Fréttablaðið - 26.07.2007, Blaðsíða 26

greinar@frettabladid.is
Þegar Flugstöð Leifs Eiríkssonar var gerð að hlutafélagi var ég í hópi þeirra
sem andæfði því; taldi að helsta flugstöð
Íslendinga ætti að vera í eigu þjóðarinnar
og á forræði hennar. Hún ætti að lúta eft-
irliti og aðhaldi frá Alþingi og heyra undir
þau lög sem um opinberan rekstur gilda.
Vildu menn aðkomu einkaaðila að rekstr-
inum væri nóg svigrúm til slíks innan
þeirrar umgjarðar sem flughöfnin er.
Mitt sjónarmið varð undir. Flugstöð Leifs Eiríks-
sonar var gerð að hlutafélagi og var ein röksemdin sú
að eðlilegt væri að losa hana úr tengslum við pólitík-
ina. Upp væri runnin stund hinna faglegu sjónarmiða,
eins og það var kallað, enda ætti rekstrarstjórn flug-
stöðvarinnar einvörðungu að huga að rekstrarlegum
þáttum. Það væri hins vegar löggjafans að setja henni
almennar reglur og ramma.
Nú gerist það fyrir nokkrum dögum að boðað er til
fundar í stjórn hlutafélagsins að undirlagi nýs utan-
ríkisráðherra, Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur. Var
þá skipt út í stjórninni og skipaðir tveir fyrrum þing-
menn Samfylkingarinnar. Um þetta var utanríkisráð-
herrann spurður í Kastljósi Sjónvarpsins. Þetta er
fullkomlega „eðlileg“ ráðstöfun svaraði
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráð-
herra: „Þetta er pólitísk stjórn. Þetta er
fyrirtæki, það er skipað pólitískt í stjórn-
ina. Þar voru inni í stjórninni, vegna þess
að það heyrði undir utanríkisráðuneytið,
þrír Framsóknarmenn og tveir Sjálfstæðis-
menn. Ég hafði enga aðkomu að stjórn
Flugstöðvarinnar og vissi ekki um það sem
þar væri verið að véla um og taldi ég full-
komlega eðlilegt að þar sætu einstaklingar
sem ég væri í beinu sambandi við og ég
treysti.“ Treysti til hvers? Að segja satt og
rétt frá? Að færa ráðherranum völd og
áhrif í rekstrarstjórninni? Þurfa menn að hafa flokks-
skírteini Samfylkingarinnar til að vera traustsins
verðir?
Ef Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur er alvara að
þarna eigi að sitja pólitísk stjórn, er þá ekki rétt að sú
stjórn endurspegli pólitísk hlutföll á þingi? Og ef
þetta er meiningin, hvers vegna þá ekki færa starf-
semina undir beinan ríkisrekstur að nýju? Væri það
ekki betra en að búa við valdstjórnar- og bitlingapól-
itík Samfylkingarinnar sem hér er greinilega í upp-
siglingu?
Höfundur er þingflokksformaður Vinstrihreyfing-
arinnar - Græns framboðs.
Pólitísk rekstrarstjórn yfir Leifsstöð?
Suður-Afríka ein stendur á bak við meira en þriðjung allrar
framleiðslu Afríkulanda sunnan
Saharaeyðimerkurinnar. Hlutfall-
ið hefur haldizt stöðugt síðan 1960,
en það hefur þó farið heldur
lækkandi síðan 1985. Suður-Afríka
er iðnríki: þeir smíða bílana sína
sjálfir, þar á meðal bæði Merced-
es-Benz og BMW í samvinnu við
Þjóðverja. Hagur Afríku allrar er
nátengdur afkomu Suður-Afríku.
Mannfjöldi Suður-Afríku, sem er
tólf sinnum stærri en Ísland að
flatarmáli, er þó aðeins um sex
prósent af heildarmannfjölda
Afríku sunnan Sahara.
Hvað breyttist 1985? Aðskilnað-
arstefna Þjóðarflokksins, sem
hafði stjórnað landinu með harðri
hendi síðan 1948 og svipt svarta
meiri hlutann menntunarmögu-
leikum og öðrum mannréttindum,
hafði vakið svo hyldjúpa andúð
um heiminn, að erlendir fjárfestar
og lánardrottnar kipptu að sér
hendinni. Þeir höfðu gert það áður,
til dæmis 1979, en nú var höggið
svo þungt, að undan sveið. Erlend
fjárfesting var nauðsynleg
driffjöður efnahagslífsins, þar eð
innlendur sparnaður dugði ekki
til, og nú hætti hún skyndilega að
streyma inn í landið. Gengi
randsins kolféll, og erlendar
skuldir þrefölduðust á skömmum
tíma miðað við landsframleiðslu.
Valdastéttin í Þjóðarflokknum sá
sína sæng upp reidda og stal öllu
steini léttara, og flúðu sumir land
með þýfið meðferðis. Þjóðarflokk-
urinn var siðlaus inn að beini, líkt
og William Heinesen sagði um
Sambandsflokkinn í Færeyjum, og
er nú ekki til lengur, ekki frekar
en Kristilegi demókrataflokkurinn
á Ítalíu.
Afríska þjóðarráðið (ANC) undir
forustu Nelsons Mandela hafði
einmitt mælt fyrir viðskiptabanni
til að hrekja Þjóðarflokkinn frá
völdum. Mandela átti að vísu ekki
hægt um vik, því að hann hafði
setið í lífstíðarfangelsi síðan 1963,
en samherjar hans sumir, til
dæmis Desmond Tútú erkibiskup í
Höfðaborg, gengu lausir og hvöttu
til viðskiptabanns. Tútú var
sæmdur friðarverðlaunum Nóbels
1984 fyrir hetjulega framgöngu
sína í friðsömu andófi blökku-
manna gegn aðskilnaðarstjórninni.
Stjórnarandstæðingar höfðu lengi
átt á brattann að sækja, enda höfðu
blökkumenn ekki kosningarrétt.
Síðasta hálmstrá stjórnarinnar var
að lýsa sjálfri sér fyrir umheimin-
um sem brjóstvörn gegn framsókn
heimskommúnismans í Afríku. En
nú var Mikhaíl Gorbachev kominn
til valda í Kreml. Á fáeinum árum
fjaraði undan kommúnismanum,
enda var hann gjaldþrota. Þegar
Berlínarmúrinn hrundi 1989, stóð
ríkisstjórn Suður-Afríku uppi
varnarlaus og vinalaus.
Þá gerðist nokkuð, sem enginn
átti von á. Willy de Klerk tókst að
bola P. W. Botha, forhertum,
óhefluðum og heilsulausum
forseta landsins og flokksbróður
sínum, frá völdum og var kjörinn
forseti 1989. De Klerk skildi, að
taflið var tapað. Hann sannfærði
flokksmenn sína og hvíta minni
hlutann (tíu prósent af mannfjöld-
anum) um nauðsyn þess að aflétta
lögbanninu af ANC, leysa Nelson
Mandela og aðra pólitíska fanga úr
haldi og hefja samninga við þá um
nýja stjórnarskrá, nýtt líf. Það
gekk eftir. Þessum atburðum er
lýst í kvikmyndinni Mandela and
de Klerk (1997), þar sem Sidney
Poitier og Michael Caine leika
hlutverk höfuðandstæðinganna.
Það er fín mynd.
Hrun kommúnismans hafði einnig
þau áhrif, að ANC hvarf frá
þjóðnýtingarstefnu sinni og eyddi
þar með að miklu leyti þeirri
tortryggni, sem ráðið hafði áður
mætt utan lands. Bandamenn ANC
í Suður-afríska kommúnista-
flokknum létu sér einnig segjast.
ANC vann stórsigur í kosningun-
um 1994, hlaut 63 prósent atkvæða
og myndaði stjórn með Þjóðar-
flokknum, sem fékk 20 prósent
atkvæða (margir Indverjar og
aðrir „litaðir“ kjósendur greiddu
Þjóðarflokknum atkvæði af ótta
við yfirburði ANC). Þjóðarflokk-
urinn hvarf úr stjórninni 1996 og
fjaraði út. Landið var frjálst.
Nú streymir erlent fram-
kvæmdafé aftur til Suður-Afríku.
Framleiðsla á mann hefur vaxið
um rösk 40 prósent síðan 1994. En
það er ekki nóg. Sumir ferðamenn
forðast landið og heimamenn flýja
vegna tíðra glæpa, sem virðast
stafa einkum af auknu atvinnu-
leysi, miklum ójöfnuði og inn-
streymi örvæntingarfullra
flóttamanna frá Simbabve. Friður
ríkir, en fortíðin er ekki gleymd. Í
bók sinni Engin framtíð án
fyrirgefningar (1999) lýsir
Desmond Tútú, sem stýrði
Sannleiks- og sáttanefndinni 1995-
98, nauðsyn þess, að sökudólgar
fortíðarinnar gefi sig fram:
fyrirgefning útheimtir iðrun. Þeir,
sem gáfu sig ekki fram við
nefndina, eiga nú málsókn yfir
höfðum sér. Fyrrum dómsmála-
ráðherra var nýlega ákærður fyrir
morðtilræði. Hann reynir að
verjast með því að varpa samá-
byrgð á félaga sína, þar á meðal
Willy de Klerk. De Klerk segist
vera saklaus.
Fortíðin er geymd
Tilvalið í ferðalagið
Án viðbætts salts!Án viðbætts sykurs!
Kjarngóð næring í þægilegum umbúðum barnamatur.is
Á
misjöfnu þrífast börnin best,“ segir í gömlu íslensku
máltæki sem enn á 21. öldinni virðist lifa góðu lífi.
Þetta gamla máltæki lýsir enda nokkuð vel viðhorfi
íslensku þjóðarsálarinnar til barna, eða í það minnsta
viðhorfi sem hefur verið í fullu gildi til skamms
tíma.
Vissulega hefur hagur barna á Íslandi að mörgu leyti batnað
síðustu ár og áratugi. Samt er það viðhorf enn sterkt á Íslandi að
eitthvert besta atlæti sem hægt er að veita barni sé sem minnst
atlæti. Íslensk börn eiga að vaxa eins og laukar í túni og þroskast
og læra af mótlæti og reynslu, fremur en að njóta handleiðslu
foreldra og annarra uppalenda. Of mikið af slíku geti í versta
falli verið skaðlegt og gert ungt fólk ósjálfbjarga.
Barnæska á Íslandi var lengi vel, og er kannski enn, styttri
en tíðkast í nágrannalöndum okkar. Þannig hafa íslensk börn til
dæmis farið að vinna miklu fyrr en tíðkaðist meðal nágranna-
þjóða, safna í reynslubankann.
Ekki skal gert lítið úr þeirri reynslu sem íslensk ungmenni
hafa hlotið á vinnumarkaðnum í fjölbreytilegu sumarstarfi. Hún
hefur aukið víðsýni margra. Hitt er annað mál að börnum hér
voru fram undir lok síðustu aldar falin störf sem þau höfðu ekki
aldur né þroska til að sinna, í verstu tilvikum með hörmulegum
afleiðingum. Þetta er sem betur fer liðin tíð en það má þakka
evrópskum reglugerðum fremur en íslenskum hugsunarhætti.
Forstöðumaður Barnaverndarstofu hefur kallað eftir stefnu
ríkis og sveitarfélaga í málefnum barna en talað fyrir daufum
eyrum. Stöku sinnum rofar til í stjórnmálaheiminum og skurkur
er gerður í afmörkuðum málum. Eftir stendur að opinber stefna
er engin í málefnum barna.
Iðulega er málefnum fjölskyldna blandað saman við málefni
barna. Vitanlega eru skýrir hagsmunir barna fólgnir í því að vel
sé búið að fjölskyldum í landinu. Það er hins vegar ekki nóg.
Stefnumótun um málefni fjölskyldna er iðulega ákaflega for-
eldramiðuð og fyrir kemur að hagsmunir barna víki fyrir hags-
munum foreldra þeirra.
Erum við til dæmis sannfærð um að lenging skóladags yngstu
nemenda grunnskólans á síðustu tíu árum sé börnunum fyrir
bestu, eða ræður þarna ferðinni þörf foreldra fyrir barnagæslu?
Þessarar spurningar og fleiri verðum við að spyrja okkur.
Íslenska þjóðin verður að líta í eigin barm og spyrja sig hvern-
ig hún vill halda á málefnum barna. Óskandi er að ríki og sveit-
arfélög taki málefni barna ákveðnum tökum á næstu árum. Á
sama tíma verðum við hvert og eitt að taka okkur tak og setja
börnin í fyrsta sæti.
Öfugmæli þau sem fólgin eru í hinni gömlu íslensku speki sem
rifjuð er upp hér að ofan eru meinsemd í samfélagi okkar. Í raun
ættum við Íslendingar 21. aldarinnar að snúa þessu máltæki
alveg við og segja: Á kærleika, virðingu og góðu atlæti þrífast
börnin best. Og standa svo við það.
Þrífast börnin
best á misjöfnu?