Réttur - 01.05.1964, Síða 30

94
R É T T U R
semi höfðu tekið við stjórninni. Þetta frelsi listamannsins var stórt
spor fram á við, þótt „frjálsi efnahagsmarkaðurinn“ vanskapaði
það, þótt listin væri gerð að verzlunarvöru og listamaðurinn ein-
angraður. (Þetta er sagt vegna málsvara þeirra þjóðfélagshátta er
I^yggja á aðalstign og landeignum). Þetta frelsi var frumskilyrði
fyrir nýjum bókmenntum, blómgun í listum og fjölbreytni. Vér eig-
um ekki að mótmæla algeru frelsi listamannsins. Það sem vér þurf-
um að mótmæla er kyrkingur listarinnar og kúgun í auðvaldsþjóð-
iélagi. Það er hlutverk þjóðfélags sósíalismans að finna hina réttu
lausn, sameina í eitt samfélagslega ábyrgðarliljinningu og hámarks
frumkvœði einstaldingsins. Listamaðurinn má ekki aftur úrkynj-
ast í málpípu máttarvalda, eða taka upp hlutverk þess sem fer
í öllu eftir óskum vinnuveitandans. Jafnframt því sem hann á að
vera sér meðvitandi um skyldur sínar gagnvart hinni sósíalísku
heild, á liann að eiga valfrelsi um verkefni og tjáningarhætti. Á úr-
slitastundum, þegar brýn nauðsyn krefur, mun enginn rithöfundur
eða listamaður með sósíalíska sannfæringu hika við að gerast á-
róðursmaður. En að skoða það sem höfuðverkefni væru fjarstæðu-
kenndar skorður á takmarkalausum möguleikum listarinnar. Ef
rósíalískur listamaður gerist einber talsmaður miðstjórnar flokks-
ins, eða útlærður upplýsinga- og áróðursmaður, þá verður útkom-
an sú, að hann úrkynjast sem listamaður og verður jafnframt gagns-
laus áróðursmaður. Eigi að neyða sósíalíska list til þess að laga
sig eftir þeim baráttuaðferðum sem aðstæður krefjast hverju sinni,
þá gefur listin upp andann. Þegar öllu er á botninn hvolft, þá er
hið mikla framlag hennar til samfélagshátta sósíalismans fólgið í
því, að hún nær langt út fyrir skýrslugerðir, hagtöflur, leiðara í
dagblöðum og flokksályktanir. Hún kveður sér hljóðs um ný við-
fangsefni og bregður ljósi á veruleika, sem er mörgum flokksrit-
ara hulin. Listir, Ijóð og bókmenntir ejla sósíalískt þjóðjélag með
því að fella í eitt hugmyndaauðgi og vitsmuni, ástríður og ábyrgð;
en ekki sem dulargerfi fyrir kennisetningar, flokksályktanir eða
pólitískar kröfur. Eigi þjóðfélagsköllun listamannsins að ná tilgangi
sínum, þá verður hún að koma frá hjartanu, hann verður að hríf-
ast með af viðfangsefninu og mótun þess, og formið að svara til
innri þarfar. Listir og bókmenntir eru ekki sósíalískar af þeim sök-
um einum, að þær verða til í sósíalísku landi, eða af þeim leggi
einhvern flokksritarailm, eru auðskildar eða tjáningin hefðbundin.
/'ær verða að eiga sér uppruna í sósíalískri sannfæringu.