Morgunblaðið - 19.04.2006, Síða 22

22 MIÐVIKUDAGUR 19. APRÍL 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
6. DESEMBER 2005 var fjár-
hagsáætlun Reykjavíkurborgar
fyrir árið 2006 samþykkt í borg-
arstjórn. Tveimur
dögum áður eða 4.
desember 2005 skrif-
aði samninganefnd
Reykjavíkurborgar
undir kjarasamninga
við Eflingu, stétt-
arfélag og Starfs-
mannafélag Reykja-
víkurborgar.
Umræddir kjara-
samningar hafa, allt
frá undirritun þeirra,
orðið tilefni margvís-
legrar umfjöllunar í
þjóðfélaginu enda
höfðu þeir að geyma
nokkurn kostnaðar-
auka fyrir Reykja-
víkurborg. Hækkun
launakostnaðar hjá
Reykjavíkurborg
vegna framan-
greindra kjarasamn-
inga nemur um 6
milljörðum á næstu 3
árum, þar af um 1,5
milljörðum á árinu
2006. Það sem vekur
hins vegar athygli er
að í fjárhagsáætlun
Reykjavíkurborgar fyrir árið 2006
var ekki tekið tillit til þeirrar út-
gjaldaaukningar sem af kjara-
samningum leiðir. Forsendur fjár-
hagsáætlunar voru því raun-
verulega brostnar tveimur dögum
áður en hún var samþykkt! Það
sem þó vekur enn meiri athygli er
að meirihlutinn í borgarstjórn hef-
ur engar tillögur eða hugmyndir
lagt fram um það hvernig fjár-
magna eigi þessa útgjaldaaukn-
ingu. Hvers konar fjármálastjórn
er þetta – að samþykkja fjárhags-
áætlun 6. desember sl. en tveimur
dögum áður hafði Reykjavíkurborg
gert kjarasamninga sem gengu í
allt aðra átt?
Gjaldfrjálsir leikskólar
Síðla árs 2004 tók Reykjavík-
urborg fyrstu skrefin í átt að
gjaldfrjálsum leikskóla og er ráð-
gert að hann komi að fullu til fram-
kvæmda á árinu 2008. Þessar fyr-
irætlanir Reykjavíkurborgar eru
allra góðra gjalda verðar enda hef-
ur niðurfelling leikskólagjalda í för
með sér umtalsverðar kjarabætur
fyrir fjölskyldur með ung börn og
um leið er tekið stórt skref í átt til
fjölskylduvænna samfélags. En
hvaða hugmyndir hafði meirihlut-
inn í borgarstjórn um fjármögnun
á gjaldfrjálsum leikskóla? Gjald-
frjálsir leikskólar kosta Reykjavík-
urborg um 1 milljarð á ári. Það er
ekkert til sem heitir ókeypis eins
og t.d. gjaldfrjálsir leikskólar eða
kjarasamningar. Á endanum eru
það væntanlega borgarbúar sem
greiða fyrir þetta með hærri skött-
um eða þurfa að þola skerðingu á
annarri þjónustu.
Skuldaþróun og skatttekjur
Samanlagðar tekjur borgarsjóðs
af útsvari og fasteignasköttum eru
skv. fjárhagsáætlun áætlaðar 37,6
milljarðar á árinu 2006 og hafa þá
hækkað um tæplega 7 milljarða frá
árinu 2004, eða um
22,15%. Aðrar tekjur
hækka um einn millj-
arð á tímabilinu, eða úr
6,7 í 7,7 milljarða en
það jafngildir um 15%
hækkun. Þessi mikla
hækkun á skatttekjum
á að mestu leyti rætur
að rekja til þess að
álagningarstuðull út-
svars var hækkaður að
lögbundnu hámarki eða
13,03% á árinu 2005.
Þegar R-listinn komst
til valda í Reykjavík á
árinu 1994 var lög-
bundið hámark álagn-
ingarstuðuls útsvars
9,2%. Á verðlagi ársins
2005 voru skatttekjur á
íbúa um 238 þús. árið
2000 en verða komnar í
323,5 þús. á árinu 2006
sem er um 36% hækk-
un. Meirihlutinn í borg-
arstjórn hefur því
hækkað skatta á Reyk-
víkinga og hækkanir á
fasteignamati hafa
stóraukið álögur á
borgarbúa. Í stað þess að lækka
fasteignaskatta samhliða stór-
felldum hækkunum á fasteignamati
hefur R-listinn, sem leiddur er af
forystumönnum Samfylking-
arinnar, séð sér leik á borði og
aukið álögur á borgarbúa og þann-
ig tryggt sér stórfelldan tekjuauka.
Í stað þess að lækka útsvar-
sprósentuna hefur meirihlutinn í
borgarstjórn hækkað hana í það
hámark sem lög leyfa og haldið
áfram á braut skuldaaukningar, sjá
mynd. Á myndinni má sjá að
skuldirnar hafa hækkað úr 4,5
milljörðum á árinu 1993 í 75 millj-
arða á árinu 2006 á verðlagi í árs-
lok 2005. Þetta gerir um 16,5 falda
hækkun skulda á föstu verðlagi! Ef
frumvarp að þriggja ára áætlun
borgarinnar fyrir árin 2007–2009
er skoðað er gert ráð fyrir enn
meiri skuldaaukningu og er spáð
því að skuldirnar muni aukast um
56% á tímabilinu og verði um 116
milljarðar í árslok 2009! Það sem
vekur undrun mína er að á upp-
gangstíma sem þessum skuli
Reykjavíkurborg ekki spara og
greiða niður skuldir en þess í stað
halda áfram á braut skuldaaukn-
ingar. Geta sveitarfélög treyst á
áframhaldandi aukningu útsvar-
stekna í framtíðinni? Nei, þau geta
það ekki og hvað gerist ef það fer
að hægja á hjólum atvinnulífsins?
Þegar kemur að skuldadögum þarf
að greiða niður skuldir en það gæti
reynst mjög erfitt. Skuldasöfnun
Reykjavíkurborgar er eyðsla en
ekki fjárfesting.
Horfur í fjár-
málum Reykja-
víkurborgar
Davíð Ólafur Ingimarsson
skrifar um fjármálastjórn
Reykjavíkurborgar
Davíð Ólafur
Ingimarsson
’Það sem vekurundrun mína er
að á uppgangs-
tíma sem þess-
um skuli Reykja-
víkurborg ekki
spara og greiða
niður skuldir …‘
Höfundur er hagfræðingur
og í stjórn Heimdallar.
Nettóskuld skv. samstæðureikningi 1993 -2009
án líf.skuldbindinga - (á verðlagi í árslok 2005)
0
25
50
75
100
125
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ár
Milljarðar kr.
EINS og kunnugt er hefur Jakob
Björnsson, fyrrverandi orku-
málastjóri, um árabil haldið fram
þeirri kenningu sinni að jarðarbúum
sé lífsnauðsyn að því að Íslendingar
leggi fallvötn landsins og há-
hitasvæði undir rafmagnsfram-
leiðslu til álbræðslu. Rökin eru þau
að álframleiðsla við rafmagn frá
vatnsafls- og jarð-
hitaknúnum orkuver-
um forði jörðinni frá
yfirvofandi afleið-
ingum mengunar frá
álbræðslu við rafmagn
frá olíu-, gas- og kola-
kyntum raforkuverum
annars staðar. Vegna
léttleika álsins í vél-
knúnum farartækjum
og vegna hreinleika
vatnsorkunnar á Ís-
landi. Með þessa kenn-
ingu að vopni hefur
Jakob herjað á hvern
þann sem vogar sér að gagnrýna
stóriðjustefnu íslenskra stjórnvalda.
„Menn verða að gera það heiðarlega
upp við sig hvort vegur þyngra í
þeirra huga að landsvæði fara hugs-
anlega á kaf þar sem þúsundir
manna búa á hverjum ferkílómetra
og hafstraumar í Norður-Atlants-
hafi kunna að breytast með ófyr-
irséðum afleiðingum fyrir búsetu á
Íslandi, eða að Kringilsárrana sé
haldið þurrum og liturinn á Lag-
arfljóti og Langasjó breytist ekki,
svo dæmi séu tekin,“ skrifar Jakob
endurtekið í nýlegum skrifum sínum
um þetta málefni sitt í Morgun-
blaðið.
Ég tel mig ekki þurfa að sæta
þessum siðferðilegu afarkostum
Jakobs og hef heiðarlega afhjúpað
rökleysurnar í málatilbúnaði hans –
þó í u.þ.b. 10 sinnum færri Morg-
unblaðsgreinum en hann hefur varið
í opinberun þeirra. Ég hef meðal
annars góðfúslega bent honum á að
reikna þurfi inn í dæmið þá auknu
notkun farartækja sem af auknum
léttleika þeirra hefur hlotist, aug-
ljóslega í flugsamgöngum, en einnig
í bíla- og járnbrautarsamgöngum. Í
vörn sinni í síðustu Morgunblaðs-
greininni tekur Jakob að rekja ít-
arlega meintar ástæður bíla-
framleiðenda fyrir því að gera
framleiðslu sína sparneytnari. Segir
síðan: „Samkvæmt kenningu Gunn-
laugs er öll þessi viðleitni yfirvalda
og bílaframleiðenda unnin fyrir gýg
því að aksturinn eykst bara svo að
jafnvel er verr [af stað] farið en
heima setið.“ Trúir hann þessu
virkilega sjálfur?“
Hér hefði Jakob getað sparað sér
upphrópanir með örlítilli rökhugsun.
Sjálfar ástæðurnar fyrir orkusparn-
aðaraðgerðum bíla-
framleiðenda hafa eng-
in áhrif á afleiðingar
þessara sömu aðgerða.
Þannig er nú einfald-
lega háttað lögmáli or-
saka og afleiðinga í
efnisheiminum og get-
ur varla talist neitt sér-
stakt trúaratriði af
minni hálfu að aðhyll-
ast það lögmál. Fyrir
tilstilli áls – meðal
margra annarra tækni-
legra atriða – eru far-
artæki nú léttbyggðari
en ella og það út af fyrir sig leiðir til
minni eldsneytisnotkunar þeirra,
hvers um sig. Hins vegar minnkar
heildarbrennsla eldsneytis í far-
artækjum jarðarbúa ekki samsvar-
andi. Það er vegna þess að þessi
aukni léttleiki sem af notkun álsins
hlýst – svo við höldum okkur við
þann þátt málsins – gerir þessi
sömu farartæki nothæfari en ella.
Það leiðir eðlilega til aukinnar heild-
arnotkunar þeirra og þeirrar aukn-
ingar þarf að taka tillit til í útreikn-
ingum á áhrifum áls í
heildareldsneytisbrennslunni í loft-
hjúpi jarðar. Er ekki ástæðulaust að
hefja trúarþrætu um þessa einföldu
staðreynd?
Eins er um þá staðhæfingu Jak-
obs að álbræðsla á Íslandi leysi af
hólmi eða komi í veg fyrir samsvar-
andi framleiðslu áls við rafmagn frá
jarðefnabruna annars staðar. Því
skyldi hún gera það? Augljóslega
einungis vegna þeirrar verðlækk-
unar sem slíkt íslenskt framtak á ál-
markaðnum hefði í för með sér. En
sú sama verðlækkun lækkaði meðal
annars framleiðslukostnað bíla og
flugvéla og þar með verð þeirra og
yki heildarnotkun þeirra og heildar-
eldsneytisbrennslu. Þegar þessum
rökum er hreyft verst Jakob með
hagfræðilegum útleggingum sem
minna á kafla úr stalínskri fimm ára
áætlun: „Aukning verður á álfram-
leiðslu þegar horfur eru á stækk-
andi heimsmarkaði fyrir ál,“ skrifar
Jakob. Verð kemur þar ekkert við
sögu nema þegar svo slysalega vill
til að áætlanabúskapurinn fer lít-
illega úr böndunum – „… aukin ál-
framleiðsla veldur þá og því aðeins
verðlækkun á áli að um offramboð
sé að ræða, án samsvarandi aukn-
ingar í eftirspurn. Slíkt getur komið
fyrir tímabundið en markaðurinn
réttir sig fljótlega af aftur. Á sama
hátt getur undirframboð valdið
tímabundinni verðhækkun á áli.“
Jakob gefur sér að álframleið-
endur hafi einhliða stjórn á mark-
aðinum og leggi niður kolaknúnu ál-
verin sín um leið og umhverfis-
ráðherra Íslands hraunar yfir
skipulagsstjóra ríkisins og leyfir að
tappi sé settur í sérstæðustu jökulá
heims og henni stolið úr farvegi sín-
um. Hann gefur sér um leið að þessi
íslenska rányrkja hafi engin áhrif á
ákvarðanir þeirra um álframleiðslu
á landsvæðum þar sem ósam-
bærilega miklu meiri vatns- og jarð-
hitaorka er fyrir hendi en á Íslandi,
jafnvel þótt reiknað sé með öllum
laxám þess og Gullfossi og Dettifossi
að auki, eins og gert er í lang-
stærstu-draumum (LSD) stóriðju-
forkólfanna sem birst hafa í út-
söluauglýsingum þeirra á 30 tera-
watta vatnsorkupakka þessarar
auðfengnu orkunýlendu í Norður-
Atlantshafi.
Er ekki nóg að þurfa að þola af-
leiðingar stóriðjustefnunnar fyrir ís-
lenskt náttúrufar þótt Jakob láti það
vera að menga umræðuna um hana
með rökleysum?
Málsvari stóriðjustefnunnar
Gunnlaugur Sigurðsson
svarar Jakobi Björnssyni ’Er ekki nóg að þurfa aðþola afleiðingar stór-
iðjustefnunnar fyrir ís-
lenskt náttúrufar þótt
Jakob láti það vera að
menga umræðuna um
hana með rökleysum?‘
Gunnlaugur Sigurðsson
Höfundur er lektor við
Kennaraháskóla Íslands.
Í MEIRA en áratug hef ég í
blaðagreinum bent á að fullyrðingar
stjórnvalda um að tekjuskattur hafi
lækkað á láglaunafólk
séu rangar og eigi
ekki við nein rök að
styðjast. Ákvörðun
þeirra að halda skatt-
leysismörkunum niðri
veldur því að skatt-
byrðin á lágu laun-
unum þyngist ár frá
ári en léttist að sama
skapi á þeim hærri.
Lækkun um fjögur
prósentustig, sem
stjórnvöld hafa ákveð-
ið á tekjuskattinum,
nægir hvergi nærri til
þess að vega upp á móti þessari öf-
ugþróun. Þetta veit almenningur í
landinu og þetta vita allir alþing-
ismenn, sama hvar í flokki þeir
standa. Þeir sem halda öðru fram
ljúga vísvitandi að þjóðinni.
Blekking
Þeir sem fengið hafa skattalækk-
anir í stjórnartíð Davíðs Oddssonar
og Halldórs Ásgrímssonar eru með
þreföld eða fjórföld dagvinnulaun
verkamanna og þaðan af meira. Í
þeim hópi eru t.d. alþingismenn og
ráðherrar, en um laun þeirra gilda
sérstök lög sem hygla þeim á kostn-
að láglaunafólks. Já, það er ekki
það sama að vera Jón og séra Jón!
Lækkun á skattprósentu tekju-
skatts um 4% skilar sér ekki til al-
mennings á meðan stjórnvöld halda
á málum eins og þau gera nú. Og
þannig mun það verða þangað til
skattleysismörk hækka verulega og
fylgja launaþróun í landinu. Til að
leiðrétta þennan mis-
mun þurfa þau strax
að hækka í a.m.k. kr.
130.000 á mánuði. Sú
gjörð er mjög brýn því
tekjur verkafólks og
annarra lágtekjuhópa
duga ekki til reksturs
heimila, heldur safna
þau skuldum. Verði
skattleysismörkin ekki
hækkuð fljótlega hlýt-
ur almenningur að
grípa til sinna ráða og
sækja þær kjarabætur
sem þarf til þess að
geta lifað sómasamlegu lífi.
Hækkum lægsta kaupið
En það er ekki nóg að minnka
skattbyrðina á láglaunafólkinu, það
þarf einnig að hækka launin, en
lægstu kauptaxtar í dag eru rétt
rúmlega kr. 100.000. Þessi laun
hafa setið eftir meðan sum önnur
hafa hækkað ótæpilega. Það er til
dæmis staðreynd að lægsti verka-
mannataxtinn væri í dag kr. 138.523
á mánuði ef hann hefði fengið sömu
hækkun og laun þingmanna síðan
1998. Til að jafna þennan mun þarf
kaup verkafólks að hækka strax um
28% eða rúmlega 30 þúsund krónur
á mánuði. Hér er einungis miðað
við hækkanir Kjaradóms á launum
þingmanna og ráðherra en ekki
þær hækkanir sem alþingismenn
hafa samþykkt innan þingsins að
veita sjálfum sér. Væru þær hækk-
anir teknar með og settar inn í
samanburðinn færu lægstu launin í
dag vel yfir kr. 140.000 á mánuði.
Það er kominn tími til að hækka
lægstu launataxtana í þessa upp-
hæð og önnur laun verkafólks eftir
því. Þó stórir hópar launafólks hafi
fengið nokkrar hækkanir und-
anfarna mánuði þá situr almenni
markaðurinn eftir og starfsfólk á
hjúkrunar- og dvalarheimilum rík-
isins og Hrafnistu DAS. Sér-
staklega vil ég benda á hvað kaup
ófaglærðs fólks sem vinnur í
umönnunarstörfum hjá ríkinu og
Hrafnistuheimilunum er ömurlega
lágt, þrátt fyrir mikið vinnuálag og
undirmönnun á deildum. Verði laun
þessa starfsfólks ekki hækkuð og
kjör þeirra bætt fljótlega mun það
segja upp og leita sér að vinnu ann-
ars staðar þar sem minna vinnuálag
er og hærri laun.
Leiðréttingu strax
Sigurður T. Sigurðsson
fjallar um kjaramál ’Lækkun á skattpró-sentu tekjuskatts um 4%
skilar sér ekki til almenn-
ings á meðan stjórnvöld
halda á málum eins og
þau gera nú.‘
Sigurður T. Sigurðsson
Höfundur er fyrrverandi
formaður Vlf. Hlífar.