Fréttablaðið - 07.06.2008, Blaðsíða 16

16 7. júní 2008 LAUGARDAGUR
Dragana, eiginmaður hennar og dóttir urðu landflótta eftir að átökin brutust út á Balkanskaga, fyrir þær sakir einar að Dragana
er Króati en maður hennar Serbi. Hún segir
komuna til Íslands hafa gefið sér annað
tækifæri.
„Ég átti áhyggjulausa æsku í Króatíu.
Þegar ég var 17 ára gömul giftist ég og allt
var svo gott og yndislegt. Allt lífið var fram
undan og við vorum mjög hamingjusöm.
Skömmu síðar eignuðumst við heilbrigða og
fallega dóttur,“ segir Dragana. Ekki leið þó
á löngu þar til óveðursský hrönnuðust upp
við sjóndeildarhringinn.
„Fjórum árum síðar, þegar ég var 21 árs,
braust stríðið út. Allt í einu vorum við orðin
landflótta fyrir það eitt að vera Króati og
Serbi í hjónabandi. Við flýðum frá heima-
slóðum okkar til Krajina-héraðs í Króatíu.
Þar fengum við inni hjá foreldrum hans.
Þau eiga stórt og gott hús þannig að það var
ekki vandamál. Spennan og þrýstingurinn
sem var í samfélaginu var hins vegar mjög
erfiður.“
Í miðju stríði
Í fjögur ár var skothríð og sprengjudynur
daglegt líf þeirra hjóna. „Þótt ótrúlegt sé þá
vandist maður þessu. Hins vegar hefur
þetta haft áhrif á okkur. Mér var hugsað til
þess þegar jarðskjálftinn kom, en þá urðu
allir í kringum mig hræddir. Ég sýndi hins
vegar engin viðbrögð og maður spyr sig af
hverju; þetta er eitthvað sem veldur
skelfingu hjá fólki. Stríðið heimsækir mann
líka stundum í draumi.“
Í ágúst árið 2005 kom króatíski herinn inn
í Krajina-hérað og um 250 þúsund manns
voru reknir yfir landamærin til Serbíu. Það
átti að heita að fólkið fengi að fara í friði, en
raunin var sú að loftherinn gerði árásir á
flóttafólkið.
„Þarna skildumst við maðurinn minn að,
en sem betur fer var dóttir okkar hjá
frændfólki okkar í Serbíu. Ég paufaðist 500
kílómetra leið á dráttarvél og fótgangandi.
Rétt áður en að landamærunum kom
hittumst við hjónin sem betur fer aftur.
Í Serbíu vorum við fyrst hjá frændfólki
mannsins míns, en það bjó í mjög litlu
húsnæði. Svo kom mamma og borgaði leigu
fyrir okkur og okkur leið skár. Síðan var
maðurinn minn kallaður í herinn aftur, þrátt
fyrir að hann væri skráður sem flóttamað-
ur, en það er bannað. Við skildumst því
aftur að með þeim þjáningum, kvíða og
svefnlausu nóttum sem því fylgdi.
Loks kom hann aftur og við fórum fyrir
flóttamannanefnd Sameinuðu þjóðanna og
skráðum okkur í sendiráð. Við vorum
skilgreind þannig að við þyrftum að komast
í burtu, gætum hvorki snúið heim né verið
kyrr, þar sem við vorum í blönduðu
hjónabandi. Það að hann var kallaður í
herinn þrátt fyrir stöðu flóttamanns hafði
líka áhrif.“
Haldið til Íslands
„Ég gleymi aldrei 8. mars árið 1996, en þá
fengum við tilkynningu um að við yrðum
aðstoðuð við að komast í burtu. Í byrjun júlí
fengum við síðan að vita að förinni væri
heitið til Íslands. Ég starfaði sem kennari
þannig að ég vissi nokkuð um landið, en
aðeins nokkrar grundvallarstaðreyndir.
Við hittum Íslendinga og kviðum því
strax að þurfa að læra þetta óskiljanlega
tungumál. Ein vinkona okkar þekkti þó
flugfreyju sem komið hafði nokkrum
sinnum til landsins og hún bar landi og þjóð
vel söguna. Við vorum því mjög spennt.“
Fjölskyldan lenti í Keflavík 28. júlí
klukkan hálf tvö um nóttina. Þar beið þeirra
flugvél sem flaug með þau til Ísafjarðar.
Þau voru þreytt, spennt og ferðalúin þegar
lent var á Ísafirði, en umfram allt glöð.
„Það er ekki hægt að útskýra þessar
tilfinningar. Þessu fylgir svo mikil gleði en
jafnframt óvissa fyrir framtíðinni. Samt á
jákvæðan hátt því maður veit að maður er
að fara í eitthvað betra. Okkur var gefið
annað tækifæri.
Á Ísafirði var vel tekið á móti okkur;
stuðningsfjölskyldan mætti með blómvönd
og okkur var fylgt í íbúðina okkar. Það var
ekkert smásjokk að fara í nýja íbúð í
bænum með nýjum húsgögnum og vera
sagt: „Þetta er ykkar!“ Það var ótrúlegt og
við spurðum okkur að því hvort okkur væri
að dreyma.
Síðan áttum við að fara að sofa því allir
áttu að mæta á fund daginn eftir. En maður
sofnar ekkert sisona þegar lífið hefur tekið
algjörum stakkaskiptum á nokkrum
klukkutímum. Þar að auki skein sólin alla
nóttina sem okkur þótti mjög sérstakt,“
segir Dragana og hlær.
Góðar móttökur
Það hlýtur að vera erfitt að koma með
fjölskyldu sína í nýtt land sem maður þekkir
lítið og eiga að hefja nýtt líf. Dragana segir
viðmót Ísfirðinga hafa gert það auðveldara.
„Allt fólkið sem tók á móti okkur var
yndislegt; við skildum ekki orð en orð eru
óþörf þegar bros og góðar kveðjur eru
annars vegar. Svipurinn sagði allt sem segja
þurfti. Vissulega voru heimamenn forvitnir
og vildu sjá okkur flóttafólkið. Mér fannst
það bara fyndið. Flestallir bæjarbúar höfðu
aðstoðað við undirbúning komu okkar og því
eðlilegt að þeir hafi viljað sjá framan í
okkur.
Við byrjuðum fljótlega í íslenskukennslu
og vorum svo heppin að kennarinn talaði
serbó-króatísku. En raunar voru allir
Ísfirðingar í hlutverki kennarans. Þeir lögðu
sig í framkróka við að aðstoða okkur. Töluðu
hægt í búðinni: „Þetta er brauð“, nokkuð
sem ég er viss um að við hefðum ekki notið
hefðum við verið í Reykjavík. Smæð
staðarins hjálpaði því til í okkar tilfelli.
Síðan voru allir svo almennilegir. Ég man
alltaf eftir sýslumanninum, Ólafi Helga
Kjartanssyni, sem heilsaði manni alltaf að
fyrra bragði í fullum skrúða. Sjálfur
sýslumaðurinn! En svona er þetta í svona
litlum bæjarfélögum, allir þekkja alla og það
er mikill kostur.“
Dragana fór fljótlega að kenna börnunum
móðurmálið, en eiginmaður hennar hóf störf
hjá fyrirtæki í byggingariðnaði. Hann er
menntaður lögreglumaður úr heimalandinu,
en lærði til smiðs á Ísafirði og hefur nú
stofnað eigið fyrirtæki.
Erum Íslendingar
Fjölskyldan bjó á Ísafirði til ársins 2006,
lengst þeirra sem komu í hópi flóttafólks-
ins. „Já, við fluttum á endanum suður.
Dóttir okkar var farin suður í nám og við
vildum vera með henni eins lengi og við
gætum. En það var ekki auðvelt að yfirgefa
Ísafjörð og allt það yndislega fólk sem þar
er. Þar var vel tekið á móti okkur og meira
að segja vildi bæjarstjórinn banna okkur að
fara,“ segir Dragana hlæjandi.
Hún segir fólk fyrir vestan hafa varað
hana mjög við stressinu og hraðanum fyrir
sunnan. „Ég væri til í að bjóða þeim til
Belgrad. Þar búa tvær milljónir og stundum
er maður fastur hálfan daginn í hringtorgi
og kemst ekki út. Mér líður vel hér í
Kópavogi, enda sagði víst einhver: Það er
gott að búa í Kópavogi.“
Dragana og fjölskylda hennar fengu
ríkisborgararétt árið 2001. Hún segir að þau
líti á sig sem Íslendinga, en þau reyni að
halda í króatískar hefðir þar sem það er
hægt. Þau hafa ekki í hyggju að snúa aftur
til Króatíu. „Þegar maður hefur upplifað
það sem við höfum gert, þá óttast maður
ætíð að það geti endurtekið sig. Kannski
ekki á morgun, en jafnvel eftir þrjátíu ár.“
Nýtt líf
Dragana er ekki í vafa um að Íslendingar
eigi að taka á móti fleira flóttafólki. Hún
segir þá sem gagnrýnt hafa verkefnið oftar
en ekki hafa sýnt vanþekkingu sína á því.
„Þetta snýst um að veita fólki tækifæri til
að hefja nýtt líf. Ég stóð allt í einu uppi sem
manneskja án ríkisfangs og án heimalands.
Ég fékk annað tækifæri.
Fólkið sem kemur er ekki að biðja um
lúxus; bara um öruggt líf fyrir sig og börnin
sín. Ég var svo ánægð með allt sem ég fékk
– ég á til dæmis enn pottana sem biðu eftir
mér.
Vissulega getur verið kostnaður í
heilbrigðiskerfinu, en snýst þetta ekki um
að hjálpa fólki?“
Okkur var gefið annað tækifæri
Dragana Zastavnikovic kom til Ísafjarðar ásamt fjölskyldu sinni sem flóttamaður árið 1996. Óvissan var algjör en þeim var ekki
lengur vært í heimalandi sínu. Hún segir móttökurnar hafa verið yndislegar og lítur nú á sig sem Íslending. Hún segir það að
taka á móti flóttafólki snúast um að hjálpa fólki að hefja nýtt líf. Það sé gríðarlega mikilvægt.
SÁTT HEIMA Dragana og hundurinn Brútus heima í Kópavoginum. FRÉTTABLAÐIÐ/RÓSA
FRÉTTASKÝRING: Flóttamenn á Íslandi 3. hluti
FRÉTTASKÝRING
KOLBEINN ÓTTARSSON PROPPÉ
kolbeinn@frettabladid.is
ÞRIÐJA GREIN AF FJÓRUM
Á mánudag:
Staða flóttafólks á alþjóðavísu
NÝTT HEIMALAND Dragana við komuna til Íslands í júlí árið 2007. Komin til nýs lands en ferðalagið rétt
að byrja. Páll Pétursson félagsmálaráðherra tekur á móti flóttafólkinu. FRÉTTABLAÐIÐ/SV.Þ
Flúðu stríðið Þrjátíu flóttamenn
komu hingað frá Krajina-héraði í
Króatíu árið 1996. Fólkið flúði stríðs-
átökin sem geisuðu á Balkanskagan-
um í kjölfar falls Júgóslavíu.
Þáttaskil Koma flóttamannanna
markaði ákveðin þáttaskil í stefnu
íslenskra stjórnvalda. Þetta var fyrsti
hópurinn sem kom eftir stofnun
flóttamannaráðs – nú flóttamanna-
nefndar – samkvæmt kerfi um nána
samvinnu ríkisvalds, móttökusveitar-
félags og Rauða kross Íslands.
Koma flóttamannanna vakti mikla
athygli hérlendis og færri komust að
en vildu til að aðstoða þá.
HÆLIS LEITAÐ Í ÓKUNNU LANDI
VELKOMIN Flóttafólk sem hefur komið hingað til lands er á
öllum aldri, bæði börn og fullorðnir. Flóttafólkið sem kom
frá Krajina var þar engin undantekning.