Fréttablaðið - 18.03.2008, Blaðsíða 18

UMRÆÐAN
Skólamál
Fyrir tólf árum stóð undirrituð í þeim sporum að taka við stjórnun
á litlum leikskóla í Kópavogi, sem
heitir Skólatröð og er staðsettur fyrir
austan Hamraborgina þar í bæ. Mér
fannst þetta vera tækifæri til að láta
drauminn rætast. Koma með nýja
íslenska uppeldisstefnu í leikskóla.
Fyrst datt mér í hug íþróttaskóli,
enda alltaf haft mikinn áhuga á íþróttum, en taldi að
það gæti fælt einhverja frá og það væri of einhæf
stefna. Þá kom hugmyndin að heilsustefnunni. Með
henni væri hægt að hafa starfsemina fjölþættari og við
flestra hæfi. Hugsunin var sú að ef einstaklingur fengi
hollt fæði, mikla hreyfingu, þá sprytti fram þörf til að
skapa.
Markmið
Kennararnir sem réðust til starfa í Skólatröðina voru
mjög áhugasamir um þessa áherslu og við sömdum
markmið skólans saman á fyrstu vikum starfseminnar.
Markmið skólans var að auka gleði og vellíðan barn-
anna með áherslu á næringu, hreyfingu og listsköpun í
leik. Undirmarkmiðin eru að borða hollan og næringar-
ríkan mat, fjalla um mikilvægi fæðuhringsins, börnin
verði meðvituð um mikilvægi hollustu og hvaða matar-
æði ber að varast og að matarhefðir verði í hávegum
hafðar.
Í hreyfingu er lögð áhersla á að auka vitneskju um
líkamann, styrkja sjálfsmynd, stuðla að betri hreyfi-
færni, auðvelda samskipti og læra hugtök.
Í listsköpun er lögð áhersla á að örva sköpunargleði,
auka hugmyndaflug, skynja fegurð í umhverfinu og
kynnast mismunandi efnivið og handfjatla hann.
Heilsubók barnsins
Til þess að geta mælt það hvernig börnunum gengur að
ná markmiðum heilsustefnunnar, sömdum við kennar-
ar skólans heilsubók barnsins, sem er einfalt en yfir-
gripsmikið skráningarform sem gefur heildarmynd af
stöðu barns í þeim þáttum sem markmiðin leggja
áherslu á/ fjalla um. Mæld er hæð, þyngd, heilsufar,
fjarvera vegna veikinda, næring og svefn, leikur, lífs-
leikni, gróf- og fínhreyfingar og þróun myndsköpunar.
Vor og haust eru börnin metin og árangurinn skráð-
ur í Heilsubók barnsins og í framhaldi af því fá for-
eldrar viðtal við kennara, sem skýrir þeim frá stöðu
barnsins.
Skólinn stækkaði
Eftir tveggja ára starfsemi Skólatraðar með rúmlega
30 börn var búið að semja markmiðin, Heilsubók barns-
ins og vígja skólann sem fyrsta heilsuleikskólann á
Íslandi, en það gerði þáverandi heilbrigðisráðherra
Ingibjörg Pálmadóttir. Árið 1997 stækkaði skólinn um
eitt gamalt hús sem tók 19 börn og er það staðsett að
Kópavogsbraut 19, sem heitir Stubbasel. Það var rekið
sem deild í Skóatröð. Árið 2000 byggði Kópavogsbær
nýtt glæsilegt 100 barna leikskólahús, Urðarhól, á lóð
Stubbasels og frá þeim tíma var skólinn rekinn sem ein
stofnun í þremur húsum og var það nýjung í leikskóla-
rekstri á Íslandi.
Fleiri Heilsuleikskólar
Fljótlega fór boltinn að rúlla á heilsubrautinni. Leik-
skólinn Krókur í Grindavík var vígður sem heilsuleiks-
kóli árið 2003, næst kom Garðasel á Akranesi, þá Heið-
arsel í Reykjanesbæ, Suðurvellir í Vogum, Árbær í
Árborg var vígður sl. vor og einnig Krógaból á Akur-
eyri. Nokkrir skólar eru nú að undirbúa sig fyrir það að
verða heilsuleikskólar s.s. Kór í Kópavogi, Krakkakot
á Hornafirði og Laufás á þingeyri.
Sjö fyrstu skólarnir stóðu að stofnun Samtaka heilsu-
leikskóla þann 4. nóvember árið 2005 og var fyrsta
verk þeirra að vinna að útgáfu viðmiða fyrir heilsu-
leikskóla. Í haust er stefnt að ráðstefnu fyrir alla kenn-
ara í heilsuleikskólum, þar sem þemað verður heilsa
kennara í heilsuleikskólum. Einnig er verið er að skoða
Heilsubók fyrir kennara.
Höfundur er formaður Samtaka heilsuleikskóla.
UMRÆÐAN
Heilbrigðismál
Nú stendur yfir tveggja
vikna átak
Krabbameins-
félags Íslands
undir yfirskrift-
inni Karlmenn
og krabbamein.
Hvernig tengist
Ráðgjafarþjónusta Krabba-
meinsfélagsins karlmönnum
og krabbameini?
Sjúkdómurinn krabbamein
breytir lífi flestra sem komast
í kynni við hann og óttinn getur
búið um sig hjá viðkomandi
einstaklingum. Krabbamein er
fjölskyldusjúkdómur sem þýðir
að grunur um krabbamein og
greining þess hefur ekki bara
áhrif á viðkomandi einstakling
heldur einnig á fjölskyldu og
vini. Þeir eru því, ekki síður en
sá sem greinist, fórnarlamb
sjúkdómsins. Nánasti aðstand-
andi getur jafnvel verið að
ganga í gegnum meiri þjáningu
en sá sem er að takast á við
sjúkdóminn.
Einstaklingar eru misjafn-
lega í stakk búnir til að takast á
við áfall eins og það að greinast
með krabbamein. Það ræðst
meðal annars af skapgerð,
aldri, hlutskipti og fyrri reynslu
af áföllum og sjúkdómum. Áfall
gerir þá kröfu að viðkomandi
dragi fram alla sína reynslu,
þroska og þekkingu og nýti
hana. Á sama tíma er álagið
mikið, og áfallið getur gert
viðkomandi viðkvæman og dof-
inn eða ófæran til framkvæmda
þegar mest á reynir.
Hvað er þá mikilvægast?
Samskipti með eða án orða og
nærvera er eitt af því mikil-
vægasta þegar kemur að úrræð-
um. Uppbyggjandi samskipti
eru hins vegar ekki alltaf sjálf-
sagður hlutur innan fjölskyld-
unnar eða þar sem á reynir.
Börn taka því mjög misjafnlega
þegar foreldrar þeirra veikjast
og oft þarf að styrkja foreldra
til þess að mæta börnunum og
þörfum þeirra á einlægan hátt í
slíkum aðstæðum. Varðandi
karlmenn sem greinast, hafa
rannsóknir leitt í ljós að þeim
karlmanni sem hefur greinst
með blöðruhálskirtilskrabba-
mein og hefur einhvern til að
deila tilfinningum sínum með,
líður betur, upplifir sig sterk-
ari, er í meira jafnvægi, hefur
meiri orku og er hamingjusam-
ari en sá karlmaður sem er til-
finningalega einangraður.
Ráðgjafarþjónusta Krabba-
meinsfélagsins er fyrir þá sem
vilja leita sér upplýsinga, ráð-
færa sig við fagfólk, ræða
stöðu sína, skoða áunnin rétt-
indi, óska eftir stuðningi,
hvatningu eða vilja deila
reynslu sinni. Ráðgjafar-
þjónustan er viðbót við þá þjón-
ustu sem veitt er af meðferðar-
aðilum og er ætlað að styrkja
þá þjónustu en kemur ekki í
staðinn fyrir hana. Í Ráðgjafar-
þjónustunni er auk þess boðið
upp á fyrirlestra, námskeið,
slökun og að hitta aðra sem
hafa gengið í gegnum svipaða
reynslu. Stuðningshópar
Krabbameinsfélagsins hafa
aðsetur í húsnæði þjónustunnar
og eru sterkur bakhjarl starf-
seminnar.
Hvað með karlmenn og
krabbamein? Er karlmaðurinn
hin hljóða hetja eða strútur í
mannsmynd? Karlmenn grein-
ast með krabbamein og karl-
menn eru aðstandendur þeirra
sem greinast með krabbamein.
Það hefur hins vegar verið
minni áhersla á karlmenn og
krabbamein samanborið við
konur og krabbamein. Flestir
vita að október hefur á sér
bleikt yfirbragð og tengist
brjóstakrabbameini. Nú er
komið að því að leggja áherslu á
karlana og að setja blátt yfir-
bragð á marsmánuð og tengja
hann körlum og þeim krabba-
meinum sem þeir geta greinst
með. Konur eru vanari að hugsa
um fyrirbyggjandi aðgerðir
varðandi heilsu sína og annarra,
karlmenn hafa hins vegar meiri
tilhneigingu til að bregðast við
einkennum. Rannsóknir sýna að
karlmenn sækja sér síður stuðn-
ing en konur, þeir leita seinna
til læknis vegna einkenna og
þeir ræða minna um sína líðan.
Rannsóknir sýna einnig að það
að lenda í áfalli getur haft nei-
kvæða fylgikvilla í för með sér.
Því ætti hver sá sem verður
fyrir áfalli að spyrja sig; hvaða
ráðgjöf eða þjónusta er til stað-
ar og þarf ég á því að halda að
nýta mér þá þjónustu?
Ráðgjafarþjónusta Krabba-
meinsfélagsins er fyrir þá sem
hafa nýlega greinst með krabba-
mein eða greindust fyrir löngu.
Hún er einnig fyrir aðstand-
endur og hún er líka fyrir þá
sem hafa orðið fyrir missi og
eru að syrgja. Sorg er ferli sem
tekur tíma að vinna sig í gegn-
um. Sorginni getur fylgt mikill
einmanaleiki, hún getur valdið
doða, sársauka, reiði og fleiri
tilfinningum. Hún getur valdið
svefnerfiðleikum og jafnvel
tímabundnu þunglyndi. Þá er
gott að geta talað opinskátt um
sorgina og að geta deilt reynslu
sinni með öðrum.
Ráðgjafarþjónusta Krabba-
meinsfélagsins vinnur að
heilsueflingu þeirra sem eru í
návígi við sjúkdóminn krabba-
mein. Hún vinnur að þeirri
heilsueflingu með forvörnum,
fræðslu, miðlun upplýsinga,
stuðningi til ábyrgðar og sjálf-
stjórnar og með hvatningu,
einn dag í einu.
Höfundur er
hjúkrunarfræðingur.
Karlmenn og
krabbamein
18 18. mars 2008 ÞRIÐJUDAGUR
UMRÆÐAN
Fiskveiðar
Mikil umræða hefur átt sér stað um fiskveiðistjórnunarkerfið
á undanförnum árum og sýnist sitt
hverjum í þeim efnum. Ekki er um
það deilt að viðleitni manna til að
byggja upp þorskstofninn hefur
gjörsamlega mistekist. Gæti verið
að skýringanna væri að leita í stór-
aukinni sókn með togveiðarfærum
í ýmsa nytjastofna allt í kringum
landið?
Áhrif þess að fiskseiði og smærri
og stærri fiskar lenda í því að
smjúga um möskva togveiðarfæra
eru örugglega meiri en menn átta
sig á. Margir telja
að fiskur þoli ekki
að smjúga í gegn-
um möskva vegna
sýkingar sem
kemur í sár á roð-
inu. Þessi fiskur
drepst í stórum
stíl og kemur
aldrei fram í veiði
eða stofnstærðar-
mati. Hve stór
væri þorskkvótinn
nú ef ekki hefði
verið trollað eftir þorski, rækju,
síld, loðnu, kolmunna og hinum og
þessum öðrum tegundum í stór-
auknum stíl á undanförnum árum
og áratugum? Hve stórir væru
aðrir kvótar ef ungviðið hefði feng-
ið að njóta vafans? Þeir sem stund-
uðu rækjuveiðar á sínum tíma sáu
vel hve mikið var af fiskseiðum og
smáfiski á veiðislóðinni vegna þess
að þessi fiskur skilaði sér svo til
allur í hin fínriðnu rækjutroll.
Menn reyndu að ráða bót á þessu
með því að nota skiljur á trollunum
en skilar það árangri? Fiskurinn
berst um í trollinu og nuddast við
aðra fiska, möskva og loks skiljurn-
ar áður en hann kemst út. Það virð-
ist stundum gleymast að fiskurinn,
sem veiðist í troll, hafnar í trollinu
eftir að hafa gefist upp á því að
synda í trollopinu og innar í trollinu
áður en hann gefst upp og hafnar í
pokanum.
Það hefur verið reynt að benda á
Halamið sem dæmi um það að tog-
veiðar hafi ekki slæm áhrif. Þar sé
alltaf nóg af þorski þótt stöðugar
togveiðar séu stundaðar á svæð-
inu. Í þessu sambandi gleymist að
hafa í huga að þarna er ekki verið
að veiða fisk sem hefur smogið
mörgum sinnum í gegnum troll-
möskva. Sá fiskur er dauður.
Fiskurinn veiðist á Halanum vegna
þess að hann velur sér kjörsvæði
með tilliti til ætis. Það finnur hann
í hitaskilunum á milli kalda og
hlýja sjávarins á þessari veiðislóð.
Hvernig halda menn að laxveið-
in í Elliðaánum væri ef öll laxa-
seiðin í ánum þyrftu að koma marg-
sinnis í snertingu við netmöskva á
leið sinni til sjávar? Ástæðan fyrir
því að ég nefni þetta er m.a. sú að
þorskkvótinn er orðinn það lítill að
það er full ástæða hvort ekki sé
hægt að veiða þetta litla magn með
öðrum veiðarfærum sem fara
betur með lífríkið og fiskinn en
togveiðarfærin. Það er t.d. umhugs-
unarefni að á meðan þorskstofninn
er á niðurleið þá er ýsustofninn í
uppsveiflu. Gæti það verið vegna
þess að ýsuseiðin og smáýsan halda
sig á miklu grynnra vatni en
þorskseiði og smáþorskur og
sleppa þ.a.l. við að þurfa að smjúga
trollmöskvana á togslóðinni?
Höfundur er fyrrverandi
skipstjóri.
Hve stór væri kvótinn ef togveiðarfæri væru bönnuð?
ÓSKAR HRAFN
ÓLAFSSON
UNNUR STEFÁNS-
DÓTTIR
Heilsustefnan
RAGNHEIÐUR
ALFREÐSDÓTTIR