Fréttablaðið - 02.02.2007, Blaðsíða 26

greinar@frettabladid.is
Íumræðum síðustu mánaða um öryggi Íslands í kalda stríðinu
hefur allt verið rekið ofan í þá,
sem deilt hafa á stefnu íslenskra
stjórnvalda á þeirri tíð. Umræð-
urnar hófust, þegar dr. Þór
Whitehead prófessor sagði í
tímaritinu Þjóðmálum frá
öryggisdeild íslensku lögreglunn-
ar, sem hafði gætur á ráðstjórnar-
vinum. Þá kvaðst Guðni Th.
Jóhannesson hafa heimildir fyrir
því, að Ólafur Jóhannesson, sem
lengi var formaður Framsóknar-
flokksins og dómsmálaráðherra,
hefði ekki vitað af þessari
öryggisdeild. Þetta greip frétta-
maður Stöðvar tvö á lofti og flutti
frétt um „leyniþjónustu Sjálf-
stæðisflokksins“. Andstæðingar
Sjálfstæðisflokksins kættust
mjög og skeyttu engu, að Guðni
kvað nafngiftina ekki frá sér
komna.
Össur Skarphéðinsson spurði
hér í blaðinu, hvort „leyniþjón-
usta Sjálfstæðisflokksins“ bæri
ábyrgð á eftirgrennslan, sem Þór
sagði frá í ritgerð sinni, um
hugsanleg tengsl Svavars
Gestssonar við hina illræmdu
leyniþjónustu Austur-Þýskalands,
Stasi. Hún fór fram eftir hrun
Berlínarmúrsins haustið 1989.
Þór upplýsti, að tveir samráð-
herrar Svavars í ríkisstjórninni
1988-1991, Steingrímur Her-
mannsson og Jón Baldvin
Hannibalsson, hefðu sent
íslenskan embættismann til
Þýskalands í því skyni að afla
upplýsinga um Svavar.
Guðni Th. Jóhannesson sá sig
síðan knúinn til að greina
opinberlega frá því, að hann hefði
nú heimildir fyrir því, að Ólafur
Jóhannesson hefði vitað um
öryggisdeildina, enda hefði
starfsemi hennar verið eðlileg í
kalda stríðinu. Þessi yfirlýsing
Guðna þótti af einhverjum
ástæðum ekki eins fréttnæm og
hin fyrri.
Áður hafði Jón Baldvin
Hannibalsson fullyrt opinberlega,
að í utanríkisráðherratíð sinni
1988-1995 hefði sími sinn verið
hleraður. Davíð Oddsson, sem var
forsætisráðherra frá 1991, vísaði
þessu á bug og upplýsti, að
tæknimenn Atlantshafsbanda-
lagsins hefðu kannað reglulega,
hvort símar ráðherra væru
hleraðir. Jón Baldvin brást
ókvæða við og hnýtti ýmsum
atriðum við sögu sína. Nokkrir
fleiri gáfu sig fram, allt alræmd-
ar skrafskjóður, sem sögðu síma
sína hafa verið hleraða. Hefði
þurft fjölmennt starfslið til að
hlusta á allt þeirra tal. Ríkissak-
sóknari tók málið til rannsóknar,
og kom í ljós, að ásakanir Jóns
Baldvins voru hugarburður.
Þessum hugarburði rugluðu
sumir saman við það, sem þeir
Guðni Th. Jóhannesson og Þór
Whitehead höfðu upplýst, að
öryggisdeild lögreglunnar fékk
nokkrum sinnum í kalda stríðinu
heimild til hlerana, meðal annars
hjá Kjartani Ólafssyni, þá
framkvæmdastjóra Sósíalista-
flokksins. Kjartan krafðist
aðgangs að gögnum um málið,
sem Guðni Th. Jóhannesson hafði
setið einn að á Þjóðskjalasafninu.
Menntamálaráðherra veitti
Kjartani aðganginn með sérstök-
um úrskurði, eins og sjálfsagt var.
Það er hins vegar kaldhæðni, að
Kjartan hafði verið framkvæmda-
stjóri flokks, sem hafði árum
saman haft vinsamleg samskipti
við Austur-Þýskaland, þar sem
stjórnvöld beittu hlerunum og
njósnum til að kúga þegna sína.
Hér voru hins vegar aðeins hafðar
gætur á örfáum mönnum, sem
grunaðir voru um að hafa í hyggju
ofbeldi.
Einn undarlegasta þáttinn í
þessum umræðum átti Jón
Ólafsson Moskvufari. Hann
skrifaði nokkrar blaðagreinar um,
að lítil sem engin hætta hefði
verið af íslenskum kommúnistum
og því síður af Ráðstjórnarríkjun-
um. Rússneskir leyniþjónustu-
menn hefðu haldið sér til hófs á
Íslandi, og eftir dauða Stalíns
hefðu Ráðstjórnarríkin ekki
lengur verið alræðisríki. Í
Moskvu hafði Jón kannað skjöl
um samskipti íslenskra kommún-
ista og ráðstjórnarinnar og birt
um bók 1999, Kæru félagar. Sú
bók sýnir þrátt fyrir margvísleg-
an hálfsannleik áhuga ráðstjórn-
arinnar á Íslandi og þjónustulund
íslenskra kommúnista við hana,
eins og Þór Whitehead og Björn
Bjarnason rifjuðu upp.
Þeir Þór og Björn hafa hrakið
fullyrðingar Jóns Ólafssonar með
góðum rökum. Auðvitað voru
íslenskir kommúnistar ekki
deigari baráttumenn eða óeinlæg-
ari í trú sinni en skoðanasystkini
þeirra erlendis. Þeir höfðu hér
þjálfaðar baráttusveitir fyrir
stríð, skipulögðu nokkrum sinnum
götuóeirðir og höfðu í hótunum
við ráðamenn. Þeir þáðu stórfé úr
sjóðum Kremlverja til flokks síns
og bókaútgáfu. Ráðstjórnarríkin
voru langt fram eftir tuttugustu
öld alræðisríki, sem skirrðist ekki
við að beita valdi. Nokkrir
njósnarar leyniþjónustu hersins
störfuðu jafnan í sendiráði þeirra
í Reykjavík. Við vitum aðeins um
þau dæmi, þegar mistókst að fá
Íslendinga til aðstoðar. Tilraun
róttæklinga til að gera gys að
þessari ógn og viðbrögðum
íslenskra ráðamanna við henni er
óvirðing við fjölmörg fórnarlömb
Kremlverja um heim allan.
Allt rekið ofan í þá
Umhverfisráðuneytið og Stofn-un Sæmundar fróða við
Háskóla Íslands hafa ákveðið að
efna til Stefnumóta í vetur, þar sem
brýn umhverfismál verða rædd á
opnum fundum. Munu sérfræðing-
ar ráðuneytisins og stofnana þess
ásamt nemendum og kennurum
Háskóla Íslands miðla af þekkingu
sinni og taka þátt í umræðum.
Á fyrsta stefnumótinu, sem fram fer í Tæknigarði
í dag og hefst kl. 12.15, verður svifryk til umræðu
og spurt verður hvað svífur yfir Esjunni. Þetta er
áleitin spurning í ljósi nýlegra niðurstaðna vís-
indamanna sem benda til þess að svifryk sé enn
skaðlegra heilsu almennings en áður var talið. Jón-
ína Bjartmarz umhverfisráðherra kynnti í gær
skýrslu um svifryksmengun og boðaði leiðir til
úrbóta. Þar á meðal undirstrikaði hún mikilvægi
þess að efla almenningssamgöngur og vakti í þeim
efnum athygli á að Akureyringar felldu
niður fargjöld í strætisvagna um síð-
ustu áramót. Í kjölfarið hefur farþegum
í strætisvögnum Akureyrar fjölgað um
60%. Nauðsynlegt er fyrir höfuðborgar-
búa að ræða hvernig þeir geti fetað í fót-
spor Akureyringa í þessum efnum og
vonandi getur Stefnumót umhverfis-
ráðuneytisins og Stofnunar Sæmundar
fróða í dag orðið vettvangur slíkrar
umræðu. Þar verður einnig rætt um
orsakir svifryksmengunar, áhrif hennar
á heilsu fólks og fyrirhugaðar aðgerðir
stjórnvalda til úrbóta.
Umræður, menntun og fræðsla á sviði umhverfis-
mála eru forsendur sjálfbærrar þróunar og þess
að einstaklingar og samfélög læri að lifa í sátt við
náttúruna. Vonandi geta stefnumót umhverfis-
ráðuneytisins og Stofnunar Sæmundar orðið góður
vettvangur slíkrar umræðu og fræðslu.
Höfundur er upplýsingafulltrúi
umhverfisráðuneytisins.
Stefnumót um umhverfismál
Á
úthallandi vetri á fyrra ári sagði aðalhagfræðingur Seðla-
bankans í þessu blaði að ekki væri ólíklegt að ávinningur-
inn af sjálfstæðum gjaldmiðli væri minni en enginn. Segja
má að sú grein hafi markað upphaf þeirrar umræðulotu um
krónu og evru sem staðið hefur með litlum hléum síðan.
Umræðan um þetta mikilvæga viðfangsefni hefur þó í sumum til-
vikum farið út um víðan völl. Því er til að mynda haldið fram að helsta
röksemdin fyrir upptöku evru sé slæm stjórn efnahagsmála. Væri sú
raunin er einsýnt að einfaldara væri að bæta efnahagsstjórnina en taka
upp evru. Slæm efnahagsstjórn með evru hefði sömu eða jafnvel verri
áhrif en með krónu.
Reynt hefur verið að gylla evruna með tilvísunum í meðaltal verð-
lags á neysluvörum í evrulöndunum. Þá er ekki að því gætt að laun hér
eru umtalsvert hærri en í mörgum þeirra. Það er því með öllu óraun-
hæft að telja fólki trú um að verðlag hér geti farið niður fyrir meðaltal
á Norðurlöndunum þar sem lífskjör eru svipuð. Einu gildir hvaða mynt
við notum í því tilliti.
Á sama hátt er reynt að ýta umræðunni um evruna út af borðinu
með einföldum staðhæfingum. Þær helstu eru að efnahagssveiflur hér
séu með öðru móti en á meginlandinu og aldrei megi fórna sjálfstæði
landsins í peningamálum. Þó að þetta séu réttmæt umræðuefni eru á
þeim fleiri hliðar en ein.
Í fyrsta lagi hefur íslenskt efnahagskerfi gjörbreyst og margt bend-
ir til að sveiflur þess séu nú meir í takt við viðskiptalöndin en áður var.
Í annan stað er það staðreynd að kostir Seðlabankans eru oftar en ekki
þvingaðir leikir vegna utanaðkomandi áhrifa, eins og Ólafur Ísleifsson
lektor hefur nýlega bent á í Markaði Fréttablaðsins. Hvað er þá eftir
af sjálfstæðinu?
Ástæðan fyrir evruumræðunni er fyrst og fremst sú að reynslan
hefur nú sýnt að erfitt er að tryggja nægjanlegan stöðugleika með lít-
illi mynt í ölduróti frjálsra fjármagnsflutninga. Það hefur verið þraut-
in þyngri að sýna fram á að atvinnulífið hafi trú á að varanlegur stöð-
ugleiki og króna fari saman til lengri tíma.
Spurningin er þá sú hvort sjálfstæð peningamálastjórnun, sem er
meir í orði en á borði, er eftirsóknarverðari en stöðugra efnahagsum-
hverfi. Verulega gild rök fyrir þeim kosti hafa ekki verið færð fram.
En vitaskuld þarfnast álitaefnið umræðu áður en ákvarðanir eru tekn-
ar.
Benedikt Jóhannesson, ritstjóri Vísbendingar, lýsir því fyrir
skömmu í riti sínu á einkar skýran hátt að að evran er ekki lausn á nein-
um yfirstandandi efnahagsvanda. Tækju Íslendingar hana upp væru
þeir einfaldlega að skipta um efnahagsumhverfi.
Þeir hyrfu úr kerfi, segir ritstjórinn, þar sem hægt væri að hafa áhrif
á eignir og afkomu alls almennings í einu vetfangi og yrðu að „sætta
sig við“ að ekki væri hægt að breyta gildi peninganna með stjórnvalds-
ákvörðun eða spákaupmennsku. Niðurstaða hans er þessi: „Stuðningur
við evruna er ekki trúaratriði heldur einfaldlega skynsemi.“
Alltént er það skynsemi að brjóta viðfangsefnið til mergjar. Það er
hins vegar ekki vel fallið til kosningaslagsmála. Það eina sem skiptir
máli er að dyrunum sé haldið opnum þannig að á næstu fjórum árum
verði unnt að komast að niðurstöðu. Óviturlegt er að stíga skref í þessa
átt nema um það verði breið samstaða í þjóðfélaginu. Hún verður ekki
til með hnútukasti heldur rökræðum.
Trúarbrögð
eða skynsemi?
OPIÐ HÚS
HJÁ SVFR
Föstudaginn 2. febrúar
ALLIR VELKOMNIR - HÚSIÐ OPNAR KL. 20.00
Dagskrá:
::: Bjarni Brynjólfsson – nýr ritstjóri Veiðimannsins
::: Veiðistaðalýsing - Norðurá, Bjarni Júlíusson
::: Kynning á árshátíðinni
::: Myndagetraunin
::: Vísubotnakeppni
::: Happahylurinn