Réttur - 01.08.1970, Blaðsíða 17

er hér varpað Ijósi á uppruna þess. Ef hugmyndirn-
ar eiga að hafa nokkur áhrif eða gildi, verða þær
að fela í sér nákvæmt mat á hinum hluttæku stað-
reyndum. Þekking ákvarðast af því, sem maður veit
með vissu, en ekki af því að höndla einhvern sann-
leika, sem kann að finnast utan mannsins og sem
á að hafa sjálfstætt áhrifaafl i sögunni. Hugmynd-
irnar verða sjálfar að vera afsprengi sögulegrar
framvindu, áður en þær geta orðið orsök einhvers.
Marx leit á sannleikann sem byltingars'.nnað fyrir-
bæri, svo að því fór fjarri, að þetta þýddi að hug-
myndinni um sannleika væri varpað fyrir róða með
því að öllum hugmyndum væri breytt í hugmynda-
fræði, sem af leiddi eins konar falska meðvitund.
Marx á ekki við hinn hlutfirrta sannleika, sem frum-
spekilegar vangaveltur eða siðræn hughyggja tjalda
með, heldur hinn hluttæka sannleika, sem háður
er vilja mannsins, sem er virkur, helzt við og fagn-
ar sigri í þjóðfélagsbaráttunni, þar sem unnið er að
því að leysa mannkynið úr fjötrum.
Hann reyndi að sýna fram á, að kommúnismi er
ekki hið eðlilega og sjálfsagða sambúðarform
manna alls staðar og á öllum tímum. Kommúnismi
kemst ekki á, þótt honum sé haldið fjálglega á
lofti sem félagslegri hugsjón. Það er ekki hægt að
skoða hina brösóttu sögu siðmenningarinnar ein-
ungis sem röð frávika frá hinu rétta eða sem hold-
tekju ófullkomleikans. Kommúnismi getur eða öllu
heldur hlýtur og mun verða til sem afleiðing af upp-
lausn hins kapítaliska þjóðskipulags, en án þess
hefði hann samt aldrei getað orðið að veruleika.
Við þessar aðstæður mótast afstaða verkalýðsins
af tvennu: Vissunni um að hið kapítalíska kerfi sé
markað feigðinni og verði því að víkja fyrir sam-
eignarskipulagi, og i annan stað af vitundinni um
óbyrgðina á þvi, að slíkt skipulag komist á. Þetta
örvar menn til þrotlausra starfa. Verkamaðurinn
öðlast ekki neinn rétt til að sitja með hendur i
skauti og fylgjast með ferlinu, honum leggst miklu
fremur sú kvöð á herðar að stuðla með byltingar-
sinnuðu starfi að því að hin dialektiska nauðsyn
verði að veruleika. Mikilvægasta hlutverk marx-
ismans er að vekja fjöldann, sem ella gæti orðið
sinnuleysi og örvæntingu að bráð, til skilnings um
stöðu sína, en það er forsenda skýrrar vitundar
um sögulegt hlutverk hans og undanfari þess, að
honum takist að skapa stéttarsamtök, sem fær eru
um að hrífa einstaklinginn burt úr einsemd hans og
finna honum stað í samfélagi baráttumanna.
Marx trúði því ekki, að sósíalismi myndi komast
á af sjálfu sér, en hann var þeirrar skoðunar, að
birting niðurstöðu skýrgreiningartilraunar hans á
þjóðfélaginu gæti orðið til þess að flýta fyrir um-
sköpuninni, fyrir þá sök að hún myndi vekja verka-
lýðinn sjálfan til dáða. Það yrði þá fyrst, ,,þegar
leiftur hugsunarinnar hefur greypzt óafmáanlega i
frjóan huga fjöldans",1) að eignalaus fjöldinn yrði
þess umkominn að taka framleiðslutækin I sinar
hendur.
ER
MARXISMINN
NYTSEMISHYGGJA
VERKALYÐSINS?
Því hefur stundum verið haldið fram, að Marx
hafi í einu og öllu viðurkennt hina kapitalisku kenn-
ingu um „manninn sem efnahagsveru". Þetta á
hann að hafa gert með þeim hætti að ætla verka-
manninum það hlutverk að berjast í eiginhagsmuna-
skyni í von um ávinning fyrir sjálfan sig. I þessu
liggur, að marxisminn sé i raun og veru ekkert ann-
að en nytsemishyggja handa verkalýðsstéttinni. Það
er augljóst, að þessi skilningur á ekkert skylt við
hugmyndir Marx um manninn og um hinn efnahags-
lega hvata. Það sjáum við, þegar við minnumst
þess, að fylgi hans við sósialismann allt frá 1843
átti ekki bara rót sína að rekja til upphaflegra rann-
sókna hans á kenningum franskra sósíalista, heldur
einnig til umsagnar Engels um rit Carlyles Past and
Present, en hún birtist í tímaritinu Deutsch—Fran-
zösische Jahrbiicher, sem hann ritstýrði á Parísar-
árum sínum. I riti sínu réðst Carlyle heiftarlega á
efnahagskerfi kapitalismans: „Lögmál framboðs og
eftirspurnar er ekkert náttúrulögmál. Og hvilík fá-
sinna er það að halda, að staðgreiðsla sé eini
tengiliðurinn manna á milli .... Maðurinn mun ekki
öðlast hamingju við að sækjast eftir efnahagsleg-
um ávinningi einum saman"2). Hvernig á að sigrast
1) Marx, Inngangur að Gagnrýni á réttarheimspeki
Hegels.
2) Thomas Carlyle (1795—1881) var kunnur skozkur
rithöfundur og sagnfræðingur.
105