Tíminn - 23.10.1977, Síða 20

20
Sunnudagur 23. október 1977
Sunnudagur 23. október 1977
21
Margir Islendingar kannast viö
Svein Gunnlaugsson, fyrrv. kenn-
ara og skólastjóra í Flatey á
Breiöafiröi og Flateyri viö
önundarfjörö. Hann á aö baki
langa og starfsama ævi, er kom-
inn hátt á níræöis aldur, en ber
aldurinn svo vel, aö ef menn vissu
ekki betur, myndu fáir trúa þvi,
aö hann væri búinn aö lifa svo
langan dag.
Búsæld til lands
og sjávar
Sveinn er glaöur maöur og góö-
ur heim aö sækja, hann tók for-
vitnum blaöamanni eins og göml-
um vini, og viö byrjuöum á þvl aö
tala um æskustöövar hans I Flat-
ey.
— Þd ert fæddur og alinn upp I
Flatey, Sveinn?
— Já, ég fæddist þar 17. mai
láriö 1889, svo þú sérð, aö þaö fer
bráöum ekki aö verða svo mjög
langt i níræöisafmælið mitt.
— Þaö væri gaman, ef þú vildir
segja lesendum okkar eitthvaö
um Brciöafjaröareyjar, þvi aö
ekki eru allir kunnugir þar, þótt
mikiö orö hafi fariö af þeim.
— Hreppurinn heitir Flateyjar-
hreppur, — og er eintómar ey jar.
Þær, sem byggðar voru eru Flat-
ey, Svefneyjar, Hvallátur, Skál-
eyjar, Sviönur og Bjarneyjar.
Svefneyjar og Skáleyjar eru ekki
nema ein eyja, þótt þessi fleir-
tölumynd sé alltaf notuö. Fjöl-
mennast var I Flatey. Samkvæmt
manntalinu 1703 voru ibúar þar
hundraö og nitján, en áriö 1910
áttu þar heima 223 menn, og þá
held ég að fjölmennast hafi veriö i
Flatey. Ég er alveg viss um, —
hvað sem aðrir segja um það —
að aldrei fyrr né siðar hafi verið
fjölmennara i Flatey.
— Var ekki sjórinn aöal-bjarg-
ræöisvegurinn?
— Jú, en annars er sjálf eyjan
ákaflega gott land. Henni var
skipt I fjóra tiu hundraöa hluti.
Allar þessar eyjar voru taldar
fjörutiu hundruö, nema Sviðnur,
sem voru ekki jafnmetnar, og
Bjarneyjar, en þær voru byggöar
hálfar á landi og hálfar á sjó, og
er mér ekki kunnugt um aö svo
hafi veriö ástatt um neina aöra
jörö á Islandi. Þannig stóö á þvi,
aðeyjarnar eru litlaraö landgæö-
um. enuDDsáturer þar mjög mik-
ið og veiðistöð ágæt, og svo hefur
það sjálfsagt veriö frá landnáms-
tiö.
Bjarneyjar eru tvær, og heitir
önnur Heimaey, en hin Búöey.
Þannig eru hinar byggöu eyjar,
sem ég taldi upp áöan, sjö, þótt
þær beri aöeins sex nöfn I daglegu
tali. Aöeins Bjarneyjar eru ,,i
tvennu lagi,” hin fleirtölunöfnin
eiga aöeins viö eina eyju.Það var
búiö i Bjarneyjum allt til 1946, þá
fór seinasti ábúandinn þaöan.
Býlin á Heimaey hétu Rófa eöa
Rófubúö, Bærinn, — sem liklega
hefur veriö upphaflegi bærinn á
eyjunni þá, Láfabúö og loks Gerö-
ar. En á Búöey voru Innstabúö,
Magnúsarbúö, Miöbúö og Yzta-
búö.
„Og þá hygg ég að
smátt hafi verið skor-
ið...”
í Flatey voru alltaf fleiri en
einn bóndi. Þeir voru vist aldrei
færri enf jórir, en ég sé i manntal-
inu frá 1703, aö þá hefur eyjunni
verið skipt I nit ján smábýli. Og þá
hygg ég aö smátthafi veriö skoriö
hjá einhverjum. En Iminu minni
voru þar f jögur tiu hundraöa býli,
og sumum þeirra skipt I tvennt,
þannig aö menn bjuggu „á fimm
hundruðum”. Um aldamótin 1900
voru i' Flatey 160 manns, og þá
voru þar fjórir bændur, og sá
fimmtisem bjóá fimm hundraöa
dýrleika.
Ef viö litum á, hvaö þetta þýddi'
ibústærö, þá áttu aö fylgja hverj-
um ti'u hundruöum i jörö, fjórar
mylkar kýr og i minnsta lagi
fimmtlu til sextiu fjár, en var oft
meira. Hlunnindi 1 Flatey voru
dúntekja, selveiöi og fuglatekja,
og hiö sama er aö segja um hinar
eyjamar. En þaö voru bændurnir
einir, sem nutu hlunnindanna en
ekki lausamennimir, sem alltaf
voru margir i Flatey. Þeir áttu
hvorki aðgang aö jörö né hlunn-
indum, og þeir urðu meira aö
segja aöfáleyfi hjá bændunum til
þess aö leggja hrognkelsanet.
— Á hverju Uföu þá lausamenn-
irnir?
vel aö meta vestfirzkuna ykkar,
sem voruö meö hana I talfærun-
um?
— Jú, og hann mælti eindregið
með henni. Hann haföi verið i
skólastjóri á tsafirði, viö barna-*
skólann þar, og sagðist hafa heyrt
á Vestfjöröum mörg orö, sem
hann heföi fyrst kynnzt þar, og
hann taldi að væru réttari þar en
annars staöar á landinu. Ég
minnist eins orös, sem honum
þótti ákaflega fallegt. Það var
hagfæringur, — en eins og kunn-
ugt er, þá eru lömb, sem svo er
ástatt um, kölluð ýmsum nöfnum
annars staðar á landinu.
Siík var stærð séra
Magnúsar Helgasonar
Já, þaö voru dýrlegir dagar,
námsti'mi minn I Kennaraskólan-
um, og hæst bar þar skólastjór-
ann sjálfan, séra Magnús Helga-
son. Mér þykir eiga vel viö hann
setning sem sagt er aö Asgeir
heitinn Ásgeirsson, fyrrv. forseti
hafi sagt um sr. Magnús Helga-
son. Hún er svona: „Þegar
Magnús Helgason kemur inn um
dyr, finnast mér allar dyr of litl-
ar.” Hvort sem þessi orö eru ná-
kvæmlega rétt höfö eftir hinum
látna forseta okkar eöa ekki, þá
eru þau afburða snjöll og hitta ná-
kvæmlega i mark. Slik var stærö
séra Magnúsar Helgasonar, — og
á ég þá að sjálfsögðu ekki við lik-
amlegan vöxt hans, þótt vissu-
lega væri hann vel á sig kominn,
einnig i þeim skilningi.
Kennslan i skólanum var góð,
og sóknin var hörö, þvi aö þar
kunnur undir skáldnafninu Öm
Arnarson. Hann orti nú grin-
kvæði, sem nefndist Kálfsfótar-
bragur, og var birt I skólablaöi
okkar, Örvar-Oddi. Kvæðið var
fyndiö og neyöarlegt, og um þaö
uröu nokkrar þrætur. Sumir vildu
láta taka þetta út úr blaðinu aft-
ur, af þvi aö þaö væri skömm aö
þvi þar, en aörir vildu lofa þvi aö
vera kyrru. Um þetta var þrætt á
kvöldfundi, ég man að dr.
Björn var heldur á móti þvi að
láta kvæðiö standa óhreyft. Loks
kom okkur saman um að láta séra
Magnús Helgason skera úr mál-
inu og kveða upp dóm um þaö,
hvort kvæöiö yröi látiö standa i
blaðinu eöa ekki.
Svo var það eitt kvöldiö, að séra
Magnús var beðinn að koma á
fund. Ég man alltaf, þegar hann
gekk að boröinu, tók til máls og
byrjaði á þvi aö minnast á þetta
kvæði, hvort þaö ætti að standa
þarna eöa ekki, en spuröi siðan:
Sveinn Gunnlaugsson. — Timamynd: Róbert
Margs er
að minnast
— Rætt við Svein Gunnlaugsson,
fyrrverandi skólastjóra
Fiatey á Breiöafirði
*iglgggj
Bjarnareyjar á Breiðafirði
Hvallátur á Breiðafirði.
— Þeirvoruflestirá skútum, og
margir þeirra voru ágætir sjó-
menn.
,,Hann hefði átt
að verða prófessor....”
— Nú er Flatey þekkt fyrir
fleira en búskap og sjósókn, þótt
hvort tveggja stæði þar iengi með
blóma.
— Já, rétt er þaö, þar hafa
margir merkismenn átt heima.
En lengi vel var þaö þó svo, að
ekki var nema einn embættis-
maöur I Flatey, presturinn. Sá
þeirra, sem ég þekkti fyrst og
bezt, var séra Siguröur Jensson,
en faðir hans var Jens rektor
Sigurösson, — bróöursonur Jóns
forseta. Hann vigöist til Flateyjar
árið 1881 og var þar prestur til
dauðadags. Hann skirði mig,
fermdi mig og kenndi mér, og ég
kynntist honum mikið. Séra
Sigurður var mikill heiöursmað-
ur.
— Séra Magnús Helgason,
skólastjóri kennaraskólans, sagði
einu sinni viö mig: Hann Sigurður
Jensson heföi ekki átt aö vera út-
kjálkaprestur á Islandi. Hann
hefði átt aö vera prófessor i
stæröfræöi viö einhvem af há-
skólum álfunnar. — Þaö mun og
rétt vera, aö séra Siguröur hafi
veriö stæröfræöingur f fremstu
röð, og þá gáfu mun hann hafa
fengið frá afa sinum, Bimi Gunn-
laugssyni.
Séra Sigurður var prúömenni
mikið og ljúfmenni og ákaflega
áhugasamur um, aö allir læröu
eitthvað nytsamlegt. Hann 6á allt-
af um, aö barnaskóli væri til staö-
ar, og fylgdist sjálfur með þvf að
kennslan kæmi börnunum aö
gagni. Og eftir að viö vorum farin
að nálgast fermingaraldurinn,
kenndi hann okkur margt sjálfur.
— Séra Sigurður var jafnan al-
þingismaöur kjördæmis sins,
þangaö til hann hætti af sjálfs-
dáöum, en annars var hann alltaf
endurkjörinn.
— Og fleiri góða embættismenn
áttuð þið en þennan merkis-
mann?
— Já. Næstur á eftir séra
Sigurði kom til okkar séra Hall-
dór Kolbeins, snilldar maöur á
allan hátt.og ákaflega vel látinn.
Hann var aö sönnu skamman
tima i Flatey, en hann kvæntist
þar dóttur Ólafs bónda i Hval-
látrum. — Séra Halldór Kolbeins
er einn bezti og sérkenniiegasti
maður, sem ég hef kynnzt á lifs-
leiöinni. Mér þótti vænna um
hann en flesta eöa alla aöra menn
mér vandalausa.
Þegar séra Halldór Kolbeins
fór, vigðist til okkar snillingurinn
séra Siguröur Einarsson skáld.
Hann var f eikilega skemmtilegur
maöur, og snjallasti ræöumaöur i
predikunarstóli, sem ég hef
heyrt. Siguröur Einarsson var
skamma hriö hjá okkur, og næst-
ur á eftirhonum kom séra Sigurö-
ur Haukdal. Hann var prestur i
Flatey til 1945.
Sigvaldi Kaldalóns
var læknir i Flatey
— Var ekki iika jafnan læknir i
Flatey?
— Fyrsti læknirinn i Flatey var
Oddur Jónsson. Hann var settur
þangaö. Siöar var hann settur
læknir i' Reykhólahéraöi.
Næst minnistég Magnúsar Sæ-
björnssonar, og einnig Katrinar
Thoroddsen. Katrin var fram úr
skarandidugleg og vinsæl, en hún
fór frá okkur eftir skamma þjón-
ustu.
Eftir að ég fór frá Flatey, voru
þar settir læknar,oftast skamman
tima i einu hver maöur, en nú hef-
ur hvorki veriö prestur né læknir I
Flatey um langt árabil.
— Var ekki Sigvaldi Kaldalóns
læknir hjá ykkur um skeið?
— Jú, það er alveg rétt. Kalda-
lóns var skipaöur læknir i Flatey
og var þar i' nokkur ár. Þaö var
dýrlegur timi, þegar Sigvaldi
Kaldalóns var hjá okkur, þvl aö
hann geröi meira en aö bæta hin
likamlega mein manna andlega
heilsubótin sem frá honum staf-
aði var ekki minna viröi. Hann
hélt uppi söngkennslu, stofnaöi
bæði karlakór og blandaöan kór,
—og einmitt i Flatey samdi hann
sum frægustu lög sin. Þar nægir
að nefna lagiö Islandögrum skor-
ið, en þaö var fyrst flutt á sam-
söng i' Flatey á Breiöafirði árið
1927. — Ég man, aö nokkru seinna
birtist á prenti dómur um þetta
lag, þar sem þess er getiö, aö
komin séu út tvö lög eftir Sig-
valda Kaldalóns, Island ögrum
skorið og annaö til, og siöan segir,
aö þessi lög hvorki minnki Sig-
valda né stækki hann sem tón-
skáld. Þegar Sigvaldi Kaldalóns
hafði lesiö þennan dóm sagöi
hann: Þaö má þessi maður vita,
þótt hann sé sjálfur tónskáld gott,
að lagið mitt, Island ögrum skor-
iö, lifir eins lengi og hans lög, ef
nokkur þjóöleg tilfinning er til I
íslendingum.
Tildrög þess, aö Sigvaldi
Kaldalóns samdi þetta lag, voru
þau, aö viö, ungir Flateyingar,
stofnuðum félag og héldum jafn-
an upp á fæöingardag Eggerts
Ölafssonar, en hann var fæddur i
Svefneyjum 1. desember, og nú
héldum við sem sagt upp á þenn-
an dag um nokkurra ára skeiö.
Svo var þaö einhverju sinni, aö
Sigvaldi Kaldalóns kom til min
skömmu fyrir fyrsta desember,
og sagöi: Nú vil ég fá eitthvert
ljóð eftir Eggert Ólafsson, til þess
aö semja lag viö þaö. Viö fórum
svo aö glugga I ljóö Eggerts, og
þá varö þetta kvæöi fyrir valinu.
„Það mátt þú
ekki gera....”
— Næst langar mig að vikja að
sjálfum þér og störfum þinum. Þú
áttir heima og starfaðir i Flatey
langt fram eftir árum?
— Já, og byrjaði snemma aö
vinna^Ég, eins og aörir drengir
þarna I eyjunum, byrjaöi strax aö
fara á sjó, þegar ég gat valdiö ár-
inni. Égreriá haustin, og ásumr-
in var ég á skútu hjá fööur min-
um, strax um fermingaraldur.
Mig langaði til þess aö læra, ég
hafði lært undirstööuatriöi i ýms-
um greinum hjá séra Siguröi ,
Jenssyni, og auk þess var annar
ágætur maður þar i Eyjunum,
það var Kristján Skagfjörö stór-
kaupmaöur. Hann haföi numið
ensku ég held hjá sr. Þorvaldi
Jakobssyni i Sauölauksdal, og af
honum (Kristjáni Skagfjörö),
læröum viö, ég og fleiri ungling-
ar, eitthvaö I ensku.
En þetta var ekki nóg, mig
langaði aö komast i einhvern
reglulegan skóla, en þeir voru
ekki á hverju strái á þeim árum.
Þá var nýstofnaöur Verzlunar-
skólinn I Reykjavik, og skóla-
stjóri hans var Flateyingur, ólaf-
ur Eyjólfsson. Ég þekkti Ólaf, og
sótti þvi um inngöngu i Verzlun-
arskólann, þegar ég var nitján
ára, og tók að búa mig undir það
nám eftir föngum. Veturna áöur
haföi ég dálitið fengizt við heima-
kennslu hingað og þangað og
þangað. .. ___
Sumariöáöurenégskyldifara i
Verzlunarskólann var ég einu
sinni sem oftar að koma úr sjó-
ferö. Þá kom séra Siguröur Jens-
son til mi'n og sagöi:
,,Ég heyri sagt, að þú sért aö
hugsa um að fara i verzlunar-
skóla.”
,,Já, ég hef hug á þvi,” svaraði
ég.
,,Þaö mátt þú ekkigera,” sagöi
hann þá. ,,Þú ert búinn aö sýna
þaö, aö þú átt ekkert aö vera ann-
aö en kennari, og nú hefur lika
tekizt, f eitt skipti, aö fá réttan
mann á réttan staö. bar sem er
sr. Magnús Helgason skólastjóri
Kennarskólans.” Þetta var
sumarið 1908, þaö höföu veriö
samin ný fræöslulög sumariö áö-
ur, en vantaöi kennara til þess aö
framfylgja þeim, og nú var
Kennaraskólinn nýstofnaöur, tók
til starfa haustiö 1908. Þetta
fyrsta starfsár skólans veturinn
1908-’09, voru teknir I þriðja bekk
þeir sem höföu lokiö gagnfræöa-
prófi eöa áttu að baki einhverja
hliðstæða almenna menntun, til
dæmis frá bændaskóla.
Nú sagöi séra Sigurður Jensson
viö mig og félaga minn i' Flatey,
að við værum orðnir svo vel undir
búnir, aö okkur væri alveg óhætt
að sækja um þriöja bekkinn I
Kennaraskólanum. Viö tókum
þessari eggjun og sóttum um inn-
göngu i þriöja bekk, þótt viö hefö-
um ekki tekiö neitt próf, er veitti
okkur rétt til setu þar.
Kennari i
sextiu ár
Viö fórum svo til Reykjavikur
meö meömæli upp á vasann frá
séra Siguröi Jenssyni til Jóns
Þórarinssonar fræðslumála-
stjóra. En fræöslumálastjóri
sagöi: Hvað haldiö þiö aö þiö haf-
ið aö gera i bekk meö mönnum,
sem hafa lokið prófi i gagnfræöa-
skóla eöa bændaskóla? En svo
bætti hann viö: Þaö er svo sem
sjálfsagt aö lofa ykkur aö reyna
þetta, þvi aö hann Sigurður Jens-
son gefur ykkur meðmæli, og
hann hefur aldrei fariö aö
skrökva.
En hvaö um þaö, inn i bekkinn
komumst við, — og nú hófst dýr-
legur timi. Um vorið tókum viö
próf, þrjáti'u og tvö skólasystkin.
Af þeim eru nú aöeins þrjú á lifi,
svo mér sé kunnugt: Jörundur
Brynjólfsson, Svava Þórhalls-
dóttir og ég. Og þegar skólinn átti
fimmtugsafmæli, var ég sá eini
okkar, sem enn var starfandi
kennari.
— Þú hefur svosnúiöþér alfariö
aö kennslunni, strax og þú haföir
lokiö námi?
— Þaö var byggöurbamaskóli i
Flatey áriö 1909, en ég byrjaöi þó
ekki aö kenna þar, heldur sótti ég
um kennarastöðu á Patreksfiröi
haustiö 1910 og var kennari þar i
fjögur ár. Þegar heimsstyrjöldin
fyrri stóð, féll kennsla niöur,
meðal annars vegna eldiviöar-
skorts,ogþá fór ég heim I Flatey,
og var farkennari i Breiöa-
fjaröareyjum. Það var ákaflega
sérstæð reynsla. Einkum er mér
minnisstæöur veturinn 1917-’18,
þegar ég labbaöi meö bókapoka
minn á milli allra Breiðafjaröar-
eyja á Isi, en svo var Breiöaf jörö-
ur þá lagður, aö heita mátti, aö
menn gætu fariö á Isum hvár sem
þeir vildu um fjöröinn, jafnvel
með hestakerrur, hvaö þá laus-
gangandi menn.
— Hvaö var þetta svo lengi,
sem þú varst kennari og skóla-
stjóri i Flatey á Breiöafiröi?
— Ég gegndi þar þessum störf-
um, kennslu og skólastjórn til
haustsins 1930. Þá fór ég til Flat-
eyrar og var þar skólastjóri til
1959, eða i tuttugu og niu ár, og
siöan stundakennari þar þangað
til ég var áttræöur, en þá sló ég
botninn i baslið.
,,Hann þarf ekki að
Iesa þetta svona
neyðarlega”
— Hvaöa greinar þótti þér
skemmtiiegast aö kenna?
— Islenzku, — og ég reyndi aö
kenna hana eins vel og geta min
leyfði. I Kennaraskólanum
kenndi mér islenzku einhver bezti
og hæfasti maður til þeirra hluta,
sem hægt var að hugsa sér. Það
var dr. Björn Bjarnason frá Við-
firöi. Björn geröi kennslu sina lif-
andi m.a. meö þvi aö safna, og
láta okkur safna i skólanum þeim
oröum, sem ekki þóttu góö Is-
lenzka, og siðan var þétta lesiö
upp á laugardagsfundum i
skólanum. Stærðfræðikennari i
skólanum var Ólafur Danielsson.
Hann var ágætur kennari i sinni
grein, en honum hætíi talsvert til
þess aö sletta útlendum oröum.
Ólafi þótti þvi oft nokkuö langur
listinn, sem lesinn var yfirhonum
á þessum kvöldfundum, og hann
sagöi stundum, — þvi aö sjálfur
var hann mjög gamansamur
maöur: —- Látum nú vera, þótt
hann Björn lesi þetta upp, en
hann þarf ekki að gera þaö svona
fjandi neyöarlega!
— Kunni Björn frá Viöfiröi ekki
Björnsagði enn fremur, aö ein-
ungis á einum staö á landinu væri
„kóngurinn” á reykjapipunni
kallaöur réttu nafni. Hann héti
ekki „kóngur”, heldur ,jcungur”,
enþaö er saman dregiö úr ,,kúg”
og „ungur”, þaö er aö segja sá
sem kúgar: að kúga reykinn úr
pipunni, sjúga hann tilsin. Þetta
er alveg sama og aö tala um sein-
asta kúginn i flöskunni: aö sjúga
seinasta deiga dropann úr Ilátinu.
Dr. Björn Bjarnason var ákaf-
lega nákvæmur kennari og veitti
öllu athygli, sem snerti islenzka
tungu. Og hann var opinn og for-
dómalaus gagnvart öllu nýstár-
legu og jafnvelkynlegu. Einhvern
tima vorum viö staddir út viö
glugga, en hriöarbylur var úti. Þá
varð mér aö oröi: „Þetta er varla
haugfært veöur.” „Hvaö segir þú
nú?” spuröi Björn. „Ég sagöi, aö
þetta héti nú varla haugfært veð-
ur,” svaraöi ég, „en þaö þýöir, aö
varla sé f ært út á hauginn til þess
aö henda þangað sorpi.” „Þetta
er snjallt,” svaraöi Björn, ,,og
auövitaö ágæt islenzka, — vest-
firzka!” Og hann var hinn glaö-
asti yfir þessu nýlæröa oröatil-
tæki.
lögöu ágætir menn hönd aö verki,
en ógleymanlegastar endurminn-
ingar á ég um kvöldvökurnar.
Séra Magnús spuröi okkur strax
um haustiö, hvort viö vildum nú
ekki koma eitthvert rökkriö i vik-
unni og hann segði okkur sögu,
eins og siður hefði veriö heima
hjá okkur. Þetta var að sjálfsögöu
þegið meö þökkum, og ég gleymi
aldrei frásögninni, — fyrstu sög-
unni sem hann sagöi okkur. Þaö
var Signýjarhárið.
Ég man eftir einum Salómons-
dómi.sem séra Magnús Helgason
kvaö upp, þegar ég var i
Kennara skólanum.
Svo var mál meö vexti, aö það
varglimt i skólanum, og þar voru
margir góöir glimumenn. Einu
sinni sem oftar glimdu tveir
menn, sem báöir voru sterkir og
stiröir, og annar þeirra bilaöist
eitthvaö I ökkla i glimunni. En i
skólanum var lika skáld, Magnús
Stefánsson, sem siöar varö þjóð-
„Hvernig er þaö annars: Kann
nokkur þetta kvæöi? ” Þá kvaö viö
úr hverju horni: „Já, ég kann
þab,” ...,,og ég kann þaö lfka...”
„Jæja,” sagöi séra Magnús, ,,þá
sé ég ekki neina ástæöu til annars
en aö það sé þarna óhreyft, fyrst
allir kunna þaö.” Og þar með var
málið útrætt.
Unglingastarf og
fyrirlestrahald, —
einnig af
prédikunarstóli
— En svo viö vikjum aö þinu
eigin skólastarfi: Geröir þú ekki
sitthvaö fleira en aö kenna börn-
um og unglingum námsgreinar,
eftir aö þú varst sjálfur oröinn
kennari og skólastjóri?
— Jú, þaö var unglingaskóli
bæöi i Flatey og á Flateyri. Viö
gerðum þetta eftir venjulegan
kennslutima, og það var talsverö-
ur styrkur fyrir unglingana, þvi
að á þeim tima átti ungt fólk ekki
um svo ýkjamargt aö velja. Það
var snemma stofnúö stúka I Flat-
ey, — mig minnir þaö vera 1904
eða 1905 — og hún starfaði lengi
þar. Bindindisfélag haföi veriö
þar áður, og bamastúku veitti ég
forstööu á meöan ég var I Flatey,
og eins á Flateyri. Mér er óhætt
að fullyrða að langflest af þeim
ungmennum, sem voru i þessum
stúkum, urðu reglufólk siöar á
ævinni. Það eimir lengi eftir af
slikum uppeldisáhrifum. I Flatey
var lika mikið starfað aö söng-
málum, og þar haföi Kaldalóns
vitaskuld forystuna, á meðan
hans naut viö, og einnig vann
fyrri kona min mikið aö þeim
málum, þvi að hún var mjög
söngelsk, stjórnaði kórum og lék
á kirkjuorgelib. Hún hét Sigrlður
Benediktsdóttir og var ættuð frá
Reykjahlið viö Mývatn, Bene-
diktsdóttir, Sigfússonar Jónsson-
ar I Reykjahlið.
I Flatey var leikstarfsemi mik-
iö um hönd höfö. Ég þýddi ein-
hvern f jölda af leikritum, og svo
var æft og leikið af krafti.
við höföum stórt pakkhús fyrir
leikhús,og þarvar leikiðog sung-
iö.
Ég lagði lika talsveröa stund á
aö flytja erindi um ýmis efni og á
ýmsum stöðum. Ég ferðaðist ekki
einungis um Barðastrandasýslu,
heldur einnig i aðrar sýslur, eftir
beiöni manna, og talaði, bæöi á
vegum ungmennafélaga og ann-
arra aöila.
— Var þetta ekki gaman?
— Jú, það þótti mér. Ég held að '
ég hafi haft sæmilegt tungutak,
og ég varð þess var, aö fólki þótti
gott aö fá mig til þess aö flytja er-
indi á mannfundum, þótt slikt sé
nú ekki lengur i tízku.
— Einhvern tima heyrði ég þaö
sagt, aö þú hefðir meira aö segja
stigiö i stóiinn hjá prestum og
prédikað i kirkjunum.
— Já, þaö er alveg satt, þeir
fengu mig til þessa, fyrst og
fremst vinur minn, séra Halldór
Kolbeins. Fyrsta áriö sem hann
var prestur i Flatey kallaði hann .
mig jafnan til sin, þegar hann var
búinn að semja stólræður sinar,
las þær fyrir mig og baö mig að
segja sér, hvernig mér fyndust
þær, og svo ræddum við um þetta
fram og aftur. Og þar kom, aö
hann fór aö láta mig stiga I stólinn
eöa flytja ræður i kirkjunni, þeg-
ar hann var ekki viö sjálfur. Siðan
færöist þetta i aukana, og ég sté i
stólinn fyrir ýmsa aöra presta
fyrir vestan.
— Fannst þér ekki erfitt aö vera
allt I einu kominn upp pré-
dikunarstól I kirkju til þess aö
fiytja ræöu?
— Þaö var alveg sama, hvort ég
stóö i ræöustóli eöa niöri á kirkju-
gólfi og flutti ræðu mina árþar, —
en það geröi ég oft lika — alltaf
greip mig sama tilfinningin og
þegar ég stig inn fyrir þröskuld
kirkju, hvarsem var: Mér fannst
alltaf einhver helgi gripa huga
minn. Þannig hefur þetta alltaf
veriö, þegar ég hef gengiö inn i
kirkju, hvort heldur sem kirkju-
gestur eða til þess aö flytja þar
erindi, og þannig er þetla enn
þann dag i dag.
Oft sátu börnin í
kringum Halldór
Laxness. — Það var
skemmtilegur gestur
— Fyrst viö höfum vikið talinu
aö trúarlegum efnum: Varst þú
ekki kunnugur hinu fræga, ka- _
þólska skáldi, Stefáni frá Hvita-
dai?
— Jú, ég þekkti hann vel, og við
vorum góöir kunningjar. Stefán
var lika mikill kunningi séra
Halldórs Kolbeins, enda safnaöi
séra Halldór að sér merkismönn-
um, sem sumir hverjir voru þá
enn ungir og ekki mikiö áberandi
i þjóöfélaginu. í þvi sambandi
langar mig aö nefna einn mann
sérstaklega. Þegar Halldór Kol-
beins haföi veriö kosinn prestur i
Flatey, sendi hann á undan sér
ungan vin sinn, er skyldi dveljast
i húsakynnum prestsins i Flatey,
þangað til kerkur kæmi aö vitja
Drauös sins. Þessi ungi maöur,
sem nýi presturifin sendi á undan
sér, var Halldór Guöjónsson frá
Laxnesi i Mosfellssveit. Þar kom
Framhald á bls. 25.