Réttur - 01.08.1970, Blaðsíða 19

með í reikninginn áhrif hinna raunverulegu lífshátta
mannsins á hugsanir hans og tilfinningalif. Um
þetta kemst Marx svo að orði: „Við beinum för
okkar frá jörðu til himna alveg gagnstætt því, sem
gert er í þýzkrl heimspeki, sem stígur niður á jörð-
ina af hlmnum ofan. I þessu felst að við göngum
ekki út frá því, sem menn segja, ímynda sér eða
hugsa upp, né heldur er viðmiðun okkar í leitinni að
manninum af holdi og blóði, frásögnin, ímyndunin
eða hugsunin um manninn. Viðmiðun okkar er hinn
raunverulegi maður athafnarinnar og á grundvelii
lífsferlis hans er hægt að sýna þróun hins hug-
myndafræðilega endurskins eða bergmáls, sem
þetta lífsferli geymir.1)
Allt þetta leiðir ekki til þeirrar niðurstöðu, að
heitustu óskir mannsins séu af efnislegum toga,
heldur er niðurstaða okkar sú að framleiðsluskip-
anin, en þó einkum og sér í lagi þjóðfélagsaðstæð-
urnar, þ.e. þær þjóðfélagsafstæður, sem menn búa
við á hverju einstöku skeiði samfélagsþróunarinnar,
móti þær hugsanir og þrár, hugsjónir og trúarsetn-
ingar, sem maðurinn lætur stjórnast af og hefur að
leiðarljósi í lífsbaráttunni.
Þar skildi einmitt milli Marx og samtíma hug-
myndafræðinga kapitalismans, að hann áleit ekki
tilurð kapítalismans eiga rót sína að rekja til mann-
legs eðlis, og hann var ekki heldur þeirrar skoðun-
ar, að þau efnahagslegu markmið, sem hann játaði,
að kapítalisminn léti stjórnast af, væru altæk og
samþætt mannlegu eðli. Þvert á móti var það ein-
mitt sjálft inntak gagnrýni Marx á kaupitalismann,
að hann hefði nú skapað þjóðfélagsaðstæður, sem
væru skaðlegar öllum sannmannlegum verðmætum
og tefldu tilveru okkar i voða. Undirrót alls þessa
var einmitt það einkenni kapítalismans að gera
ásókn I peninga og efnislegan ávinning að hvata
efnahagslifsins. (I þessu sambandi stoðaði það
ekkert, að kapítalisminn sem slikur hafði verið
söguleg nauðsyn og hafði borið sinn ávöxt). Þess-
ar aðstæður allar knýja á um að komið verði á
sósíalisku þjóðskipulagi, sem ekki lætur stjórnast
af fjárhagslegri ábatavon, heldur af mannlegum
þörfum og hagsmunum samfélagsins.
J) Marx og Engels, Die deutsche Ideologie (Þýzkur
hugmyndahelmur).
LOKAORÐ
Mikilvægi marxismans felst ekki einungis í aðal-
viðfangsefni hans, því að koma á sósialisma. Hann
hefur einnig að geyma fullkomna heimsskoðun,
Weltanschauung, sem tengir alla mannlega hugsun
og gerðir ákveðnum grundvallaratriðum gagnvirkni
og þróunar. Leit Marx að söguskoðun leiddi nefni-
lega til þess, að hann varð að rannsaka inntak og
eðli raunveruleikans og manninn sem einn þátt
þessa raunveruleika í því skyni að skapa þjóðfé-
lagskenningum sínum heimspekilegan grundvöll.
Tilvera marxismans sem grundvallarviðmiðunar
um mikinn hluta heims er þeim mun mikilvægari
sem við sjáum, að víðtæk uppgjöf rikir annars stað-
ar, og heimspekin hefur afsalað sér allri ábyrgð á
því, hvort við skiljum eðli og örlög mannsins. Það
er laukrétt hjá Toynbee, þegar hann segir: „Þjóð-
félag getur ekki varðveitt félagslegt samhengi sitt,
nema yfirgnæfandi meirihluti þegnanna eigi sam-
eiginlegar fjölmargar grundvallarhugmyndir og
hugsjónir.1)''
Meðan hið andlega lif á vesturlöndum er gagn-
sýrt af efahyggju, veitir marxisminn svör, sem virð-
ast ná til alls hins sögulega veruleika og veita inn-
sýn í gangverk hins kapítalíska efnahagskerfis og
lögmál félagsþróunarinnar. Marxisminn er sögu-
skoðun að því leyti, að hann setur sér það mark að
gefa tæmandi skýringu á menningarþróun okkar
og jafnframt nokkra vísbendingu um það, hvers við
megum vænta I framtíðinni og hvað útheimtist af
okkur til að það gerist. Sem söguskoðun hefur hann
náð meiri útbreiðslu en nokkur önnur heildarskýr-
ing, sem fram hefur komið á vorum dögum. Engels
hélt þvi meira að segja fram, að marxisminn hefði
valdið áþekkri byltingu í félagsvisindum og kenn-
ingar Darwins gerðu á sviði raunvísinda.
Ætla mætti, að þetta væri ærið tilefni fyrir nú-
tímamenn til að kynna sér hann gaumgæfilega.
Sigurður Ragnarsson þýddi.
() A. Toynbee, A Historian's Approach to Religion
(Trúarbrögðin af sjónarhóli sagnfræðings). Arnold
Toynbee, f. 1889 er brezkur sagnfræðingur og há-
skólaprófessor.
107