Tíminn - 23.10.1977, Blaðsíða 37

Sunnudagur 23. október 1977
37
1 okkar þjóöfélagi, sem og fleir-
um, eru vandamálin og viöfangs-
efnin mörg, en slik mál eru mis-
jafnlega stór og erfiö viöfangs.
bessum mismun má ekki
gleyma, enda þýöingarmikiö atr-
iði að raöa málum þannig, aö
aðalatriðin séu ekki hulin meö
aukaatriðum og smáatriðum.
1 þjöðfélagi okkar nú eru þrjú
vandamál það stór, að þau gnæfa
yfir öll önnur. Þau eru: óöaverö-
bólgan, kjaramálin og erlendu
skuldirnar. Þessi þrjú stórmál
verða litillega rædd hér á eftir.
En áður en það er gert, vil ég
minna á, að sigrarnir í hinum
stóru málum á liðnum árum eru
margir. Þar gnæfir hæst i tið nú-
verandi rikisstjómar landhelgis-
málið. Sigurinn i þessu stóra og
erfiða máli nægir til að viður-
kenna núverandi rikisstjórn sem
eina þá farsælustu, sem isl. þjóðin
hefur átt um langt árabil. Rikis-
stjórn með slika getu má ekki
setjast i helgan stein, heldur hef j-
ast handa i viðureigninni við
nefndþrjú stórmál, sem þola ekki
bið lengur.
Einn alþingismaður, Jón
Skaftason, hefir að undanförnu
kvatt sér hljóðs um þessi mál. 1
tveim mjög athyglisverðum
blaðagreinum hefur hann rætt
þessi mal af meira raunsæi en
aðrir þingmenn hafa gert opin-
berlega umlangt skeið. Fer hann
ekki dult með, að þessi þrjú mál
séuþau stórmál sem verði að fást
við á næstunni. Ég bið Jón Skafta-
son afsökunar á þvi, að þankar
minir hér á eftir verða að tals-
verðum hluta efnisleg endurtekn-
ing á þvi, sem hann hefur sagt.
Samofin vandamál.
Þessi þrjú stóru mál eru svo
samofin, að ekki er auðið að
skipta baráttunni gegn þeim. Slik
barátta verður að vera skipulögð
þannig,aðhún beinistgegn þeim
öllum i einu. Gildir það bæði um
grundvallaratriðin og hliðarráð-
stafanir þeim tilheyrandi. Hér
skal eitt grundvallaratriði nefnt.
Flestar þingræðisþjóðir viður-
kenna, að ekki sé auðið að st jórna
efnahagsmálum eftir þingræðis-
reglum svovelfari, nema að gera
sér ljóst, að eftirspumin eftir
vinnunni verði ávalt að vera
nokkru meiri en eftirspurnin eftir
vinnuaflinu. Af þessu geti leitt, að
einhver hluti af lakasta vinnuafl-
inu verði án vinnu. Til aö tryggja
afkomu þeirra, er verði án vinnu
og vinnutekna, þurfi að hafa sjóði
er greiði þeim mönnum fram-
færslulaun. Samfélagið og þeir,
sem vinnu hafa greiði tillag til
slikra sjóða.
Framkvæmdum þessa máls i
efnahagskerfi þingræðisins fylgir
margskonar vandi, og má þar t.d.
nefna. Lamaöir menn mega ekki
lenda i höpnum, sem verður af-
gangs, enda er þar oft um farsæl-
an vinnukraft að ræða. Þeir , sem
öðrum fremur eiga að fara i slik-
an hóp, eru letingjar og ofnautna-
menn á áfengi og eiturlyf, en slik-
ir menn eru taldir, um 1% til 2%
af mönnum á starfsaldri. óæski-
legt er, að hópurinn, sem nýtur
framfærslulauna án vinnu, verði
stör. Það er þvi þýðingarmikið
atriði, að hann nái ekki til betri
hluta vinnuaflsins.
Ef lögmáli þessu er snúið við,
og eftirspurnin eftir vinnuaflinu
er meiri en eftirspurnin eftir
vinnunni, þá er vinnuaflið komið
á uppboð. Sliku fylgir skipulags-
laust launaskrið, takmarkalaus-
ar kröfur i launamálum, léleg
vinnuafköst og sifeldur óröi á
vinnumarkaöinum. Þessu fylgir
svo öðaverðbólga með sinum
áhrifum á peningamálin. Rikis-
stjórn i Þingræðislandi, sem ekki
gerir sér þetta ljöst, eða vill ekki
viðurkenna þessa staðreynd, er
þvi verðbólgustjórn.
Einræðisstjórnir, hvort sem
þær eru sovéskar eða fasiskar,
þurfa ekki að sinna þessum
vanda. Þær leysa málin með til-
skipunum og aðstoð hervaldsins.
Þær þurfa þvi ekki að fást við mál
eins og óðaverðbólgu, félagsleg
kjaramál né verðbólguskuldir.
Það er þvi ekki fjarri lagi að ótt-
ast, að óðaverðbólgan færi þing-
ræðisþjóðir Ifaöm einhvers konar
einræðis. Þeir, sem dá hið ein-
ræðislega þjóðfélagsform eru þvi
af eölilegum ástæðum fylgjandi
óðaverðbólgu, sem tæki í sigling-
unni til fyrirheitna landsins.
Verðbólgan og
peningamálin.
Flestir eða allir sem fást við at-
vinnurekstur þurfa á verulegu
lánsfé að halda, enda hefir óða-
verðbölgan etið i rikum mæli eig-
ið fé atvinnufyrirtækja, ekki sist
eigið rekstursfé. Hlutverki lána-
stofnana á peningamarkaðinum
má skipta þannig:
1. Birgðalán. Slik lán miðast t.d.
við lán út á birgðir af fullunn-
inni útflutningsvöru. Þessi lán
tilheyra grundvéllinum fyrir
seðlaútgáfunni og munu þvi
oftast vera fyrir hendi og geta
verið með lágum vöxtum.
2. Afurðalán. Þetta lánaform er
viðurkennt til sjávarútvegs og
landbúnaðar, en þvi miður ekki
almennt til iðnaðar. Takmörk
þessara lána eru talin undir
lágmarksþörf vegna skorts á
lánsfé. Sakir óðaverðbólgunnar
verða þessi lán að vera mjög
takmörkuð og dýr.
3. Rekstrarlán. Gifurlegur skort-
ur er á þessum lánum vegna
þeirra áhrifa, sem verðbólgan
hefur á spöruð laun til geymslu
og ávöxtunar i lánastofnunum.
Af þessum ástæðum verða
þessi lánað vera dýr,og i raun-
inni langt um dýrari en þau eru
nú, ef ekki á að ræna raungildi
hins takmarkaða sparifjár.
4. Fjárfestingalán.Þessi lán eru i
óðaverðbólgu. Að minu mati er
slfkt hættuleg blekking og flótti
frá staðreyndum. Vaxtaprósenta,
sem er jöfn verðbólguprósentu,
þýðir, að sparifé gefur engan arð.
Það er aðeins verndað gegn raun-
gildisráni. óðaverðbólgan setur
þvi vaxtamálin, sem hag-
stjórnartæki, I einskonar skúma-
skot, enda styður raungildisrán á
lánsfé verðbólgubrask.
Það þarf manndóm stjómvalda
til að fást við hinn þrítuga verð-
bólgudraug, enda hefir hann
áorkað þvi i okkar þjóðfélagi, a
flestirsegja annaðhvort með orð-
um eða i verki: Ég er á móti óða-
verðbólgu, en ég er einnig á móti
öllum ráðstöfunum sem hindra
hana. Það þarf þvf skipulegar og
sannfærandi aðgerðir til að leysa
málið.
Verðbólgan og
ríkissjóðurinn.
Rikissjóður okkar hefir i áravis
verið rekinn með gífurlegum
halla. Hann hefir notað offram-
leiðslu á prentuðum seðlum til að
breiða yfir i bili hallann f rekstri
sinum. Hann gefur fyrirmyndina
um aðra offramleiðslu ofl., enda
stærsti vinnuveitandinn i okkar
litla kotriki. Rikissjóðurinn greið-
ir laun og önnur útgjöld að hluta
með offramleiðslu i seðlum. Aðrir
atvinnurekendur geta þetta ekki.
Tekjur ríkisins, til að mæta út-
gjöldum, innheimtast þó ekki
ræða og verður þvi ekki gert hér.
Benda má þó á, að á næsta ári er
gert ráð fyrir aö hækka þennan lið
um ca. 30% að raungildi, eða 70%
miðað við krónutölu. Til að mæta
þessu, á að hækka skatta, sem
hafa áhrif á visitöluna og einnig
taka lán. Þá hefir þetta og sin
áhrif á uppboðið á vinnu-
markaðinum. Er þvi hér um
ákvörðun að ræða, sem er i al-
gjörri andstöðu við opinbera lag-
færingu á vandamálunum þrem-
ur, það er óðaverðbólgunni,
vinnumarkaðinum og skulda-
aukningunni. Ég viðurkenni að
sjálfsögðu, að við þurfum að bæta
vegakerfið, en þetta réttlætir
ekki slikt, að minu mati.
í sambandi við vegafram-
kvæmdir vil ég benda á: Islenska
þjóðinerfámenn og býr I stóru og
strjálbýlu landi. Það er þvi ofviða
henni með öllu, að keppa við aðr-
ar þjóðir með gæði og varanleika
vega, enda höfðu flestar þétt-
býlisþjóðir varanlega vegi, áður
en raunveruleg vegagerð hófst
hér. Við höfum hér varnarlið,
sem ekki greiðir eðlilegt framlag
til vega, miðað við tilgang þess og
þær reglur, sem uru vegakostnað
vegna erlends varnarliðs gilda
við svipaðar aðstæður annars
staðar. Ég tel mig geta fullyrt að
slikt framlag hafi verið auðsótt til
varnarliðsins á sinum tima. Mér
hefir aldrei verið ljóst, hvers
vegna vegir voru undanskyldir
þeim vamarliðsframkvæmdum,
Stökkva þarf úr óða-
verðbólgunni.
Mér er ljóst, að ýmsir ágætir
menn eru þeirrar skoöunar, að,
óðaverðbólguna eigi að fjarlægja
með hægfara þróun. Ég er á ann-
arri skoðun. Mér er að visu ljóst,
að sé stokkið yfir gjá, þá er
betra að ná bakkanum hinumegin
við gjána en að meiða sig. Hitt er
mér einnig ljóst, að séu meiðslin
litilf jörleg og læknanleg, þá getur
stökkið verið rétt.
Markmiðið i þvi stökki, sem ég
á hér við, er ekki að fjarlægja
alla verðbólgu,heldur stefnumark.
núverandi og fyrrverandi rikis-
stjórnar, að verðbólgan hér tak-
markist við svipað hlutfall og er
hjá okkar viðskiptaþjóðum. Að
fara lengra gæti verið fórn, og er
ég mótfallinn sliku. Ég er og mót-
fallinn þeirri barnalegu kenningu
og afsökun um, að erfitt sé að
hindra verðbólguna af þeirri
ástæðu, að slíku geti fylgt
atvinnuleysi. Nægir þar að benda
á Sviss.
Mér er að sjálfsögðu ljóst, að
ekki verður fari út úr óðaverð-
bólgunni i stökki nema með
viðtækri löggjöf um margþættar
hliðarráðstafanir. Þar vil ég
aðeins nefna eina. Slikt stökk má
ekki torvelda þaðrétta velferðar-
mál okkar, að flest heimili geti
búið undir eigin þaki. Slikt mál
ungu kynslóðarinnar má alls ekki
torvelda, þótt rétt gæti verið að
Stefán Jónsson, forstjóri:
Þankar um
verðbólguvandann
Stefán Jónsson
höndum sjóða og aðila utan við-
skiptabankana. Þau eru i tak-
mörkuðum tilfellum verð-
tryggð og allt heildarskipulag
þeirra i' molum. Þau tilheyra
þvi eignatilfærslu og raun-
gildisráni 1 okkar verðbólgu-
þjóðfélagi. Má i þessu efni
nefna yfir 100 lifeyrissjóði, sem
eru með öllu ófærir um að
gegna sinu hlutverki sakir
þess, að verðbólgudraugurinn
hefir etið þá.
Vegna raungildisgjafa spari-
fjáreigenda I fjárfestingu og
verðbólgubraski, eru öll peninga-
mál þjóðarinnar komin I þaö
form, að tilheyra lögvernduðum
þjófnaði og glæpum gegn raun-
gildi verðmæta. Þessu ástandi
fylgja afleiðingar i réttarfars-
málum, sem margir þekkja en
ekki verða ræddir hér.
Öðaverðbólguáhrifin i sam-
bandi viö peningamálin eru mörg
ljót, og enginn veit, hver þróunin
verður á sliku i framhaldandi
óðaverðbólgu. Hitt er öllum ljóst,
að skammt getur verið milli
verndunar á eignarrétti og manns-
lifum. Það sanna of mörg dæmi i
ekki mikilli fjarlægð. Jafnvel af
þessum sökum er nauðsyn að ala
ekki óðaverðbólgudrauginn leng-
ur.
Sumir tala hér um háa vexti og
að lækkun þeirra geti dregið úr
með ójafnari eða meiri töfum en
hjá öðrum atvinnurekendum.
Væri nú ekki skynsamlegt og þýð-
ingarmikið atriði, tilað takmarka
opinberar verðbólguaðgerðir, að
rikissjóðurinn yrði fremur að
tef ja launagreiðslur og önnur út-
gjöld vegna fjármagnsskorts,
eins og sumir aðrir atvinnurek-
endur verða að gera, i stað þess
að blekkja sjálfan sig með þvf að
hafa Seðlabankann fyrir sinn
kassa, ef handbærar tekjur á
hverjum tima reynast lægri en
gjöldin? Myndi slikt ekki reynast
þarflegur skóli?
Flestir virðastnú sammála um,
að erlendar skuldir þjóðarinnar
séukomnarihámark, eða jafnvel
yfirþað,miðað við fyrirhyggju og
ráðdeild. Flestar þessar skuldir
tilheyra rikissjóði og opinberum
stofnunum og þvi tilkomnar fyrir
hina opinberu fjármálastjórn
okkar. Talsverður hluti þessara
skulda er tilkominn vegna um-
deilds hraða i fjárfestingu, bæði á
vegum rikisins og annara. Hluti
þeirra er og til kominn vegna of
mikillar eyðslu I þjóðfélaginu,
eða meiri eyðslu en þjóðartekjur
leyfa.
Rétt mun vera, að enn séu er-
lendir lánasjóðir ekki lokaðir ís-
lendingum, og verði það máske
ekki I bili þótt skuldimar séu
háar. Ætla ég, að þar geti verið
margar ástæður að baki, t.d. eins
og þær, aö við erum smáir á
þjóðamælikvarða og höfum hér
varnarlið, sem góðar nágranna-
þjóðir okkar, bæði i austri og
vestri, hafaáhuga fyrir að fái að
vera hér i bili. I sambandi við er-
lendu skuldirnar megum við þvi
ekki miða við timabundna tillits-
semi þeirra sem lána okkur.
Þegar i'slenzka þjóðin safnar
erlendum eyðsluskuldum, þá
hvilir vitanlega sú skylda á herð-
um þingmanna hennar að spara
rekstrarútgjöld og styrktarstarf-
semi, eins og t.d. útflutningsupp-
bætur á offramleiöslu land-
búnaðarvara. Sá styrkur nemur
nú svipaðri upphæð og hálf laun
allra bænda i landinu. Það er þvi
ljóst mál, að endurskoða verður
þessa styrktarstarfsemi og óefað
fleiri.
Kostnaðurinn við vegamálin er
kapituli, sem tæki mikið rúm að
sem við mættum yfirtaka án end-
urgjalds. Væri nú ekki ástæða til
að athuga möguleika á slikum
tekjum til vegaframkvæmda nú,
og fresta verðbólgustökkinu i
sambandi við vegina?
Kjaramálin og
visitalan.
Sú skoðun hefir fest rætur i
hugum margra, að tryggja mætti
kaupmátt launa með visitölu,
sem mældi verðhækkanir á al-
mennum þörfum manna. Slik trú
er auðvitað villukenning. Verð-
sveiflur vegna oliuframleiðslu
og/eða uppskerubrests á ýmsum
vörum i öðrum heimsálfum, sem
við Islendingar kaupum, verður
islenzka þjóðin að greiða án bóta,
sakir þess, að enginn innlendur
aðili er til, sem getur greitt
hækkanirá sliku, enda geta kaup-
greiðendur einnig þurft að mæta
slikum kostnaðarauka. Sú frum-
stæða villutrú, sem hér um ræðir,
verður að hverfa, ef þjóðin vill
hverfa frá sinni óðaverðbólgu-
stefnu, enda hefur okkar vísitölu-
kerfi átt drjúgan þátt I óðaverð-
bólgunni.
1 kjaramálum er mfn afstaða
þessi: Við eigum með skynsam-
legri f jármálastjórn að afla sem
mestra þjóðartekna. Þeim tekj-
um á að skipta milli samneyzlu og
einkaneyzlu á sem réttlátastan
hátt. Hlut einkaneyzlunnar á að
skipta sem réttlátast milli ein-
staklinga og láta samtök þeirra
gera tillögu um slikt. Með sliku á
hlutur hins vinnandi manns að
vera sem beztur, eöa það hár,
sem kakan, sem til skipta er,
frekast leyfir. Visitölukerfinu
verði breytt þannig, að hlutur
hinna vinnandi manna hreyfist i
samræmi við þá heild sem tii
skipta er. Samtök hinna vinnandi
manna hafi ekki einungis vald,
heldur og fulla ábyrgð á skiptingu
þeirra þjóöartekna er falla I hlut
einkaneyzlunnar. Um skipting-
una á hinum hlutnum, eða
samneyzlunni.fela þeir fulltrúum
sinum, er þeir kjósa til Alþingis.
Þetta þýðir frá minu sjónarmiði,
að kjarasamningar verði um
kaupmátt launa, en ekki krónu-
tölu sem tilheyrir verðbólguleikj-
um.
torvelda eitthvað stærðir ibúða
frá þvi sem nú er.
Við, sem erum farnir að eldast,
munum ýmislegt i sambandi við
stökk og hægfara gang i
afgreiðslu aðkallandi mála á
Alþingi. Hér skulu nefnd fá dæmi.
Er afurðasölulögin voru sett 1934 ■
sögðu margir, þetta er ekki hægt
að gera i stökki. Þetta er háð þró-
un. Þessi lög voru sett I stökki.
Eftir fá ár vildi enginn stökkva til
baka. Er gjaldeyris- og fjárfest-
ingshöftin höfðu náð 30 ára aldri
var mikið deilt um, hvort auðið'
væri að fella þann draug i stökki.
Þetta var þó gert, og eftir fá ár
vildi enginn snúa til baka. Þessu
stökki fylgdi afar viðtæk löggjöf
um hliðarráðstafanir, enda
nauðsyn, til að þjóðin sætti sig við
stökkið og þær fremur litlu
skrámur, sem þvi fylgdi. Þessi
tvö dæmi, þó ekki séu tilgreind
fleiri innlend né erlend, styöja þá
skoðun mina, aðúr óðaverðbólgu-
ástandinu eigum við að fara I
stökki.
Ég vil nú gerast svo djarfur,
sem kjósandi, að skora á rlkis-
stjórn okkar, sem nú situr og ég
tel i hópi hinna betri á okkar
landi, að hefjast handa á yfir-'
standandi Alþingi og afgreiða lög
um að stökkva út úr óðaverðbólg-
unni,þótt það snerti vinnulöggjöf,
visitölumál, vegarspotta, offram-
leiðsluuppbætur, umdeilda fjár-
festingu I skipum og margt fleira.
Siðan verði kosið um þetta og
landhelgissigur hennar I næstu
kosningum.
Ég er það bjartsýnn á dóm-
greind kjósenda, að þeir afsali sér
tæpast rikisstjórn, sem leyst hefir
landhelgismálið með kjarki og
sóma, ög samþykki lög um aö
leysa óðaverðbólguvandann með
öllum sinum fylgifiskum, og er
tilbúin að framkvæma þá löggjöf,
muni tæpast þurfa að óttast dóm
islenzkra kjósenda, en að mlnu
mati eru Islenzkir kjósendur fær-
ari dómendur en kjósepdur
flestra annarra landa, enda sé
málflutningur þeirra, erbiðja um
dóminn, byggður á efnislegum
aðalatriðum, eins og þeim stóru
málum, sem hér hafa verið nefnd,
en ekki einhverju kvaki um smá-
mál og aukaatriði.
19/101977