Fréttablaðið - 11.01.2008, Blaðsíða 58

26 11. janúar 2008 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Heilbrigði
Fyrir nákvæmlega einum ára-tug birtist merkileg ritstjórnar-
grein í einu virtasta læknatíma-
riti heims um gildi þess að
strengja heit um að grennast á
nýju ári. Farið var yfir rannsókn-
ir á skaðsemi aukakílóa, árangri
megrunartilrauna og heilsufars-
legum áhrifum þeirra. Því er
skemmst frá að segja að megrunar-
tilraunir reyndust óráðleg ára-
mótaheit.
Rannsóknir sýndu að flestir
voru komnir í sömu þyngd innan
skamms, margir enduðu jafnvel
enn þyngri en þeir voru, og heilsu-
farslegur ávinningur var enginn.
Í stað bættrar heilsu og betri líð-
unar sátu þeir sem reyndu að
grennast eftir með sjálfsásökun
og vanmetakennd yfir því að hafa
mistekist eina ferðina enn. Verst
var að viðleitnin til að efla heil-
brigði fór einnig fyrir lítið,
kannski vegna þess að bættar lífs-
venjur voru aldrei markmið í
sjálfu sér. Markmiðið var fyrst og
fremst að grennast, sem krefst
fæðutakmörkunar sem fæstir
geta haldið út í lengri tíma.
Hættulegar þyngdarsveiflur
Þegar líkaminn líður skort fara af
stað lífeðlisleg ferli sem miða að
því að takmarka þyngdartap og
bæta líkamanum upp það sem tap-
ast. Með öðrum orðum fer líkam-
inn fljótlega að vinna gegn yfir-
lýstum markmiðum okkar.
Líkaminn bregst við breytingum
á orkubúskap rétt eins og hann
bregst við breytingum á hitastigi.
Hann er afar leikinn í þessu enda
byggist hæfni okkar til að lifa af
ekki síst á getu líkamans til að
bregðast við fæðuskorti. Við
fæðuskort fara af stað ferli sem
draga úr efnaskiptum, auka nýt-
ingu næringarefna og ýta undir
vaxandi matarlöngun. Þetta gerir
það að verkum að sífellt erfiðara
verður að grennast og nær óhjá-
kvæmilegt er að þyngjast aftur.
Annað sem hafa ber í huga er að
þegar við töpum þyngd missum
við ekki bara fitu, heldur líka
massa úr vöðvum, líffærum og
beinum. Þegar við þyngjumst
aftur bætum við hins vegar aðal-
lega á okkur fitu. Þetta varpar
ljósi á rannsóknir sem sýna aukna
dánartíðni í kjölfar þess að léttast
og þyngjast á víxl. Þeir sem fara í
gegnum miklar þyngdarsveiflur
eru í meiri hættu á hjartasjúk-
dómum og ótímabærum dauða en
þeir sem halda sömu þyngd – þótt
þeir séu yfir kjörþyngd. Þetta
höfðu fyrrnefndir ritstjórar
læknatímaritsins á bak við eyrað
þegar þeir hvöttu heil-
brigðisstarfsmenn til
að hafa það í huga,
áður en þeir ráðlegðu
fólki að fara í megrun,
að ef til vill væri með-
ferðin hættulegri en
ástandið sem ætti að
laga.
Að semja frið við
líkamann
Vert er að rifja upp
þennan leiðara nú
þegar líkamsræktar-
stöðvarnar keppast
um að ýta undir sam-
viskubit yfir jólunum og allir ætla
að skapa sér nýjan líkama fyrir
nýtt ár. Ekkert hefur breyst á
þeim tíma frá því hann birtist og
ekkert nýtt komið fram sem rýrir
gildi hans. Þvert á móti hafa rann-
sóknir haldið áfram að staðfesta
fyrri niðurstöður. Nú síðast í
sumar birtist yfirlitsgrein frá
rannsakendum við Kaliforníu-
háskóla, með þeim lokaorðum að
frekari rannsóknir á árangri
megrunar væru óþarfar, þar sem
áratuga rannsóknir sýndu alltaf
sömu niðurstöðu: Megrun er
gagnslaus.
Að vera í megrun er eins og að
halda niðri í sér andanum. Það er
hægt í smástund en fyrr eða síðar
nær eðlishvötin yfirhöndinni.
Hvernig væri því að
strengja öðruvísi
áramótaheit í ár?
Hvernig væri að
semja frið við líkama
sinn og einsetja sér
að hugsa vel um
hann, elska hann og
koma fram við hann
af virðingu og alúð?
Hugsaðu um allt sem
líkami þinn hefur
gert fyrir þig. Ef þú
ert heppin(n) gerir
líkami þinn þér kleift
að hreyfa þig, skynja,
finna til og taka utan
um þá sem þú elskar. Hann gerir
sjálfstæði þitt mögulegt með því
að gera þér unnt að vinna og sjá
um þig og þína. Hann græðir sig
sjálfur þegar þú meiðist og getur
jafnvel sigrast á erfiðum sjúk-
dómum. Kannski hefur líkami
þinn meira að segja búið til nýtt
líf.
Endurnýjaðu tengslin
Líkami þinn er kraftaverk. Hann
er afrakstur milljóna ára þróunar
sem hefur gert hann þrautseigan,
hraustan, langlífan og afburða-
hæfan til þess að takast á við
umhverfi sitt. Hann er hafinn yfir
duttlunga samtímans sem miðast
við yfirborðskennd gæði, eins og
tísku og útlit. Við ættum öll að
leiða hugann að þessu þegar við
föllum í þá gryfju að meta líkama
okkar fyrst og fremst út frá því
hvernig hann lítur út eða hvað
hann er þungur. Þegar við hugs-
um neikvætt um líkama okkar eða
tölum illa um hann af því að útlitið
veldur okkur vonbrigðum sýnum
við honum mikla vanvirðingu.
Hlutverk líkamans er ekki að vera
sýningargripur. Hlutverk hans er
að sinna nauðsynlegri virkni svo
þú getir lifað. Líklega hefur lík-
ami þinn sinnt þessu hlutverki
með sóma árum saman án þess að
þú hafir leitt hugann að því.
Ég vona að þú fagnir nýju ári
með því að endurnýja tengsl þín
við líkama þinn. Taktu honum eins
og hann er – alveg eins og hann
hefurt þolað súrt og sætt með þér
í gegnum árin. Láttu þér þykja
vænt um hrukkurnar, fellingarn-
ar og krumpurnar nákvæmlega
eins og þær eru og einsettu þér að
hugsa um líkama þinn eins og ást-
kæran vin. Gefðu honum gott að
borða, næga hvíld og regluleg
átök sem efla hann til dáða. Mundu
að heilbrigði skiptir meira máli en
holdafar. En umfram allt skaltu
gefa líkama þínum hlýjar hugsan-
ir og þakklæti fyrir að vera til.
Hann mun launa þér með betra
lífi.

Höfundur er sálfræðingur.
Að semja frið við líkamann
UMRÆÐAN
Heilbrigðismál
Ósjaldan verður okkur starfs-mönnum á „gólfinu“ í heil-
brigðisgeiranum orðfall yfir til-
skipunum að ofan. Slíkt gerðist
hjá undirrituðum nú í tvígang í
desember á nýliðnu ári og er það
tilurð þessarar greinar.
Þann 11. desember 2007 barst
undirrituðum dreifibréf Land-
læknis, sem sent var á fram-
kvæmdastjóra og yfirlækna
heilsugæslustöðva um landið,
þar sem vitnað er í ný lög um
Landlækni númer 41 frá 2007. Þar er rætt um
slysaskrá Íslands sem miðlægan gagnabanka
hvar leitast verður við að samræma skrán-
ingu slysa, en að áliti þeirra sem semja þessi
lög þá séu þau forsenda þess að draga megi úr
slysum í framtíðinni eða koma í veg fyrir þau
eins og segir í umræddu bréfi Landlæknis.
Undirritaður er sammála því að forsenda
framfara í slysavörnum sé m.a. sú að slys séu
skráð á þann hátt að síðar meir séu upplýsing-
ar um þau aðgengilegar.
Ár hvert eru tæplega 1.000 slysadeildar-
komur skráðar á Sjúkrahúsinu á Ísafirði en
einnig er talsvert um að einstakl-
ingar sem hafa slasast við leik eða
störf leiti beint á Heilsugæsluna
þannig að gera má ráð fyrir að
slys sem þá ætti að skrá sam-
kvæmt tilmælum Landlæknis
gætu verið um 1.200 á ári á Sjúkra-
húsinu og Heilsugæslustöðinni á
Ísafirði. Til glöggvunar er rétt að
geta þess að öll slys eru skráð
undir nafni viðkomandi einstakl-
ings en ekki í svokallaðan miðlæg-
an gagnagrunn þannig að hin nýja
slysaskráning er viðbót við
umönnun hvers slasaðs einstakl-
ings. Gera má ráð fyrir að skrán-
ing í þetta nýja kerfi taki a.m.k. 8
mínútur fyrir hvert slys (sumir
segja 15 mín.) og því er um að ræða aukningu
á vinnu, sem nemur 9.600 mínútum á árs
grundvelli eða 160 vinnustundum. Það þýðir
að þessi nýja tilskipun eykur vinnuframlag
Heilsugæslu og Sjúkrahúss á Ísafirði um 1
mannmánuð á ári.
Undirrituðum er það stórlega til efs að full-
trúar löggjafarsamkundunnar er samþykkja
lög sem þessi geri sér yfir höfuð grein fyrir
hvað ýmsar samþykktir þeirra hafi í för með
sér. Í nýjum fjárlögum er ekki að sjá merki
þess að tekið hafi verið tillit þess kostnaðar-
auka, sem lög þessi hafa í för með sér.
Hitt atriðið sem er tilefni þessara skrifa er
svo ný reglugerð heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytisins sem tók gildi 1. janúar
2008. Megin inntak þessarar reglugerðar er
það að komur einstaklinga að 18 ára aldri til
Heilsugæslu, slysadeilda og göngdeilda
sjúkrahúsa eru þeim án kostnaðar.
Til að mæta tekjuskerðingu eru gjöld á ein-
staklinga eldri en 18 ára og ellilífeyrisþega
hins vegar hækkuð. Fullyrða má að þessi
breyting á hlutdeild sjúkratryggðra í kostnaði
vegna heilbrigðisþjónustu mun stórauka álag
á starfsfólk heilsugæslustöðva og án efa
seinka því að veikir einstaklingar fái tíma hjá
heilsugæslulækni. Undanfarin ár hefur verið
hávær umræða um hversu erfitt sé að fá tíma
á heilsugæslustöðvum a.m.k. á suðvestur-
horninu og má vænta þess að hin nýja reglu-
gerð geri ástandið verra fremur en að bæta
það. Tíminn á eftir að leiða í ljós hvort reglu-
gerð þessi komi til með að skerða sértekjur
heilsugæslustöðva eða heilbrigðisstofnana, en
allar líkur eru á að svo verði. Nær hefði verið
að lækka upphæð þá sem veitir einstaklingum
rétt til svo kallaðs afsláttarkorts heldur en að
fara út í endurgjaldslausa þjónustu. Oft má
ætla að hægri höndin viti ekki hvað sú vinstri
gjörir.
Höfundur er lækningaforstjóri Heilsugæslu
og Sjúkrahússins á Ísafirði.
Blómstrandi bákn
SIGRÚN
DANÍELSDÓTTIR
ÞORSTEINN
JÓHANNESSON