Réttur - 01.05.1964, Blaðsíða 29

R E T T U R
93
leika um einangruðustu fyrirbrigði. Verk listamannsins eru háS
þjóS, stétt og samfélagskerfi, en þau eru alls ekki eingöngu háS
þessu. Allur liinn stóri heimur verSur æ meir hiS ákvarSandi afl.
Afstaða listamannsins.
í heimi óskapnaSar verSur listamaSurinn fyrir margvíslegum
ahrifum. Hann á völina, verSur aS hafna eSa játa. Hann verSur aS
taka afstöSu, mynda sér skoSanir á þennan veginn eSa hinn. Hann
tekur afstöSu, meS því aS útiloka allt sem hann telur aukaatriSi
og einbeita sér aS því sem lionum finnst kjarninn. Þetta gerir hann
vitandi vits eSa óafvitandi, en afstaSan er ávallt ný og séreiginleg
fyrir hann. Þótt margskonar samfélagsþættir hafi áhrif á þessa
skoSanamyndun, svo sem uppruni, umhverfi, menntun og þjóSfé-
lagsstaSa, þá er hún aldrei óumflýjanleg afleiSing þeirra eSa sú
cina mögulega. ViSkvæmni listamannsins, ör viSbrögS viS nýjum
aSstæSum eSa veruleika, geta leitt af sér tíSar sveiflur og óvæntar,
auSugri þróun og óútreiknanlegri en hjá mönnum meS meira jafn-
vægi í viSbrögSum og minna hugarflug. ListamaSurinn er fær u:n
aS skynja hluti og lifa viShurSi eins og það vœri í fyrsta sinn, en fari
hann aS stirSna í kreddum og viSjum vanans þá hættir hann
aS gegna sínu sérstaka samfélagshlutverki. ListamaSurinn er
ekki aSeins skrásetjari, hann er umfram allt tilfinningaríkur
dnstaklingur, forvitri og ratvís á nýjungar, uppgötvari nýs raun-
veruleika. Hann er ekki maSur sem rétt aSeins drattast á eftir viS-
urkenndum sjónarmiSum, hann er sá sem rySur hrautina inn á
óþekktar slóSir.
Frjáls ákvörðun.
SkoSanamyndun listamanna getur gerzt sjálfkrafa eSa orSiS fyr-
ir djúphugsaSa yfirvegun. í öllu falli á hún aS vera frjáls ákvörS-
un, ekki viShrögS eSa svör viS samþykktum eSa afleiSing af ein-
hverskonar „IeiSbeiningum“. Til forna var því trúaS, aS listamenn
væru miSlar æSra valds, innblásnir, eSa haldnir af illum öndum.
OtSin sem út gengu af munni þeirra voru ekki þeirra eigin, heldur
einhvers annarlegs máttar. SíSar gerSust þessi máttarvöld verald-
ieg og tóku á sig gerfi atvinnurekenda, kirkju, aSals og borgaryfir-
valda. í borgaralegu þjóSfélagi ummyndaSist listamaSurinn —
meS vafasömum hætti — í frjálsan einstakling. Köllun hans í sam-
félaginu var ekki lengur stjórnaS utan frá, samvizka hans og skyn-