Réttur - 01.05.1964, Blaðsíða 26

90
R É T T U R
armið í list hans er samúð með hinum kúguðu, en ekki íorréttinda-
stétlinni.
Frumpartar uppreistarinnar.
Það er vélræn hugsun sem heldur að auðvaldsheimurinn sé
ekki lengur á framfarahraut, honum fari hnignandi, hann sé í aft-
urför og geti aðeins skapað úrkynjaða list. Hún virðir að vettugi
\axandi samfélagsmótsetningar, hefur að engu öflug áhrif frá um-
skiptum hins gamla til þess nýja, áhrif margháttaðra tilbrigða í
bókmenntum og uppreist listarinnar gegn jarðbundnu og persónu-
sneyddu þjóðfélagi, er anar áfram í Ijósaskiptum upplausnar og þess,
sem koma skal. Sá er ekki fær um að skilja vandamál nútímalista
eða bókmennta sem hefur að engu uppreistir expressjónismans,
súrrealismans, fútúrismans, kúbismans, konstrúktífismans o. s. frv.,
og vísar þeim hlátt áfram á hug sem vanskapnaði heimsvaldastefn-
unnar eða yfirbyggingu hnignunarinnar.
Nútímastefnur í listum og bókmenntum hafa ekki komið fram að
fyrirmælum borgarastéttarinnar, hvorki beinlínis né óbeinlínis.
Þær hafa risið úr grasi í óþökk hennar. (Spyrjið Churshill eða
Eisenhower, Truman eða Adenauer um álit þeirra á nútímalistum !)
En list er vara. Það sem vakti skelfing og hneykslun síðast í gær,
verður góður söluvarningur á morgun. Kaupmaðurinn finnur gróða-
lyktina af því sem var bannfært, og uppreistin verður lyftistöng
verzlunarinnar. Oþekktur listamaður er tekinn og „hlaðið undir
hann“ með auglýsingum og skrumi, oft svo rækilega, að hann getur
ekki risið undir frægðinni sem dembist yfir hann. Og ef hin list-
ræna tilraun er allt í einu keypt og gerð að „vörumiða“, sem þarf
að endurtaka í sífellu, þá er þessi ónáltúrulega kramaralist orðin mik-
il hætta. Milljónamæringar kaupa ekki afstrakt málverk af því að
það falli í þeirra smekk, og enn síður vegna þess að það sé afkvæmi
heimsvaldastefnunnar. Þeir kaupa það af því að málverkasalinn
telur þeim trú um, að það sé hyggileg fjárfesting. Leitin að nýjum
tjáningarháttum og nýjum veruleika — það er ekki „hnignun“.
Hnignunin, það eru svikin, vanaendurtekningarnar og dauðahaldið
í það úrelta. (Það eru t. d. listaverkasalarnir einir, sem taka nú mál-
stað afstrakt málaralistar gegn æ ákveðnari óskum um nýtt raun-
sæi). Það er deginum ljósara, að listamenn, listaverk og stefnur
1 listum, eru þjóðfélagsfyrirbrigði, eru undir áhrifum af uppruna,
umhverfi, stéttabaráttu og breytingum í sainfélaginu; þjóðfélags-