Fréttablaðið - 13.07.2007, Blaðsíða 20

greinar@frettabladid.is
Kæri Einar Már Jónsson! Þar sem þú situr úti í París, hefur
þú skrifað bók gegn frjálshyggju,
Bréf til Maríu. Þú hefur augljós-
lega hugsað þér að skrifa nýtt Bréf
til Láru. En þú ert enginn Þór-
bergur. Þótt bók þín sé prýðilega
skrifuð, er hún ekki nærri því eins
hressileg og pistill meistarans, en
íslenskir vinstri menn verða ætíð
gramir, þegar ég bendi þeim á,
hversu mikið Þórbergur tók þar
upp eftir Óskari Wilde. Þú hefur
samt margt þarft að segja um
„póstmódernista“ nútímans og
ráðstjórnarvini fyrri ára.
Mér er ekki ljóst, hvort póst-
módernistar teljast frekar með
svikahröppunum, sem ófu klæðið,
eða keisaranum, sem bar það
keikur, en hitt er víst, að þessi
keisari er ekki í neinum fötum. Það
er líka sorglegt, hversu lengi
franskir og íslenskir sósíalistar
vörðu alræðið í sósíalistaríkjunum.
Þeir gerðu hróp að þeim, sem
sögðu sannleikann, og var
átrúnaðargoð þitt, Laxness, þar
fremstur í fylkingu.
Í Bréfi þínu til Maríu er átakanleg
þversögn. Þú eyðir drjúgum hluta
verksins í að kvarta undan
íslenskum skattyfirvöldum, sem
leikið hafi þig grátt. Ég þekki
aðeins þína hlið af bréfinu og get
þess vegna ekki dæmt um málið.
Hins vegar eru nógu mörg dæmi
um tillitsleysi, yfirgang og
rangsleitni valdsmanna jafnt í
Frakklandi og á Íslandi til þess, að
saga þín gæti verið sönn. En sýnir
hún þá ekki það, sem við frjáls-
hyggjumenn segjum, að tortryggja
ber valdið?
Einn stærsti gallinn á bók þinni,
Einar Már, er, að þú deilir á
kenningu, sem þú hirðir ekki um
að kynnast. Þú safnar saman undir
heitinu „frjálshyggju“ öllum
hagstjórnarhugmyndum vest-
rænna ríkisstjórna síðustu áratugi,
jafnvel hinnar frönsku, sem hefur
fram að þessu lítt skeytt um frelsi.
Evrópusambandið er ekki heldur
neitt vígi frjálshyggjumanna: Það
leyfir frjáls viðskipti innan
Evrópu, en torveldar innflutning
til álfunnar. Blekiðjubáknið í
Brüssel hefur meiri áhuga á valdi
en frelsi.
Frjálshyggja sprettur upp úr
tveimur hugmyndum. John Locke
taldi, að takmarka yrði ríkisvaldið,
og Adam Smith benti á, að
mannlegt samlíf gæti verið
skipulegt án þess að vera skipu-
lagt. Frjálshyggjumenn trúa
frekar á viðskipti en valdboð. Ef
þú þarft eitthvað frá ókunnugum,
Einar Már, þá vilja frjálshyggju-
menn, að þú neyðir þá ekki til að
láta það af hendi, heldur greiðir
það verð fyrir það, sem þið
eigandinn komið ykkur saman um.
Þú átt að fara fram með verði, ekki
sverði.
Í Bréfi til Maríu hneykslast þú á
bók eftir góðvin minn, Henri
Lepage, Demain le capitalisme
(Morgundagurinn er kapítalism-
ans), þar sem hann kynnir
rannsóknir ýmissa bandarískra
hagfræðinga. En þessir hagfræð-
ingar telja ekki, eins og þú heldur,
að maðurinn sé sálarlaus reiknivél,
heldur, að kostnaður skipti máli.
Gary Becker kemst til dæmis að
þeirri niðurstöðu, að kynþáttafor-
dómar bitni ekki síður á þeim, sem
hefur þá, en hinum, sem verður
fyrir þeim. Á frjálsum markaði
stendur kynþáttahatarinn ekki vel
að vígi gagnvart ötulum keppinaut,
sem nýtir sér fordómalaust krafta
allra kynþátta. Sam Peltzman sýnir
fram á, að strangt lyfjaeftirlit
kostar fleiri mannslíf en það
bjargar. Ýmist hægir eftirlitið á
ferð notadrjúgra lyfja út á
markaðinn eða stöðvar hana, þótt
vissulega komi það líka í veg fyrir
sölu einhverra hættulegra lyfja.
Margt er fleira merkilegt í bók
Lepages. Hann segir þar til dæmis
frá rannsóknum James M.
Buchanans, sem spyr, hvers vegna
menn ættu að skipta um eðli, þegar
þeir hætta viðskiptum og hefja
stjórnmál. Ef við treystum því
ekki, að bakarinn baki brauð handa
okkur af manngæsku, heldur
vegna ávinningsvonar, hvers
vegna ættum við þá að gera ráð
fyrir, að embættismaðurinn láti
aðeins stjórnast af almannaheill?
Eftir reynslu þína af íslenskum
skattheimtumönnum ættirðu að
vera sammála Buchanan.
Það færi draumlyndum
menntamönnum eins og þér, Einar
Már, betur að styðja hinn frjálsa
markað en hallmæla honum. Þú
sýslar við norræn fræði úti í
París, en í Bangladess værir þú
löngu fallinn úr hor. Þú skrifar
ádeilurit, og í sósíalistaríkjunum
sálugu hefðir þú umsvifalaust
verið sendur í vinnubúðir. Þú
hefur vissulega ekki eins há laun
og ýmsir kaupahéðnar, en
peningar skipta hvort sem er ekki
mestu máli í lífinu, eins og þú
tekur einmitt oft fram í Bréfi til
Maríu.
Bréf til Einars Más
Sendinefnd frá Alþjóðagjaldeyris-sjóðnum var hér fyrir skömmu að
gera úttekt á íslensku efnahagslífi. Hefur
sjóðurinn gert athugasemdir við ríkis-
fjármálin hér og talið þörf á auknu
aðhaldi þar. Einnig hefur sjóðurinn talið
viðskiptahallann of mikinn og verð-
bólguna enn of mikla. Allt eru þetta
afleiðingar stjórnarstefnu fyrri stjórnar.
En til viðbótar þessum athugasemdum
hefur sjóðurinn gert athugasemdir sem
eru alvarleg íhlutun um innanlandspólitíkina. Sjóður-
inn hefur lagt til, að Íbúðalánasjóður væri einkavædd-
ur og sagt, að ekki megi hækka laun ríkisstarfsmanna.
Hvort tveggja eru viðkvæm pólitísk deilumál.
Íbúðalánasjóður hefur um margra ára skeið verið
pólitískt bitbein. Félagsmálaráðherra lýsti því yfir
nýlega, að sjóðurinn yrði ekki einkavæddur á meðan
hún stjórnaði félagsmálaráðuneytinu. Í kjölfar þess-
arar yfirlýsingar ráðherrans er yfirlýsing Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins frekleg íhlutun um innanlandsmál.
Það hefur um nokkurt skeið verið deilumál hvort
Íbúðalánasjóður hefði aukið þenslu hér með 90 pró-
senta lánum til húsnæðiskaupa. Íbúðalánasjóður segir,
að bankarnir hafi verið á undan með há lán á lágum
vöxtum til íbúðalána. Og um svipað leyti
aflétti Seðlabankinn bindiskyldu af bönk-
unum þannig að þeir höfðu mikið fé til
umráða sem þeir gátu lánað til íbúðalána.
Sennilega voru þetta mistök hjá Seðlabank-
anum. Ekki kemur til greina að mínu mati,
að einkavæða Íbúðalánasjóð. Og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn á ekki að blanda sér í
launamál hér á landi. Launamál ríkisstarfs-
manna er innanlandsmál hér sem Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn á ekki að skipta sér
af.
Íslensku bankarnir hafa lengi rennt hýru
auga til Íbúðalánasjóðs. Þeir hafa viljað fá
starfsemi Íbúðalánasjóðs inn í bankana,
alla eða að hluta til. Síðustu misserin hafa bankarnir
barist fyrir því, að Íbúðalánasjóði yrði breytt í heild-
sölubanka og afgreiðsla íbúðalána yrði flutt í bank-
ana. Bankarnir hugsa þetta vafalaust sem fyrsta
skrefið á þeirri braut að klófesta Íbúðalánasjóð alveg.
Ég er algerlega andvígur þessari breytingu. Ég tel, að
starfsemi sjóðsins eigi að vera óbreytt. Ég tel víst, að
vextir mundu strax hækka á íbúðalánum, ef sjóðurinn
yrði fluttur í bankana. Íbúðalánasjóður hefur haldið
vöxtum á íbúðalánum niðri. Og sjálfsagt er farsælast
að viðhalda þeirri samkeppni íbúðalána, sem er í dag
milli bankanna og Íbúðalánasjóðs.
Höfundur er viðskiptafræðingur.
Ekki einkavæða Íbúðalánasjóð
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
N
ú í júlí eru rétt tvö ár liðin frá því að skattheimta af
dísilolíu var einfölduð. Þungaskattur var felldur
niður og í hans stað var olíugjaldið hækkað. Eitt
af yfirlýstum markmiðum breytinganna var að
fjölga dísilbílum í fólksbílaflota þjóðarinnar.
Fyrir vikið átti bílaflotinn að gefa frá sér minna magn
gróðurhúsalofttegunda og þar með verða umhverfisvænni.
Full ástæða er hins vegar til að efast um að ráðamenn
þjóðarinnar hafi raunverulegan áhuga á að umhverfisvernd á
meðan verðið á dísilolíu er það sama og á bensíni.
Kostir dísilvéla umfram bensínvélar gagnvart náttúrunni
liggja fyrir. Dísilvélar eyða að minnsta kosti fjórðungi minna
eldsneyti en bensínvélar og útblástur þeirra er hreinni. Um
þetta er ekki deilt.
Dísilbílavæðingin er enda fyrir löngu hafin um alla Evrópu.
Að meðaltali er annar hver fólksbíll í álfunni búinn dísilvél.
Norðmenn voru heldur seinni í gang en margar aðrar þjóðir.
Þar er þó þetta hlutfall um 45 prósent. Eftir skattabreytingar
um síðustu áramót er svo komið að þrír af hverjum fjórum
nýjum heimilisbílum í Noregi eru búnir dísilvél.
Ísland hefur setið vandræðalega eftir í þessum efnum. Hér
er hlutfall dísilbíla aðeins um átján prósent allra fólksbíla.
Samkvæmt áætlunum stjórnvalda má gera gera ráð fyrir að
þetta hlutfall verði komið í 45 prósent árið 2010. Þó má reikna
með að við Íslendingar verðum þá enn miklir eftirbátar
annarra Evrópuþjóða. Ef spár ganga eftir verða bílar með
dísilvélum orðnir sjötíu prósent allra bíla sem aka um álfuna
innan fárra ára.
Það sem hefur knúið þessa miklu dísilbyltingu áfram er
efnhagslegur sparnaður af minni eldsneytisnotkun og að
sjálfsögðu stóraukin umhverfisvitund.
Ólíkt Íslandi hafa stjórnmálamenn nágrannalandanna fylgt
fögrum orðum sínum eftir með raunverulegum aðgerðum.
Í Svíþjóð kostar lítrinn af dísilolíu til dæmis 11 krónum
minna en bensínlítrinn. Í Noregi og Danmörku er þessi munur
17 krónur. Það þýðir að dísillítrinn í Danmörku og Noregi er
15 prósentum ódýrari en bensínlítrinn. Á íslenskri bensínstöð
munar hins vegar ekki nema einni krónu á lítranum á dísilolíu
og bensíni. Það er 1 prósents munur.
Auðvitað er það ekki annað en pólitísk ákvörðun að hafa
verðið á dísilolíunni svo hátt.
Fyrir kosningarnar í vor töluðu stjórnmálamenn landsins
svo til einni rödd um mikilvægi bættrar umgengni við
náttúruna. Þeir hafa tækin til að fylgja þeim orðum eftir.
Eldsneyti sem mengar minna á að vera ódýrara en meira
mengandi eldsneyti. Sama á að gilda um ökutækin sjálf. Hver
er skynsemin í því að dísilbílar eru nú jafn dýrir, eða jafnvel
dýrari, en bensínbílar af sömu gerð?
Eftir hverju er verið að bíða?
Eftir hverju er
verið að bíða?