Fréttablaðið - 20.12.2008, Síða 22

22 20. desember 2008 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
E
ftir bankahrunið hefur hiti dægurumræðunnar meir
beinst að uppgjöri við það liðna en ákvörðunum um
endurreisn efnahagslífsins. Að sama skapi hafa kröfur
um mannabreytingar fremur byggst á hugmyndum um
makleg málagjöld en sjónarmiðum um traust á því sem
koma skal. Stóri vandinn er svo sá að þessi viðhorf verða ekki með
öllu skilin í sundur.
Mikilvægt er að allir þeir sæti réttlátri ábyrgð sem með stór-
kostlegu gáleysi eða beinlínis vegna brota í stafi hafa átt þátt í því
hvernig fór með bankana. Í sjálfu sér er merkilegt að full sam-
staða skuli hafa tekist á Alþingi hvernig staðið skuli að rannsókn
á þessum álitaefnum. Þetta á bæði við um hugsanlega refsiverða
háttsemi og mat á dýpri orsökum þess sem gerðist.
Þessari samstöðu hefur sannarlega ekki verið veitt verðug
athygli. Með réttu hefur verið bent á ýmsa veikleika löggjafar-
valdsins. Einingin um þessa málsmeðferð er hins vegar dæmi um
styrkleika. Hitt viðfangsefnið er ekki síður snúið þegar að því
kemur að ákveða að hve miklu leyti er nauðsynlegt að skipa nýjum
mönnum til verka í þeim tilgangi að byggja upp sem mest traust á
þeim miklu og erfiðu ákvörðunum sem ráða munu mestu um við-
snúninginn í framtíðinni.
Formenn beggja stjórnarflokkanna hafa ekki viljað útiloka að
til breytinga geti komið á skipan ríkisstjórnarinnar. Væntanlega
ber að skilja það svo að fyrir þeim vaki fyrst og fremst að skjóta
nýjum stoðum undir það traust sem aðgerðaáætlun um framtíðina
þarf að njóta. Ekki verður séð að rök standi til að fórna einum ráð-
herra fremur en öðrum í refsingarskyni fyrir liðinn tíma.
Ýmsir hafa beint spjótum sínum að viðskiptaráðherranum
í umræðum um uppstokkun af þessu tagi. Hann er að vísu ekki
með öllu laus við að hafa gefið umdeilanlegar yfirlýsingar. En í
samanburði við aðra samflokksmenn sína hefur hann sýnt styrk í
viðbrögðum við bankahruninu. Síðar meir á það örugglega eftir að
teljast pólitískt afrek að halda bönkunum opnum þann örlagaríka
dag sem fylgdi neyðarlögunum.
Verði viðskiptaráðherranum fórnað er það af einhverjum öðrum
ástæðum en þeim að hann sé ólíklegri en aðrir ráðherrar Samfylk-
ingarinnar til að geta tekist á við endurreisnina. Af dómsmálaráð-
herranum fer almennt það orð að hann hafi stýrt ráðuneyti sínu af
röggsemi. Nú við fyrstu endurreisnarráðstafanir í ríkisfjármálum
hefur hann alfarið vísað ábyrgð á ákvörðunum þar að lútandi á
embættismenn sína og fjárveitingavaldið. Það lítur út eins og ósk
um að aðrir komi og axli þunga þeirra mála sem bíða framundan.
Af þessum tveimur dæmum má ráða að hugsanleg uppstokkun
eða breyting á skipan manna í ríkisstjórn verður misauðveld fyrir
formenn stjórnarflokkanna. Aðalatriðið er að slíkar ákvarðanir
endurspegli ekki innanbúðar togstreitu í stjórnarflokkunum held-
ur trúverðugleika gagnvart framtíðinni.
Vandinn með trúverðugleika Seðlabankans snýr ekki aðallega
að uppákomum síðustu vikna. Þar skiptir meira máli að í nokkur
ár hafa hagsvið og bankastjórn haft ólíka framtíðarsýn á gjald-
miðilinn. Bankastjórnin hefur ekki með rökum getað véfengt álit
hagsviðsins. Þessi stjórnunarvandi er alkunnur bæði heima og
erlendis. Augljóslega má taka á honum með tvenns konar hætti.
En annan hvorn kostinn þarf ríkisstjórnin að taka.
Vandinn við mannabreytingar:
Traust
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
How do you like Iceland?“ Við gerum oft grín að okkur sjálf-
um fyrir að spyrja útlendinga
þessarar spurningar. Hún minnir
okkur á unglinginn sem við einu
sinni vorum. „Krakkar, hvernig
finnst ykkur ég vera?“ er spurn-
ingin sem brennur á vörum þess
sem er ekki lengur barn en held-
ur ekki orðinn fullorðinn. Þegar
unglingurinn fullorðnast vex
hann vanalega upp úr þessu óör-
yggi. Það er þó fjarri því að vera
óbrigðult.
Ímyndarskýrslan svokallaða,
sem var afrakstur sérstaks starfs-
hóps á vegum forsætisráðherra
sem hafði það hlutverk að „móta
stefnu Íslands ... og leggja fram til-
lögur að skipulagi ímyndarmála
og aðgerðum til að styrkja ímynd
Íslands“ er lituð þessu óöryggi.
Það var óöryggi í gervi oflæt-
is hins unga sem flýtur áfram á
bylgju velgengni. Nú þegar fjar-
ar undan þessari velgengni reynir
verulega á frelsið og kraftinn sem
að dómi skýrsluhöfunda er einmitt
kjarninn í ímynd Íslands.
Einn helsti tilgangurinn með
gerð ímyndarskýrslunnar var að
taka saman þá þætti sem gætu
gefið jákvæða ímynd af Íslandi:
„Samhæfð markaðssetning allra
hagsmunaaðila á einkennum og
sérstöðu þjóðar er áhrifaríkasta
leiðin til að hafa áhrif á ímynd
lands.“ (Ímynd Íslands: styrkur,
staða, stefna, bls. 12). Nú, þegar
fjármálakerfi Íslands er hrunið
– atburður sem væri nær að kalla
hneykslið en hrun – sést glöggt
hversu lítils ímyndarsköpun af
þessu tagi má sín þegar á reynir.
Ímynd okkar verður ekki til með
því að ákveða hugmyndir sem svo
eru markaðssettar og aðrar þjóðir
gleypa hráar. Hún veltur á gerð-
um okkar og verkum. Allt í einu
stöndum við frammi fyrir því að
sú jákvæða ímynd sem við vild-
um skapa okkur var kaffærð af
afleiðingum gerða okkar og því
orði sem af þeim fór. Íslenska
bankahneykslið er tilefni einnar
stærstu fréttar ársins hjá Time.
Við mætum ýmist vorkunn, samúð,
háði eða meinfýsni þegar fjármála-
hrunið ber á góma erlendis. Það
sem okkur var dýrmætast, orðstír-
inn, er laskað.
Það sem máli skiptir núna er að
við spyrjum okkur hreinskilnis-
lega hvað okkur finnist um okkur
sjálf. Ekki í markaðslegum til-
gangi heldur til að leiða fram sann-
leikann.
Eins og er, erum við flest ósátt
við okkur. Við áteljum okkur fyrir
að hafa ekki getað veitt þeim
öflum meira aðhald sem leiddu
okkur út í spillingu og óreiðu í
þeim mæli sem hér gerðist. Það
var ekki auðvelt við aðstæður þar
sem hefur ríkt þöggun, skoðana-
kúgun og andvaraleysi. Fyrst og
fremst erum við reið út í stjórn-
völd sem þjónuðu peningamönn-
um fremur en almenningi. Orðspor
okkar veltur nú á því hvernig við
gerum tildrög fjármálahneyksl-
isins upp og hvernig við tökum
á því. Þess vegna er t.d. ólíðandi
að fólk sem græddi stórfé á inn-
herjaviðskiptum skuli enn vera í
lykilstöðum í fjármálakerfinu og
í opinberri stjórnsýslu og að enn
skuli útrásarvíkingar eiga fjöl-
miðla. Fjárreiður allra stjórnmála-
flokka, sem sýna hvaða fyrirtæki
hafi stutt þá, ættu fyrir löngu að
hafa verið gerðar opinberar. Hvers
vegna er það ekki gert nú?
Enn fremur þarf að gera rót-
tækar stjórnskipulegar breyting-
ar hér á landi. Ein tegund íslensku
spillingarinnar á rætur að rekja til
þess að stjórnvöld ráða embættis-
menn eftir flokkslínum. Embætt-
ismenn á að ráða af verðleikum
einum saman og til þess að þeir
verði ekki auðsveipir handlang-
arar framkvæmdavaldsins verða
þeir að geta haft sjálfstæðar skoð-
anir.
Næstu áratugi verður orðspor
Íslands væntanlega órjúfanlega
tengt hruninu. Það er hryggilegt
en um leið felst í því stórt tæki-
færi. Það verður nefnilega ekki
síður horft til þess hvernig okkur
muni takast að endurbyggja sam-
félagið. Í því samhengi skiptir
mestu máli að við spyrjum okkur
sjálf hvers konar samfélag við vilj-
um. „Do we like us?“ er spurn-
ing þeirra sem eru vaxnir upp
úr gelgjunni. Þess vegna þurfa
Íslendingar að spyrja sig hvers
konar samfélag þeir vilji láta í
arf til næstu kynslóða. Við spurð-
um okkur aldrei hvort við vildum
verða bankasamfélag. Ef þeirrar
spurningar hefði verið spurt þá er
víst að einhverjir hefðu innt eftir
því hvort við byggjum yfir nægri
reynslu, þekkingu, siðferðisstyrk
og hefðum til þess að breytast í
það bankaveldi sem við urðum á
örfáum árum.
Nú þegar reynt verður að gera
út á orkunýtingu á næstu árum
verðum við að spyrja okkur
hvort við viljum vera samfélag
sem leggur heiminum til hráefni
í áldósir, eins og Paul Hawken,
bandarískur umhverfisfræðingur,
benti á í fyrirlestri sem hann hélt
hér nýlega. Eða viljum við heldur
reyna að nýta orkuna með hætti
sem er til fyrirmyndar á heims-
vísu í stað þess að sóa henni í efni
sem er allt of orkufrekt í fram-
leiðslu. Ef við erum sátt við og
stolt af því sem við gerum út á hér
á landi þá öðlumst við þá sjálfs-
virðingu sem er forsenda þess að
aðrir virði okkur.
Höfundur er heimspekingur
og í sérfræðingaráði
Framtíðarlandsins.
Orðspor og sjálfsvirðing
SIGRÍÐUR ÞORGEIRSDÓTTIR
Í DAG | Sjálfsmynd
Íslendinga
Gagnsæi og trúnaður
Á Alþingi, fimmtudaginn 18. desem-
ber, sagði Björgvin G. Sigurðsson
viðskiptaráðherra: „Það hefur
ákveðinn leyndarhjúpur umleikið
störf bæði skilanefnda og banka á
síðustu vikum. Þar er við okkur sjálf
að sakast. Við þurfum að bregðast
við því og auka verulega upplýs-
ingamiðlun bæði til almenn-
ings og fjölmiðla um þessi störf
og starfsemi.“ Í Morgunblaðinu,
föstudaginn 19. desember,
sagði Lárus Finnbogason,
formaður skilanefndar Lands-
bankans: „Við báðum
kröfuhafana að skrifa
undir yfirlýsingu um
að upplýsingarnar
væru í trúnaði. Við
verðum að halda þann trúnað.“ Fer
þetta saman?
Undir stýri
Í sparnaðartillögufarganinu öllu
kemur hér ein. Ráðherra undir stýri!
Um fimmtíu milljónir sparast vegna
launa bílstjóranna og milljóna
tugi mætti fá fyrir sjálfa bíl-
ana. Þá peninga mætti nota
í margt gagnlegt.
Egill efstur
Hér var um það skrifað fyrir
nokkrum vikum að baráttan
um nafnbótina Maður
ársins, að mati
hlustenda Rásar
2, stæði helst
á milli Bjarna
Harðarsonar, Egils Helgasonar og
Harðar Torfasonar. Þetta var matið í
heita pottinum í Vesturbæjarlauginni
þá. Í sama potti er nú rætt um að
Egill sé svo gott sem kominn með
þetta og þeir Bjarni og Hörður þurfi
virkilega að spýta í lófana til að eiga
möguleika. Dramatísk yfirlýsing Egils
um eigið vonleysi og hugsanlegan
landflótta er sögð hafa gert útslagið.
Við henni fékk hann
ótal hvatningar-
skeyti um að
herða upp hug-
ann. Og annað
eins af atkvæð-
um í kjörinu
góða.
UMRÆÐAN
Höskuldur Þórhallsson skrifar um
Framsóknarflokkinn
Þjóðin býr nú við erfiðari kjör nú en oft áður og því miður hefur samdrátturinn
líklega bitnað fyrst á þeim sem síst skyldi.
Þrátt fyrir tímabundna erfiðleika verðum
við að hafa hugfast að það er gott að búa á
Íslandi. Við eigum ríkulegar auðlindir til
sjávar og sveita og ef okkar farnast að nýta
þær skynsamlega verða okkur allir vegir
færir. Með samvinnu og samstilltu átaki munum við
á ný snúa gæfunni okkar í hag.
Efnahagsþrengingarnar sem nú ganga yfir geta
verið upphafið að nýjum tímum, nýjum skrefum sem
verða stigin þjóðinni til farsældar. Við erum fámenn
þjóð í stóru landi og áherslur og kröfur fólks geta
verið mismunandi milli landshluta. Þess vegna
verðum við á hverjum tíma að taka ákvarðanir sem
tryggja það að lífsskilyrði og lífskjör séu sambæri-
leg hvar sem er á landinu.
Ef síðustu atburðir hafa kennt okkur
eitthvað þá er það fyrst og fremst það að hin
sjálfhverfa einstaklingshyggja er búin.
Samvinna, samstillt átak er næst á dagskrá.
Í samvinnuhugsjóninni felst að skapa
umhverfi þar sem allir geta keppt innan
sanngjarns ramma og útiloka einokun og
fákeppni. Þannig munum við framsóknar-
menn ávallt beita okkur fyrir því að
atvinnulífið verði frjálst en að leikreglurnar
séu skýrar og að þeirra sé gætt.
Öflug fyrirtæki verða nefnilega að standa
undir velferðarkerfi sem á að vera fyrir alla
óháð búsetu, stöðu og efnahag. Aðeins þannig
munum við búa til samfélag þar sem allir njóta
grunnmannréttinda og hvernig sem ástatt er hjá
fólki þá á enginn að þurfa að líða skort í landi sem er
jafn ríkt af auðlindum og okkar. Með þetta að
leiðarljósi munum við framsóknarmenn leggja
okkur fram við að leggja grunn að farsælli framtíð
þessa lands.
Höfundur er í framboði til formanns
Framsóknarflokksins.
Samvinna og samstillt átak
HÖSKULDUR
ÞÓRHALLSSON
bjorn@frettabladid.is
Við bjóðum öllum börnum fæddum
árið 2008 að þiggja 5.000 króna
Framtíðarsjóð í jólagjöf frá Byr.
D
Y
N
A
M
O
R
EY
K
JA
V
ÍK
Jólagjöf Byrs 2008
Taktu fyrsta skrefið í næsta
útibúi Byrs eða á byr.is