Tíminn - 03.04.1977, Qupperneq 28

28
Sunnudagur 3. apríl 1977
Þegar Carter lét
sáttapólitík
sigla sinn sjó
t boöi brezka sendiherrans i
Washington t.v. situr Cyrus
Vance, utanríksiraðherra.
Þegar Jimmy Carter ávitaöi
sovézku stjórnina opinberlega
fyrir hótanir hennar I garö
sovezka andó f s m annsins
Sakarov, varö heiminum ljóst, aö
hin rólega sáttapólitík þeirra Nix-
ons og Fords átti ekki lengur inni i
Hvita húsinu. Blaöinu haföi veriö
snúiö viö, og þeir, sem óttuöust aö
Carter og Ford væru eitt og sama
tóbakið, fá að greiöa fyrir mistök
sin. Carter lét ekki aðeins stuön-
ing sinn við Sakarov duga, heldur
vottaöi hann einnig hlýhug sinn
þeim Tékkum, sem undirritaö
höföu „Mannréttindasáttmálann
77”, og hundeltir hafa veriö fyrir
bragöiö af tékkneskum stjórn-
völdum. „Handarfkjamenn munu
ekki liða, að mannréttindi séu fót-
um troðin” segir Carter, og þegar
Rússar ráku sendiritara Asso-
ciated Press úr Moskvu, svaraöi
forsetinn i sömu mynt og lét
blaöafulitrúa Tass i Washington
yfirgefa staöinn án frekari skýr-
inga. Menn höföu gleymt, aö
Bandarikjamenn gætu veriö af-
dráttarlausir i oröum og geröum
og spyrja sig nú, hvort slökunar-
stefna eða „détente” hafi veriö
látin fyrir róða og pókerslög
„kalda striösins” taki viö.
Til þess að skilja þær breyting-
ar, sem átt hafa sér stað i utan-
rikisstefnu Bandarikjanna, væri
ráö að lita á andstæðurnar tvær,
Kissinger og Carter. Það hefur
svo sem allt verið sagt og skrifað
um doktor Heinrich, myndi ein-
hver segja, þennan þunglama-
lega trúð, sem ráðið hefur stefnu
Bandarikjamanna i utanrikis-
málum siðustu átta árin. Allt hef-
ur verið um hann sagt nema það
sem máli skiptir, svarar að
bragði fréttaritari Paris-Match i
Washington, Georges Menant, og
minnir sérstaklega á fruntalega
framkomu Kissingers við
Evrópu, sem hann setur i beint
samband við óhamingjusama
fortið utanrikisráðherrans fyrr-
verandi.
Það var erfitt fyrir Kissinger að
losna við biturleika sinn gagnvart
Evrópu, þessari gömlu heims-
áflu, sem fékk það hlutskipti að
verða vettvangur harmleikja og
ofsókna Hitlerstimans. Aö hans
áliti gat hún aldrei rétt úr kútnum
meir og allt tal um endurreisnar-
vilja og samtakamátt var hlægi-
legt, bezt væri aö sniðganga hana
alveg, enda skipti hún svo sem
engumáli. Þessi svartsýni leiddi
Kissinger út i svo fágætt siðleysi i
stjórnmálum að vart verður
fundið annað eins. Undir þvi yfir-
skini að koma á friöi i heiminum
voru farnar mjög reglulegar ferð-
ir á milli Washington og Moskvu.
Aðrir voru ekki viðræðuhæfir,
enda hafði Kissinger það beint frá
Metternich, að I heimspólitikinni
skiptu stórveldin ein máli. Hin á-
hrifalitla Evrópa mátti eiga sig
og þau „smávandamál”, sem upp
komu i Suður-Ameriku og Afriku
myndu Sovétrikin og Bandarikin
leysa á bróðurlegan hátt.
Rússneska þjóðin fór ekki var-
hluta af litilli siðferðiskennd dr.
Kissingers. Stæðu fyrir dyrum
samningaviðræður Bandarikja-
manna og Rússa um takmörkun
við útbreiðslu kjarnorkuvopna.
var yfirmanni Hvita hússins ráð-
lagt að hunza Solzenitsyn o.s.frv.
Þeir Amerikanar, sem leiðir
voru orðnir á leikaraskapnum,
fagna „realpolitik” Carters. Og
það verður að segjast eins og það
er, að stefna Kissingers i Viet-
nam, tsrael og Afriku hefur fátt
gott af sér leitt. „Dear Henry” yf-
irgefur hnefaleikana gjörsigr-
aður. Skopskyggni sina hefur
hann þó ekki alveg misst. Og þeg-
ar hann var inntur eftir þvi, hvað
hann ætlaði sér nú að segja við
hinn nýkjörna forseta Bandarikj-
anna, sagðist hann þvi miður hafa
sóað svo miklum tima i að finna
þorpið Plains á landakortinu,
aðfyrstu gullorðin við forsetann
hefðu alveg farið forgörðum. Og
hvað hefði Prússinn Kissinger svo
sem getað sagt við bóndann frá
Georgiu, með indiánahrukkurn-
ar, kaninutennurnar og stritt hár-
ið? Fátt eitt og litiö.
Jimmy Carter ber með sér
imynd hinna sönnu Amerikana.
Ekki þeirra, sem við þekkjum
bezt frá Austurströndinni, for-
kólfa i fóstureyðingum og sorprit-
um, heldur hinna úr hinu heita
suðri, sem ennþá lifa undir augliti
Guðs og lesa bibliuna sér til sálu-
hjálpar. Predikarinn i Jimmy er
sterkur: „Þegar ég finn á mér, að
ég og konan min ætlum að fara að
rifast, tek ég i hönd hennar leiði
hana inn i herbergið okkar og sezt
meö henni á rúmstokkinn. Við
snúum okkur siðan i áttina að
krossinum og hvort okkar segir
það sem þvi býr i brjósti. Aldrei
hefur brugðizt, að guð hafi ekki
sætt okkur og þannig sætti hann
einnig föður minn og móður”.
Æska Carters er ekki svo langt
undan, en frásagnir hans af æsku-
dögunum likjast þó mest ævintýr-
um Tom Sawyer. I þá daga hljóp
hann um berfættur stráklingur
meðal þvottabjarna og villtra
biflugna og hámaði i sig rætur
lárviða'-trjáa. Frá þessu segir
hann i bókinni „Hið bezta i okkur
sjálfum” og þar fáum við einnig
lýsingar á Plains i Georgiu árið
1930. „Ég held að aldrei hafi okk-
ur brugðið eins á bænum og þegar
við fengum rafmagn. Þetta var
breyting, sem okkur hefði ekki
getað órað fyrir.”
Þegar vélvæðingin hafði náð til
Suðurrikjanna og þar höfðu
sprottið upp „reyklausar verk-
smiðjur”, fjölgaði ibúunum ört.
Carter, fátæki bóndasonurinn,
varð verkfræðingur og vellauðug-
ur plantekrueigandi. Má segja að
ævi hans sé þverskurður af hinni
öru þróun mála i Suðurrikjunum
siðastliðin 20 ár. Straumurinn frá
áustri til vestrs hefur minnkað,
nú er þáð suðrið, sem vinnur á.
Máttur þess er alveg nýr og hið
nýja afl mun leitast við að hreinsa
hinar spilltu borgir i norðri.
Unga fólkið, sem kaus Carter til
forseta af miklum meirihluta,
vildi hreinsa til. Það var orðið
leitt á valdhöfunum i Washington,
sem ekki gátu státað af öðru en
Watergate og Vietnam. Carter
sveik ekki kjósendur sina og hann
lét það verða sitt fyrsta verk að
náða bandariska liðhlaupa úr
Vietnamstriðinu. Þetta var ekk-
,ert kærleiksverk, heldur var hér
að verki mikill stjórnmálamaður
eða eigum viö heldur að kalla
hann mikinn prest, sem tekið
hafði að sér að bægja illum önd-
um frá stjórninni i Washington.
Vietnam var ekki annað en sögu-
leg afglöp, og Amerika var I
rauninni voldug og frjáls þjóð. Af
hverju ætti hún ekki að reyna aö
gleyma ógæfu sinni og yfirsjón-
um? Af hverju ætti hún að ganga
um prúttandi, bogin og beygð?
Þessar spurningar eru siðferði-
legs eðlis, en siðferði I stjórnmál-
um hefur ekki þekkzt lengi á
þessum slóðum.
En hvað kemur þá i staðinn fyr-
ir öxulinn Kissinger — Metter-
nich? í utanríkisráðherra-
embættið velst hefðbundinn
diplómat, sem fremst stóö i þvi aö
lækka öldurnar á Kýpur, i Kóreu
og á Saint-Dominique, Cyrus
Vance. Og i öryggisráðið, sér-
fræðingur i málefnum austan-
tjaldslanda, hinn upprunalegi
pólski Zbignew Brezezinski. Hvað
varaforsetann áhrærir, þá mun
hann verða raunveruleg hjálpar-
hella forsetans og staðgengill. De
Gaulle hefði sjálfsagt sagt, að
þarna væri á ferðinni breyting
frá ekkjustandi fyrrverandi vara-
forseta. 1 ávarpi sinu til erlendra
rikja sagði Carter þjóö sina
þarfnast reynslu þeirra og fróð-
leiks. Ovenjulegt! I fyrsta sinn i
langan tima hafði Amerika eitt-
hvað að sækja til annarra þjóða.
Hvað Evrópu viövikur, þá hafa
hinir gömlu fordómar verið látnir
sigla sinn sjó og andi Kissingers
svifur ekki lengur yfir vötnunum.
1 staöinn er komið hlutlægt mat,
aö þvi er ameriskir stjórnmála-
fræðingar fullyrða.