Fréttablaðið - 10.02.2008, Blaðsíða 18

18 10. febrúar 2008 SUNNUDAGUR
L
andakortin á veggjunum og
myndir úr starfi friðargæslunn-
ar gefa vísbendingar um að
starfsvettvangur Önnu Jóhanns-
dóttur, forstöðumanns Íslensku
friðargæslunnar, sé öllu stærri
en rúmgóð skrifstofa á annarri hæð utan-
ríkisráðuneytisins. Þaðan stýrir hún
Íslensku friðargæslunni og horfir yfir svið-
ið til að sjá hvar Íslendingar geta komið að
gagni.
„Við reynum að einbeita okkur að upp-
byggingarverkefnum, og viljum að þau
verkefni sem við tökum að okkur nýtist
konum sérstaklega,“ segir Anna.
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna sam-
þykkti árið 2000 ályktun þar sem staðfest er
að konur í stríðshrjáðum löndum hafi
ákveðna sérstöðu og taka þurfi sérstakt til-
lit til þeirra við skipulagningu friðargæslu.
Aðgerðaáætlun byggð á ályktuninni er nú í
smíðum í ráðuneytinu, og er væntanleg í
mars. Anna segir að friðargæslan vinni
engu að síður að miklu leyti út frá ályktun
Sameinuðu þjóðanna.
Óvíst með fjölgun á árinu
Eftir brotthvarf íslensks friðargæsluliðs
frá Srí Lanka um miðjan janúar eru 24
íslenskir friðargæsluliðar að störfum í
stríðshrjáðum löndum í dag, en í byrjun árs
voru þeir 32 talsins.
Nú er unnið að því að finna ný verkefni
fyrir þá sem voru á Srí Lanka og vilja halda
áfram að starfa fyrir friðargæsluna. Fyrir-
varalítil heimkoma þeirra setur þó ákveðið
strik í reikninginn fyrir friðargæsluna, en
reiknað hafði verið með að fjölga friðar-
gæsluliðum á árinu. Nú er útlit fyrir að
fjöldi þeirra haldist því sem næst í stað,
segir Anna.
Það er ekki á vísan að róa þegar unnið er
að friðargæslumálum þar sem hlutirnir
þróast oft hratt. Það var einmitt raunin á Srí
Lanka þar sem íslenskir og norskir gæslu-
liðar höfðu tvær vikur til að yfirgefa landið
eftir að stjórnvöld sögðu upp friðarsam-
komulagi við Tamílatígrana.
Verkefnið á Srí Lanka var annað stærsta
verkefni Íslensku friðargæslunnar. Það
stærsta er í Afganistan, þar sem þrettán
friðargæsluliðar eru að störfum í dag.
Nýjustu verkefni friðargæslunnar eru
gjarnan samstarfsverkefni með stofnunum
Sameinuðu þjóðanna. Anna segir að á kom-
andi árum verði lögð aukin áhersla á að frið-
argæsluliðar taki að sér afmörkuð verkefni
hjá slíkum stofnunum, til dæmis Barna-
hjálpinni, Kvennaþróunarsjóði og Matvæla-
aðstoðinni.
Stórt verkefni fram undan í Kosovo
„Friðargæslan er nú þannig að verkefnin
koma stundum óvænt upp, og hætta stund-
um óvænt. Við sjáum fyrir okkur að það
verði stórt verkefni í Kosovo ef lýst er yfir
sjálfstæði. Þá munu Sameinuðu þjóðirnar
missa umboð sitt til að stýra landinu en Evr-
ópusambandið væntanlega koma sterkara
inn í uppbyggingarstarfinu,“ segir Anna.
„Þá þarf að byggja upp réttarkerfið, lög-
reglu, dómstóla og fleira. Það er verkefni
sem við getum komið að þegar þar að kemur.
En það er ekki ljóst hvort eða hvenær það
verður,“ segir hún.
„Megináherslan hjá okkur hlýtur að verða
á uppbyggingarverkefni með Sameinuðu
þjóðunum, NATO og Evrópusambandinu.“
Þörfin fyrir friðargæslu virðist síður en
svo fara minnkandi í heiminum. Verkefnin
eru oft til margra ára, og hætt við að ný
verkefni verði til áður en eldri verkefnum
lýkur.
„Það eru alltaf óþrjótandi verkefni. Sum
verkefnin, eins og til dæmis í Darfur, eru
mjög erfið, og kalla á hermenn sem geta
stillt til friðar í samvinnu við stjórnvöld.
Svo er mikið kallað eftir því að alþjóðasam-
félagið komi og byggi upp og styðji við
stjórnvöld, til dæmis í Afganistan,“ segir
Anna.
„Friðargæsluhugtakið hefur breyst frá
því að ná eingöngu yfir vopnaða menn með
bláa hjálma í það að vera víðara, með meiri
tengingu við þróun og uppbyggingu. Það
dugir ekki eitt og sér að koma á friði, for-
senda þess að friður verði varanlegur er að
uppbygging eigi sér stað.“
Litlu skrefin skipta líka máli
Slík uppbygging getur tekið langan tíma.
Forsvarsmenn NATO reikna með því að
bandalagið gæti þurft að vera áratugum
saman í Afganistan. Anna segir erfitt að
segja til um framtíðina og hversu lengi
íslenskir friðargæsluliðar verði í landinu.
Stundum getur verið erfitt að vinna að
langtímaverkefnum þar sem erfitt er að
sjá beinan árangur. „Þetta er maraþon-
hlaup, en lítil skref á leiðinni skipta máli.
Fólk á vettvangi áttar sig oft á því að það
getur komið ákveðnum hlutum í fram-
kvæmd og hægt er að byggja ofan á það,“
segir Anna.
Utanríkisráðherra er nú með mál tengd
uppbyggingu og þróunaraðstoð í skoðun,
og er búist við því að lagafrumvarp um
málaflokkinn verði lagt fram og rætt á
Alþingi í ár.
Nokkur samhljómur er á milli starfsemi
friðargæslunnar annars vegar og Þróunar-
samvinnustofnunar hins vegar. Líklegt er
að ráðherra skoði möguleika á auknu sam-
starfi þar á milli, enda markmið beggja að
vinna að uppbyggingu í fjarlægum lönd-
um.
Anna segir að þar séu eflaust möguleik-
ar á auknu samstarfi, þó að ákveðinn
áherslumunur í starfi skilji á milli friðar-
gæslunnar og Þróunarsamvinnustofnunar.
Til dæmis hafi Þróunarsamvinnustofnun
yfirleitt valið að starfa á svæðum þar sem
friður hafi verið stöðugur í nokkurn tíma,
þó að verkefni stofnunarinnar á Srí Lanka
sé undantekning þar á. Friðargæslan hefur
því frekar sinnt uppbyggingu eftir stríðs-
átök þar sem öryggisástandið er ekki orðið
algerlega stöðugt.
Uppbygging forsenda friðar
Kjúklingastræti, Kabúl og Kosovo eru staðir sem koma strax upp í hugann þegar minnst er á Íslensku friðargæsluna. Brjánn
Jónasson ræddi við Önnu Jóhannsdóttur, forstöðumann friðargæslunnar, um óþrjótandi verkefni sem bíða og hvernig áherslur í
friðargæslu beinast nú að uppbyggingu ekki síður en hermönnum með bláa hjálma.
AFGANISTAN Þó að verkefni friðargæsluliða snúist um að byggja upp samfélögin skipta einstaklingar líka máli. Kristján Sigfússon gaf sér tíma til að athuga líðan
barns á ferð sinni um sveitir Afganistans. MYND/ÍSLENSKA FRIÐARGÆSLAN
SAMHLJÓMUR Friðargæslan og Þróunarsamvinnustofnun sinna svipuðum verkefnum, og eflaust eru mögu-
leikar á auknu samstarfi þar á milli, segir Anna Jóhannsdóttir. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Friðargæsluliðar koma úr ýmsum áttum.
Margir lögreglumenn og slökkviliðsmenn
hafa farið í verkefni á vegum Íslensku friðar-
gæslunnar, og flugumferðarstjórar hafa verið í
stórum verkefnum Í Kosovo og Afganistan. Þá
er fólk með reynslu af jafnréttis- og mann-
réttindamálum aftur að verða áberandi hjá
friðargæslunni eftir nokkurt hlé.
„Kynjahlutfallið síðasta árið hefur verið
nokkuð gott. Það hafa verið um það bil 40 til
45 prósent konur, þegar horft er á stöðurnar
sem haldið er úti. Ef horft er á alla þá sem
rúlla í gegn er hlutfallið óhagstæðara konum,
þar sem mikill meirihluti þeirra sem starfað
hafa í Afganistan hefur verið karlar sem dvalið
hafa í stuttan tíma hver,“ segir Anna.
Tæpur helmingur
gæsluliða konur
Alls starfa 24 friðargæsluliðar í níu löndum um þess-
ar mundir. Eftir brotthvarf frá Srí Lanka eru stærstu
hóparnir í Miðausturlöndum og á Balkanskaga.
■ Afganistan: 14 gæsluliðar
Átta vinna við rekstur flugvallarins í Kabúl.
Fjórir starfa í höfuðstöðvunum í Kabúl. Tveir
þróunarfulltrúar hafa starfað í Ghor-héraði.
■ Bosnía-Hersegóvína: 2 gæsluliðar
Lögreglumenn sem starfa í samstarfi við Evr-
ópusambandið.
■ Serbía: 1 gæsluliði
Vinnur að jafnréttismálum á Balkanskaga með
UNIFEM.
■ Kosovo: 1 gæsluliði
Forstöðumaður skrifstofu Evrópuráðsins. Ný
staða frá áramótum.
■ Makedónía: 1 gæsluliði
Starfar að jafnréttismálum á Balkanskaga með
UNIFEM.
■ Líbería: 1 gæsluliði
Starfar að jafnréttismálum með UNIFEM.
■ Líbanon: 2 gæsluliðar
Annar þjálfar bráðatækna sem starfa með
sprengjueyðingarteymum en hinn aðstoðar
yfirmann skrifstofu Flóttamannastofnunar SÞ
fyrir Palestínuflóttamenn.
■ Palestína: 1 gæsluliði
Barnaverndarfulltrúi hjá UNICEF.
■ Sri Lanka: 1 gæsluliði
Framkvæmdastjóri friðargæsluverkefnis sem er
lokið, gengur frá lausum endum.
➜ ÍSLENSKIR FRIÐARGÆSLULIÐAR STARFA NÚ Í NÍU LÖNDUM
Það dugir ekki eitt og sér að koma á friði,
forsenda þess að friður verði varanlegur er
að uppbygging eigi sér stað.
LÍBANON Sprengjuleit og -eyðing í Líbanon er
gríðarlega stórt verkefni. Hér athugar Jónas K. Þor-
valdsson sprengju ásamt sænskum kollega.
MYND/ÍSLENSKA FRIÐARGÆSLAN