Réttur - 01.05.1964, Blaðsíða 51

R É T T U R
115
það að vinna að fullnægingu hvers annars þarfa. Sveitirnar láta
sjávarsíðunni mjólk í té en fá í staðinn fisk, svo að dæmi sé tekið.
Nú er rétt að flækja hlutina ekki allt of mikið fyrir sér á þessu
stigi málsins. Látum fisk og mjólk liggja milli hluta, svo og jafn-
vægið í byggð landsins. Það dæmi, er „faðir hagfræðinnar“, Adam
Smith,*) notar í bók sinni um „auðlegð þjóðanna“ fyrir hartnær
200 árum, er sígilt í einfaldleik sínum. Þar er gert ráð fyrir því, að
allar efnahagslegar hræringar þjóðfélagsins gerist hjá þremur per-
sónum: slátrara, bruggara og bakara. Og til þess að leiksviðið sé
ekki allt of framandi okkar þjóðfélagi, verðum við auðvitað að
leyfa þessum handverksmönnum að vera sjálfs sín herrar. Þeir eru
prívatmenn, sem vinna fyrir eigin reikning, eins og það heitir á
nútímamáli.
Bakarinn þarf ekki aðeins brauð til að lifa á heldur og kjöt, og
það fær hann frá slátraranum í skiptum fyrir brauð, en bjór fær
hann frá bruggaranum í skiptum fyrir brauð. Eins fær slátrarinn
bjór í skiptum fyrir kjöt. Það kemur sem sé í ljós, að þessir þrír
herramenn framleiða sínar nytsömu vörur ekki aðeins fyrir sjálfa
sig, heldur og hver fyrir annan. Nytsemi bjórsins t. d. felst ekki
aðeins í því að hann slekkur þorsta manna í byggðum óheilnæmra
vatnsbóla, heldur og hinu, að hægt er að afla annarra lífsnauðsyn-
legra hluta fyrir hann, svo sem kjöts og brauðs.
Hér höfum við nútímaþjóðfélagið í hnotskurn, þjóðfélag vöru-
íramleiðslu og markaðar. Hvarvetna sjáum við vöruframleiðendur,
sem keppast við að framleiða vörur, sem aðrir en þeir sjálfir þurfa
raunverulega að nota.
I vöruskiptunum kemur fram tvíeðli vörunnar. Nefnilega annars
vegar notagildi, sem er sérstakt fyrir hverja vöru og tilefni vöru-
skiptanna. Hver vörutegund er sérstök að útliti, gæðum og tilætlun.
Bjór er til að drekka við þorsta (eða hvað), en ekki til að hafa
tii saðningar sér; kjöt ber að líta á sem undirstöðugóða fæðutegund
*) Adam Smith var Skoti, iifði 1723—-1790, lilaut góða menntun og há
embætti lærdómslista og stjórnsýslu. Fyrstur manna færðist hann það í fang
að lýsa í heild efnahagskerfi hins óhefta kapítalisma. Bæði Smith og hinn
næsti merki hagfræðingur Breta, Ricardo (1772—1823), töldu vinnu upp-
sprettu auðæfanna, og lögðu þeir þannig óbeinlínis einn af hornsteinum marx-
ismans. Því fer þó fjarri, að marxisminn hafi tekið gildiskenningar þeirra
óbreyttar, og aldrci komust þeir nálægt því að finna gildisaukalögmálið.