jónsson sem er vottur aö
þessu bréfi er liklega sá sami sem
vitnar 1555 um landamerki Sléttu.
Hrafn Þorsteinsson, sem einnig
er hér vottur, er liklega sá Hrafn,
sem nefndur er I Alþingisbók Is-
lands 1632 og erft hefur Kross á
Berufjarðarströnd og Fagradal i
Breiðdal eftir Þorstein fööur sinn
(Einarsson?), en er þá fyrir löngu
andaður.
Bréfið frá 1565 sýnir eftirfar-
andi, að Siguröur Björnsson frá
Eyvindará, sem allar heimildir
þegja um, selur Þórði bróður
sinum IX hundruð I jörðinni
Sléttu og er þá komið til skila
andviröi Kirkjubóls, sem dæmt
var bræörum Ragnhildar fyrr-
nefndrar og er nú kominn i
staöinn 9 hundraöa hlutur I Sléttu.
Sigurður sonur Björns á
Eyvindará er annað hvort sonur
fyrri konu Björns, sem ekki er
vitað nafn á eða sonur Þuriðar
Langsdóttur. Hann hefur liklega
fengiö þennan Sléttupart I arfa-
skipti. Þórður siöan keypt hann.
Siguröur, sem bjó á partinum fær
leyfi að búa þar enn eitt ár, en
Þórður átti aö útvega Siguröi jörð
að búa á þar i sveit. Siguröur
hefur sem sagt búið á þriöjungi,
en Arnfinnur sem kallaður er
bóndi úr Austfjöröum og eigandi
að allri Sléttu 1551-64, hefur lik-
lega búiö á tveim þriðjungum
eftir 1564. Hans er enn getið i
Alþingisbókum tslands, að hann
átti sonarson Sigurö Jónsson, sem
var dæmdur lögerfingi hans,
vegna þess að Arnfinnur átti
engin skilgetin börn, má vel vera
að þessi Sigurður hafi búið á
Sléttu og átt afkomendur. En
Sigurður Björnsson gæti vel hafa
verið sonur Þuriðar Langsdóttur,
eins og hefur verið tæpt á og ekki
verið fullveðja þegar arfskrafa
Bjarna Björnssonar er borin
fram 1562, eftir bréfinu 1565, er þá
kvæntur og hét kona hans Guðrún
Jónsdóttir. Þórður Björnsson frá
Eyvindará, var sem kunnugt er
ættfaðir Burstafellsættar og bjó á
Burstafelli I Vopnafirði. Þórður
mun lengst hafa búið á Eyvindar-
á. Hann er talinn meðal herra
kóngsins eiðsvara 25. sept, og
gæti þá hafa haft sýsluvöld eða
annað konungsumboö i þann tið.
Þórður var nefndur lögréttu-
maður 1573, en þá kemur hann viö
merkan dóm Eiriks Arnasonar
prestahatara sýslumanns I Múla-
þingi mágs sins um veiöi sela og
hvala i eða á isum innan fiskhelgi
fyrir landi manna. Ariö 1591 er
getið i Alþingisbókum Islands
„Item lýsti Þórður Björnsson i
umboði Björns Gunnarssonar
(tengdasonar sins) lögmála i
jöröinni Kirkjubóli I Noröfirði 'i
Skorrastaðarkirkjusókn 9
hundruð að dýrleika. Lofaði Jón
Magnússon þessu þá hann þyrfti
eöur vildi og skyldi Þórður gefa á
hundruð féð fyrir hvert 1 hundrað
i jörðum. Þórðurhefur þvi endur-
heimt Kirkjuból hvort sem hann
hefur látið eða haldið Sléttu-
partinum oftnefnda, sem Kirkju-
ból stóð fyrir. Jón þessi, sem hér
er nefndur, er vafalaust sonur
Magnúsar Ketilssonar, sem gerði
kröfu I arf Ragnhildar systur
sinnar, konu Arnfinns, sem áður
er getið. Magnús var lögréttu-
maður, nefndur þaö 1558 á Egils-
stööum. Getið enn á Alþingi 1564-
66, hann mun hafa búið á Glúms-
stöðum i Fljótsdal 1549 og er
staðarhaldari á Valþjófsstöðum
1553-60. Kona hans hét Þorgerður
Jónsdóttir, sonur þeirra var
Ketill, sem átti Bæ i Lónssveit, og
þá liklega fyrrnefndur Jón.
Mun hér enn bætt nokkru við
um Þórð Björnsson, en hans er
getið i Alþingisbókum árið 1600, i
sambandi við arf barna Eiriks
sýslumanns Arnasonar mágs
sins. Kona Þórðar var Guölaug
Arnadóttir á Burstafelli Brands-
sonar prests á Hofi I Vopnafirði
og priors á Skriðu Hrafnssonar
lögmanns eldra Brandssonar.
Kona Arna var Úlfheiður Þor-
steinsdóttir sýslumanns i Hafra-
fellstungu Finnbogasonar (sbr.
legstein yfir hana úr Hofskirkju-
garði i Þjóöminjasafni). Dóttir
þeirra var Ragnhildur, sem fyrr
átti Björn Gunnarsson sýslumann
á Asbrandsstöðum og Burstafelli
siöar Snæbjörn Þórðarson.
Þorgrimur hét bóndi á Sléttu
um 1600 Þórðarson og gæti verið
sonur Þórðar Björnssonar og
*lll*lll*lll*lffr »^1***1*
jafnvel Guölaugar og þar með
skilgetinn og liklegra væri þó að
hann sé óskilgetinn. Þorgrimur
þessi er nefndur i Ættum Aust-
firðinga og átti Solveigu Jóns-
dóttur Þorlákssonar prests i
Heydölum (d. 1590) Ivarssonar.
Seinasta bréfið, sem hér verður
tekið fyrir er gert 15. ágúst 1555 á
Eyvindará, vitnisburður um
landamerki I milli Sléttu og Ar-
eyja I Reyðarfirði.
Það er svo:
„Þaö gjöri ég Bjarni Jónsson
góðum mönnum kunnugt með
þessu sinu opna bréfi, aö ég hefi
verið á Sléttu i Reyðarfirði XX
vetur og þaða’n af lengur búið i
Reyöarfirði og hélt minn faðir
þessi landamerki i millum Sléttu
og Areyja, úr gildi þvi sem
gengur ofan úr miðju Kollfelli og
sjónhending á eyrarnar og til aö
miðrar strandarár, en þó lýsti
hann þvi, aö sér hefði svo eldri
menn sagt, að Slétta ætti land út
að Jötnagörðum og svo vissi ég
hann hafði verstöð á Selstöðum og
svo sagði hann Slétta ætti skógar-
part i Seljateigsland yfir undir
mela og tveggja hrossbeit á
Teigabakka á vetur i Sómastaða-
land, heyröi ég hér aldrei tvimæli
á leika fyrr en nú fyrir tveim
árum og hef ég nú f jóra vetur um
fertugt hér eftir vil ég sverja ef
þurfa þykir. Og til sanninda hér
um set ég mitt innsigli fyrir þetta
vitnisburöarbréf, hvert er skrifað
var á Eyvindará á Mariumessu
fyrri um sumarið árum eftir
guðsburð MDL og V ár.”
1 þessu miöbréfi að áratali um
Sléttu i Reyöarfirði má ýmsan
fróðleik finna. Fyrst er hér að
geta ábúanda á Sléttu sem hét
Jón faðir Bjarna og liklega þá
einnig Björns á Eyvindará og
Arnfinns. Málaferli hafa komið
þá upp fyrir skömmu um landa-
merki Sléttu og Areyja, sem
nefndar eru I bréfinu og er getið i
Vilkingsmáldaga (1397), sem jörö
Hallormsstaöakirkju. Jarð-
arinnar Seljateigs er getiö og
skógaritaks Sléttu i þvi landi, en
fleiri áttu skógarteig i þvi landi,
sbr. skógaritak undir Grænafelli,
getiö sem eign Vallaneskirkju i
Vilkinsmáldaga. Þá eru hér ör-
nefni, Miðstrandará, Kollfell
(nú oft nefnt Kotsfell) Jötnagarð-
ar (mikið jarðfall) og Teyga-
bakkar, kunn heiti. Selstaðir hafa
verið verstöð i landi Sléttu og er
yzt út á Sléttuströnd, hef ég og
heyrt þá nefnda Selstöð. Útgerð
hefur lengst af verið nokkur rekin
á Sléttuströnd, mest i tiö Norð-
manna á seinustu áratugum 19.
aldar, Mætti rekja þetta mál
lengra varðandi útgerð, örnefni
og fleira, en mun hér sleginn bot-
inn i athuganir þessar á Sléttu-
bréfum.
Við getum
afgreitt
bilana
STRAX
á mjög
hagstæðu
verði og
með ábyrgð
upp í
20.000 km
akstur
Augiýsið í Tímanum