Morgunblaðið - 11.02.2006, Blaðsíða 42

42 LAUGARDAGUR 11. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MEÐ lögum um ráðstöfun á sölu-
andvirði Landsímans, sem sett voru
á Alþingi í haust, var ákveðið að ráð-
ast í stórátak í uppbyggingu búsetu-
úrræða og þjónustu við
geðfatlaða. 1,5 millj-
arðar króna eru til ráð-
stöfunar í þessu skyni,
1 milljarður af sölu-
andvirði Landsímans
og 500 milljónir til við-
bótar úr Fram-
kvæmdasjóði fatlaðra.
Ég hef nú skipað verk-
efnisstjórn til að leiða
þetta verkefni og jafn-
framt ráðgjafahóp,
skipaðan fulltrúum
geðfatlaðra og aðstand-
enda þeirra, en lögð er
áhersla á að nýta reynslu og þekk-
ingu notenda og aðstandenda við
þær ákvarðanir sem teknar verða
vegna uppbyggingar í þágu geðfatl-
aðra. Með skipan verkefnisstjórnar
og ráðgjafahóps er þetta átak komið
af undirbúningsstigi og fram-
kvæmdastig er að hefjast.
Stutt við virka þátttöku
Leiðarljós verkefnisins verður að
styðja við virka þátttöku geðfatlaðs
fólks í samfélaginu og auka lífsgæði
þess sem verða má. Einnig að stuðla
að eflingu faglegrar þekkingar á
málefnum geðfatlaðs fólks innan fé-
lagslega þjónustukerfisins og
heilsugæslunnar.
Markmiðið er að á árunum 2006–
2010 verði í áföngum dregið svo úr
biðtíma eftir þjónustuúrræðum fyr-
ir geðfatlað fólk utan hefðbundinna
geðheilbrigðisstofnana að biðtíminn
verði viðunandi í lok tímabilsins.
Það á jafnt við um búsetuúrræði og
stoðþjónustu sem lýtur að atvinnu,
hæfingu, atvinnuendurhæfingu eða
annarri dagþjónustu. Jafnhliða upp-
byggingu munu félagsmálaráðu-
neyti og heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneyti vinna að því að
þjónusta við geðfatlaða utan geð-
heilbrigðisstofnana verði framvegis
á forræði félagsmálaráðuneytisins.
Félagsmálaráðuneytið lét í sam-
vinnu við heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið gera umfangsmikla
könnun á landsvísu á þörfum geð-
fatlaðra fyrir búsetu
og stoðþjónustu.
Könnunin var gerð á
síðasta ári og var afl-
að upplýsinga frá 19
aðilum, geðheilbrigð-
isstofnunum, svæð-
isskrifstofu um mál-
efni fatlaðra,
félagsþjónustu
stærri sveitarfélaga
og sveitarfélögum
sem hafa tekið að sér
framkvæmd þjón-
ustu við fatlaða á
grundvelli samnings
við félagsmálaráðuneytið.
Í könnuninni veittu flestir veit-
endur þjónustu upplýsingar um alla
þá aðila á skrám sínum sem teljast
búa við geðfötlun og við kjósum að
nefna notendur. Upplýsingar bár-
ust um 493 notendur. Eðli málsins
samkvæmt njóta allir einhverrar
þjónustu í dag, mismikillar eftir at-
vikum. Í mörgum tilvika er búseta
og stoðþjónusta talin viðunandi og
ekki þörf fyrir frekari aðstoð.
215 einstaklingar
óska eftir úrbótum
Meginniðurstaða könnunarinnar
var að 215 manns óskuðu sjálfir eft-
ir breyttum búsetuhögum eða þeir
sem veita þjónustuna fyrir þeirra
hönd. Notendur í þessum hópi ósk-
uðu ýmist eftir búsetu á sambýli, í
íbúð eða íbúðarkjarna eða á áfanga-
heimili á vegum svæðisskrifstofu
eða félagsþjónustu.
Hluti hópsins kýs að búa á eigin
vegum og þarfnast þá í flestum til-
vikum liðveislu. Af þessum hópi
dvelja um 50 manns á geðheilbrigð-
isstofnunum, flestir á langlegu- eða
endurhæfingardeildum.
Um 40 einstaklingar dvelja hjá
foreldrum eða öðrum ættingjum.
Í dag er 108 af þeim 215
staklingum sem um ræðir þ
heilbrigðiskerfinu en 107 a
isskrifstofum og félagsþjón
sveitarfélaga. Gert er ráð f
allur hópurinn muni með br
búsetuhögum fyrst og frem
þjónustu svæðisskrifstofa u
efni fatlaðra og félagsþjónu
sveitarfélaga. Áhersla er þ
framt lögð á greiðan aðgan
heilbrigðisþjónustu, þar á m
innlagnir á geðdeildir ef sjú
ástand raskast svo mikið að
talið æskilegt eða nauðsynl
Í umræddri könnun var
kostnaður við þá þjónustu s
þarf þessum hópi, bæði rek
stofnkostnaður. Ákvörðuni
veita 1,5 milljarða til verke
byggist á þeirri áætlun.
Verkefnisstjórn skipuð
Ég hef nú skipað verkefn
sem falið verður að hafa yfi
með þessu verkefni í þágu g
aðra. Verkefnisstjórnin mu
ákvarðanir um inntak verk
og framvindu; áherslur og
gangsröðun verkefna og an
samskipti við félagsmálará
og heilbrigðisráðuneyti. Þá
hún samskipti við þá embæ
ismenn, sem starfa að fram
verkefnisins, svo og sérstak
gjafahóp fulltrúa notenda,
enda og fagaðila.
Verkefnisstjórnina skipa
Dagný Jónsdóttir alþing
formaður.
Sigurjón Örn Þórsson, a
Átak í þágu geðfatlaðra
á framkvæmdastig
Eftir Árna Magnússon
’Leiðarljós þessa vefnis er að auka lífs
geðfatlaðra og aðst
enda þeirra sem ve
má og styðja við vi
þátttöku geðfatlað
í samfélaginu.‘
Árni Magnússon
GLÆPIR OG ÞAGNARSKYLDA
Þagnarskylda heilbrigðisstétta vartil umræðu á Alþingi í fyrradagí tilefni af fyrirspurn Margrétar
Frímannsdóttur, þingmanns Samfylk-
ingar, utan dagskrár um aðgerðir gegn
fíkniefnaneyslu. Spurði þingmaðurinn
sérstaklega um viðhorf heilbrigðisráð-
herra til þagnarskyldu heilbrigðis-
stétta þegar um væri að ræða smygl á
eiturlyfjum, sem borin væru innvortis
til landsins.
Svar Jóns Kristjánssonar var af-
dráttarlaust: „Við þær aðstæður á að
víkja þagnarskylduákvæðinu til hliðar.
Við getum ekki búið í kerfi þar sem
glæpamenn renna úr greipum réttvís-
innar í skjóli þagnarskyldu sem hugsuð
er í allt öðrum tilgangi en að hylma yf-
ir með þeim sem brjóta lög.“
Í desember var haldin ráðstefna að
frumkvæði Kristínar Sigurðardóttur,
læknis á slysa- og bráðadeild Land-
spítala – háskólasjúkrahúss, þar sem
meðal annars var fjallað um þetta mál.
Þar sagði Sigurður Guðmundsson land-
læknir að ljóst væri að þagnarskylda
lækna hefði verið brotin þegar um væri
að ræða ofbeldi gegn börnum og smit-
sjúkdóma. Í þessari viku lýsti land-
læknir yfir því að hann væri þeirrar
hyggju að leysa ætti heilbrigðisstarfs-
fólk undan þagnarskyldu í ákveðnum
tilvikum, til dæmis þegar fólk, sem
væri með eiturlyf innvortis leitaði ásj-
ár. Samkvæmt lögum er lækni aðeins
heimilt að rjúfa þagnarskyldu við sjúk-
ling ef talið er að um sé að ræða brot,
sem varði tveggja ára fangelsisvist eða
meira.
Hér er um flókið mál að ræða. Það
er erfitt að halda því fram að læknar
eigi að hylma yfir með afbrotamönn-
um, sem ekki aðeins skaða sjálfa sig
heldur einnig aðra. Þeir, sem segja að
þagnarskyldan eigi að hafa forgang,
vísa til þess að ella mætti búast við því
að fólk leitaði ekki til læknis, jafnvel
þótt það væri í bráðri lífshættu.
Við fyrstu sýn virðist einfalt að
segja sem svo að það þurfi ansi mikið
að liggja við ef einstaklingur er tilbú-
inn að fórna lífi sínu. Hingað til hefur
sá háttur verið hafður á að þegar efn-
inu hefur verið náð úr einstaklingnum
sé því komið til lögreglu, en nafni við-
komandi haldið leyndu. Þó ber oft svo
við, eins og kom fram í máli Kristínar,
að fólk reynir að forða sér af bráða-
deild áður en það losnar við efnið, þótt
það viti að læknar séu bundnir þagn-
arskyldu.
Svokölluð burðardýr, sem smygla
eiturlyfjum innvortis, eru iðulega ekk-
ert síður fórnarlömb en fíklarnir, sem
kaupa eiturlyfin þegar þau eru komin
til landsins. Þau eru handbendi þeirra,
sem hafa tögl og hagldir í heimi eitur-
lyfjanna en halda sig bak við tjöldin og
láta aðra vinna skítverkin. Oft er stað-
an sú að burðardýrin hafa steypt sér í
miklar skuldir og eru neydd út í eitur-
lyfjasmygl. Eins og iðulega hefur kom-
ið fram í fréttum ríkir mikil harka í
undirheimunum á Íslandi og ekki ólík-
legt að það gæti haft alvarlegar afleið-
ingar fyrir burðardýrið ef kæmist upp
um það.
Með því að afnema þagnarskyldu
heilbrigðisstétta þegar um er að ræða
smygl á eiturlyfjum væri verið að verja
meiri hagsmuni fyrir minni. Það er
hins vegar ekki hægt að gera það án
þess að taka með í reikninginn að und-
ir ákveðnum kringumstæðum getur
þurft að tryggja sjúklingnum, sem í
hlut á, aðra vernd þegar vernd þagn-
arskyldunnar sleppir. Þar er um að
ræða vernd fyrir aðgerðum þeirra, sem
böndin gætu borist að þegar upp
kemst.
GUÐRÚN Björk Sigurjónsdóttir
var valin Skyndihjálparmaður árs-
ins af Rauða krossi Íslands á ráð-
stefnu Neyðarlínunnar í gær. Við-
urkenninguna hlaut hún fyrir rétt
viðbrögð á neyðarstundu er hún
bjargaði lífi tveggja barna í Kolg-
rafarfirði í apríl 2005. Björn
Bjarnason dómsmálaráðherra af-
henti Guðrúnu viðurkenninguna en
Rauði krossinn veitti einnig fjórum
öðrum einstaklingum viðurkenn-
ingu fyrir björgunarafrek á árinu
2005.
Guðrún segir að þótt það hafi
verið yndislegt að geta bjargað
börnunum, þá fylgi þessi erfiði at-
burður henni alltaf. „En það er al-
veg æðislegt að fá þessi verðlaun og
ég er mjög ánægð með þau,“ segir
hún. Guðrún hafði farið þrívegis á
skyndihjálparnámskeið áður en at-
vikið varð í Kolgrafarfirði. Þar
lentu tvö börn, drengur og stúlka, í
sjónum og voru hætt komin þegar
Guðrún bjargaði þeim á land.
Margir fóru á námskeið
Í kjölfar björgunarafreksins
hvatti hún alla sem vettlingi gátu
valdið til að fara á skyndihjálp-
arnámskeið og fóru margir ætt-
ingjar og vinir hennar á námskeið
þótt löng bið væri eftir að komast á
þau. „Það er æðislegt þegar fólk
vaknar til vitundar um þessi mál.
Það er höfuðatriði að víkja aldrei
frá börnunum sínum og mér finnst
arafrek á síðasta ári voru S
Guðjónsdóttir, Árni Valgei
Oddný Þóra Baldvinsdóttir
Björk Grétarsdóttir.
Með á myndinni eru dæt
t.d. erfitt að fara í Nauthólsvík þar
sem mikið er um laus börn um allt,“
segir hún.
Þau fjögur sem einnig fengu við-
urkenningu fyrir skyndihjálp-
Guðrún Björk Sigurjónsdóttir valin Skyndihjálparmaðu
„Yndislegt að geta
bjargað lífi barnanna“
VALFRELSI UM STARFSLOK
Fyrirkomulag starfsloka fólks, semhefur skilað ævistarfi sínu á
vinnumarkaðnum, er of ósveigjanlegt
hér á landi. Það má segja að hafi verið
meginniðurstaðan af umræðum á ráð-
stefnu Öldrunarráðs Íslands og fleiri
um sveigjanleg starfslok í fyrradag.
Það er of mikið um það að starfs-
fólk, sem er verðmætt á sínum vinnu-
stað, hefur fulla starfsorku og áhuga
á að vinna lengur, þarf að hætta störf-
um. Bætt heilsa og aukið langlífi Ís-
lendinga hefur auðvitað í för með sér
að það er hæpið að líta á 65–70 ára
gamalt fólk sem starfsmenn, sem ekki
geti lengur lagt neitt af mörkum.
Það er sömuleiðis of mikið um að
fólk, sem vill fremur sinna áhuga-
málum sínum og fjölskyldu en að
halda áfram í fullri vinnu, eigi þess
hvorki kost að hætta störfum fyrir
hefðbundinn eftirlaunaaldur né að
minnka við sig vinnu. Og oft er fólki,
sem ekki ræður lengur við störf, þar
sem andlegt eða líkamlegt álag er
mikið, ýtt út úr fyrirtækjum í stað
þess að því séu fengin önnur störf.
Segja má að íslenzkur vinnumark-
aður þurfi í dag á sérhverri vinnandi
hönd að halda, þar sem eftirspurn eft-
ir starfsfólki er mikil. En jafnframt
liggur það fyrir, eins og Tryggvi Her-
bertsson prófessor benti á í erindi
sínu á ráðstefnunni, að æ fleiri Ís-
lendingar munu hafa efni á því á
næstu áratugum að hætta snemma að
vinna. Þar ræður gott lífeyriskerfi
miklu, ekki sízt viðbótarlífeyrissparn-
aðurinn, sem mjög margir launþegar
taka þátt í.
Nefnd um sveigjanleg starfslok,
sem skilaði skýrslu árið 2002, benti á
að þvinguð starfslok vegna aldurs
væru óæskileg. Stytting starfsævinn-
ar leiddi til lægri þjóðarframleiðslu,
þótt áhrifin af því að missa starfsfólk
af vinnumarkaði væru reyndar minnst
á Íslandi af öllum OECD-ríkjunum.
Það er þess vegna efnahagslega já-
kvætt að hvatinn sé sem mestur fyrir
fólk að vinna sem lengst. Um leið þarf
að tryggja að þeir, sem vilja og geta,
geti yfirgefið vinnumarkaðinn fyrr.
Nefndin benti á að það væri aðal-
atriðið í því sambandi að það væri ein-
göngu launþeginn sjálfur, sem bæri
kostnaðinn af þeirri ákvörðun. Ríki á
meginlandinu, sem þvinguðu fólk
snemma á eftirlaun á áttunda og ní-
unda áratugnum til að reyna að vinna
gegn atvinnuleysi, súpa nú seyðið af
því, enda borga skattgreiðendur brús-
ann að verulegu leyti.
Aðalatriðið í þessu máli er að fólk
eigi frelsi til að velja á milli þess að
fara snemma á eftirlaun eða að fresta
lífeyristöku, að minnka við sig vinnu
eða breyta um starf þegar síga fer á
seinnihluta starfsævinnar. Ágæt
dæmi um það hvernig slíkt er þegar
framkvæmt í íslenzkum fyrirtækjum,
voru nefnd í umfjöllun Daglegs lífs
hér í blaðinu sl. miðvikudag. Gera
þarf meira af slíku og stefna þannig
að því að auka enn á sveigjanleikann á
íslenzkum vinnumarkaði.