Morgunblaðið - 06.05.2006, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 6. MAÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
EKKI GET ég neitað því að mér
finnst undarleg umræðan um eign-
arhald á fjölmiðlum, skylduaðild að
þeim og illa grundaðar fyrirhugaðar
ráðstafanir. Það hlýtur
að flokkast sem ein-
kennileg hugsun, að
verði einhverjum það á
að gefa út blað eða reka
útvarpsstöð, sem meira
en þriðjungur lands-
manna vill lesa eða
hlusta á, þá verði sá að
selja 75% af hlutafé fé-
lagsins til óskyldra að-
ila.
Augljóslega stenst
þetta ekki ákvæði 72.
gr. stjórnarskrár, um
að eignarrétturinn sé
friðhelgur og engan megi skylda til að
láta eign sína af hendi nema almanna-
þörf krefji.
Vandséð er að almannaþörf krefj-
ist þess að sá aðili sem fellur meira en
þriðjungi landsmanna í geð, verði
sviptur 75% eignar sinnar, eingöngu
vegna þess að landsmönnum líkaði
vel við það sem hann hafði fram að
færa. Þessi hugsunarháttur er með
hreinum ólíkindum og engu líkara en
dómgreind höfunda þessa frumvarps
hafi tekið sér frí og yfirgefið svæðið.
Markmiðið er þekkt. En meðan
rekstraraðilar fjölmiðla eru tveir eða
fleiri, hlýtur traust og trúverðugleiki
fjölmiðla fyrst og fremst að snúast
um traust almennings á þeim sem þar
starfa. Ef stór eignaraðili sterks fjöl-
miðils ætlar að misbeita þeim fjöl-
miðli, mun hann ekki komast upp
með það ef starfsmenn annarra fjöl-
miðla hafa ekki glatað trausti og trú-
verðugleika hjá almenningi. Slíkt
traust er algjörlega óháð eignarað-
ilum. Það traust er algjörlega á milli
starfsmannsins og almennings. Ný-
legt dæmi hefur sýnt að starfsmenn
fjölmiðils geta tapað tiltrú almenn-
ings, jafnvel þó eignaraðilinn sé
sterkur og umsvifamikill. Hugsunin í
því að leysa ímyndaða hættu er því
greinilega á algjörum villigötum.
Ríkisútvarpið hf.
Kynnt ástæða þess
að breyta RÚV í hluta-
félag er afar þokukennd
og lýsir sterklega tak-
markaðri yfirsýn og
dómgreind. Ef mark-
miðið væri að efla skil-
virkni stjórnunar og
ábyrgð stjórnenda,
samhliða því að einfalda
ákvarðanatökur, er afar
einfalt að gera það inn-
an núverandi rekstr-
arforms, með smávægi-
legum breytingum á
núverandi lögum um RÚV.
Ekkert hindrar að Alþingi taki
ákvörðun um að leggja niður útvarps-
ráð, kjósi 5 manna stjórn yfir RÚV,
sem ráði útvarpsstjóra, sem beri fulla
ábyrgð forstjóra fyrirtækis.
Í 11. gr. frumvarps að fyrirhug-
uðum lögum um Ríkisútvarpið hf. er
ákvæði um skyldu allra skattskyldra
manna til greiðslu gjalds til þess
hlutafélags sem þarna er verið að
stofna.
Ég tel það orðið afar alvarlegt,
þegar almenningur í landinu er nán-
ast kominn í nauðvörn vegna þekk-
ingarskorts alþingismanna á grund-
vallarlögum lýðræðis okkar, sem er
stjórnarskráin. Í fyrirhuguðum lög-
um fyrir Ríkisútvarpið hf. er það tek-
ið fram að um það gildi lög nr. 2/1995
um hlutafélög. Í þeim lögum er gert
ráð fyrir að hluthafar séu einungis
ábyrgir fyrir hlutafé sínu, en aðrar
skuldbindingar félagsins séu per-
sónulegum fjárreiðum hluthafa óvið-
komandi. Þjóðin á RÚV og sam-
Eignarhald fjölmiðla
og skylduaðild?
Guðbjörn Jónsson fjallar
um fjölmiðla og frumvörpin,
sem til umræðu eru
Guðbjörn Jónsson
Í ALÞJÓÐLEGUM samanburði
hefur orkunotkun á Íslandi mikla
sérstöðu. Orkunotkun á Íslandi er
með því mesta sem þekkist. Á há-
tíðarstundu eru ræður
fluttar um okkar ást-
kæra föðurland með
óþrjótandi orkugjafa,
endalaus fallvötn til
að virkja svo ekki sé
minnst á jarðhitann.
En við gleymum því
stundum að enginn
orkugjafi er óþrjót-
andi. Okkur ber að
ganga vel um landið
og spara orkugjafana
eins og kostur er.
Orkubúskapur Íslend-
inga byggist ekki
bara á vatnsafli og
jarðhita. Hann byggist líka á inn-
fluttu eldsneyti. Árið 2003 nam
hlutur innfluttrar orku u.þ.b. 30%
af heildarorkunotkun landsmanna.
Notkun innfluttrar orku er að
langstærstum hluta brennsla á ol-
íu. Um 90% af olíunotkun lands-
manna eru vegna samgangna og
fiskveiðiflotans. Þau 10% sem eftir
eru renna að mestu í gegnum bíl-
vélar landans. Og nú er eldsneyt-
isverð að hækka sem aldrei fyrr.
Aldrei hefur verið eins dýrt að
fylla á tankinn. Nú brosa þeir
hringinn sem eiga sparneytna bíla.
Og þeir mega brosa því þeir stuðla
að minni eyðslu á orkugjafanum og
minni mengun andrúmsloftsins.
Hvernig hefur ríkistjórnin staðið
að því að hvetja landsmenn til að
fjárfesta í sparneytnum bílum?
Svarið er einfalt. Afskaplega illa.
Lög um vörugjöld af ökutækjum
nr. 29 frá 1993 með áorðnum
breytingum eru að mörgu leyti
orðin úrelt og meingölluð. Þar er
gjaldflokkum bifreiða til almenn-
ingsnota skipt í tvennt
eftir sprengirými vél-
anna. Flokkur I gildir
fyrir bifreiðar með
sprengirými véla frá
0-2000. Af bílum í
þessum flokki þarf að
greiða 30% vörugjald.
Flokkur II gildir fyrir
bifreiðar með sprengi-
rými véla yfir 2000. Af
þessum bílum þarf að
greiða 45% vörugjald.
Þetta átti að hvetja
fólk til að kaupa minni
og eyðslugranna bíla.
Flestir vita um breyt-
inguna á lögunum frá 2003 þegar
þáverandi fjármálaráðherra, Geir
Haarde, færði pallbíla úr 30%
gjaldflokki í 13% með einu penna-
striki. Fólk hefur svo sannarlega
nýtt sér þetta og flutt inn amer-
íska pallbíla í gríð og erg á meðan
dollarinn var í lágmarki. Þessir
bílar eru nokkuð fyrir sopann, þ.e.
olíusopann. Það er grátlegt að
kaupendur þessara eyðslufreku
bíla greiði lægra vörugjald en
kaupendur eyðslugrannra bifreiða
og þessi fáránleiki í lögunum er
lítt hvetjandi til orkusparnaðar.
Síðan þessi lög voru samin árið
1993 eru komnir mun eyðslu-
grennri bílar á markaðinn, bæði
bensínbílar og ekki síður dís-
Íslenska orku-
sóunarþjóðin
Sólborg Alda Pétursdóttir
skrifar um orkunotkun
Íslendinga
Sólborg Alda
Pétursdóttir
GUÐRÚNU Ögmundsdóttur
þykir trúlega snjall leikur að leggja
fram sérfrumvarp um giftingu sam-
kynhneigðra – ekki með það eitt að
markmiði að fá slíkar giftingar
leiddar í lög, heldur
kannski umfram allt
til að skapa þá röngu
ímynd, að stjórn-
arfrumvarpið, sem nú
liggur fyrir Alþingi,
gangi ekki ýkja langt,
enda sagðist hún í
NFS-fréttum eiga
„von á því að það
fljúgi í gegnum þingið
á næstunni“! Hún gaf
þannig í skyn, að
stjórnarfrumvarpið sé
sjálfsagt, nú sé bara
spursmál fyrir þingið
að ganga mun lengra, eins og hún
óski eftir með tillögu sinni. En
þessi ímynd er röng, eins og fyrr
sagði, því að stjórnarfrumvarpið
stefnir að því að búa til afgerandi
réttindi fyrir samkynhneigða til
frumættleiðingar erlendra barna
og tæknifrjóvgunar í trássi við það
bezta sem vitað er um áhrif upp-
eldis þessa hóps á börn í umsjá
hans.
Það er rangt, sem oft er fullyrt,
að rannsóknir leiði engan mun í
ljós á uppeldisháttum, hæfni eða
árangri samkynhneigðra og gagn-
kynhneigðra til farsæls barnaupp-
eldis. Kenningunni um „engan
mun“ hefur verið hafnað af ýmsum
félagsfræðingum; ber þar ekki sízt
að nefna dr. Judith Stacey, prófess-
or við Kaliforníu-háskóla, og dr.
Timothy Biblarz aðst.próf., s.st.
(sem bæði eru og hafa verið ein-
beittir stuðningsmenn samkyn-
hneigðra) í frægri grein þeirra í
American Sociological Review, apr-
íl 2001, s. 159–183, sjá http://
www.e-noah.net/ASA/MO/articles/
stacey.pdf . Kalla þau fyrrnefnda
kenningu „the ’no difference’
theory“, segja hana þarfnast end-
urskoðunar og nefna mörg dæmi
um það hvernig ýtarleg yfirferð
þeirra yfir tuttugu og eina rann-
sókn, sem gerð hafði verið um ár-
angur samkynhneigðra í barnaupp-
eldi, leiddi í ljós alvarlegar
brotalamir á þeim rannsóknum, þar
sem rannsakendurnir sjálfir reynd-
ust hafa gert lítið úr því sem þeir
komust að raun um („downplay
findings“); en fyrrgreindar fullyrð-
ingar, algengar í hópi félagsfræð-
inga, um „engan mun“ höfðu ein-
mitt byggzt á þessum sömu
rannsóknum. Könnuðu
Stacey og Biblarz ekki
aðeins lokaniðurstöður
rannsakenda, heldur
frumgögn, úrvinnslu
og ályktanir þeirra.
Stakk þá einkum í
augu, að hátíðlega
kynntar ‘niðurstöður’
reyndust um margt í
ósamræmi við það sem
fyrir lá í sjálfum rann-
sóknargögnunum. Oft
var þar staðhæft að
„enginn umtalsverður
(significant) munur“
væri milli barna sam- og gagnkyn-
hneigðra, þegar í raun var ýmist
um nokkurn eða mikinn mun að
ræða! – Hér er aðeins rúm til að
nefna þrjú dæmi (þau eru mun
fleiri):
Rómuð rannsókn tveggja fræði-
kvenna, Tasker og Golombok
(1997) – eina félagsfræðikönnun á
börnum lesbía, sem fylgdi þeim eft-
ir allt til fyrstu fullorðinsára til að
rannsaka kynlífshagi þeirra – leiddi
í ljós, að 24% barna þeirra höfðu þá
átt í samkynhneigðar-ástarsam-
bandi, en 0% barna gagnkyn-
hneigðra mæðra í samanburð-
arhópi. Hjá þeim ungmennum, sem
alin voru upp af lesbísku mæðr-
unum, var þar að auki mjög al-
gengt að þau höfðu hugsað til þess
að hrífast af eða fara í ástarsam-
band við aðila af sama kyni. Var
þar um áberandi mun að ræða:
64% þeirra barna lesbía, sem ný-
orðin voru fullorðin, kváðust hafa
íhugað samkynja sambönd (áður,
þá eða í framtíð), samanborið við
aðeins 17% nýfullorðinna afkvæma
gagnkynhneigðu kvennanna. Þá
áttu dætur lesbíanna verulega
miklu fleiri rekkjunauta frá kyn-
þroskaaldri fram á fullorðinsaldur
heldur en dætur hinna – þær fyrr-
nefndu reyndust m.ö.o. kynferð-
islega virkari og ævintýragjarnari,
en lausari við skírlífi (St.& B., 171,
o.v.).
Eina samanburðarrannsóknin á
kynhneigðarlíkingu milli feðra og
sona (Bailey o.fél. 1995) sýndi að
þónokkuð meira var um að synir
homma væru samkynhneigðir, þeg-
ar þeir komust á fullorðinsaldur,
heldur en synir gagnkynhneigðra
(St.& B., 169, 171). Þessar upplýs-
ingar eru þeim mun merkilegri
sem arfgengi samkynhneigðar hef-
ur hvorki sannazt með erfðavísa-
né tvíburarannsóknum.
Rannsókn R. Green o.fél. (1986)
sýndi 15 áberandi dæmi (4 hjá pilt-
um og 11 hjá stúlkum) um umtals-
verðan mun í kynhegðun og kyn-
áhuga, eftir því hvort þau áttu
lesbíska móður eður ei. – Samt full-
yrtu þessir frumrannsakendur,
Green o.fél. og Tasker og Golom-
bok, í þeim ‘niðurstöðum’ sínum,
sem birtar voru opinberlega, að um
„engan umtalsverðan mun“ væri að
ræða, og þær síðarnefndu notuðu
enn sterkari orð sem villtu um fyr-
ir lesendum þeirra og fjölmiðlum.
Og nú eru þessir frumrannsak-
endur meðal helztu fræðimanna
sem Rannveig Traustadóttir fé-
lagsfræðingur höfðar til í þeirri rit-
gerð sinni, ‘Hvað segja rann-
sóknir?’ í bókinni Samkynhneigðir
og fjölskyldulíf (2003) sem er að-
algrundvöllur stjórnarfrumvarps-
ins!
Við öll þessi orð get ég staðið og
býð fjölmiðlamönnum að spyrja
mig út úr um fleiri og furðulegri
fleti þessa máls. Einnig má vísa til
vefsíðu minnar http://kirkju.net/
index.php/jon þar sem efni hefur
birzt um aðra þætti þessara mála.
Nú dugir ekkert hálfkák né vitlaus
vinnubrögð: það verður að fella
þetta stjórnarfrumvarp í róttæk-
ustu atriðum þess, frumættleiðingu
og tæknifrjóvgun; fyrir þeirri nauð-
syn eru margvísleg önnur gild rök
að auki.
Samkynhneigðir jafnhæfir
til barnauppeldis og aðrir?
Jón Valur Jensson fjallar um
hjónavígslu samkynhneigðra ’Nú dugir ekkert hálf-kák né vitlaus vinnu-
brögð: Það verður að
fella þetta stjórnarfrum-
varp í róttækustu atrið-
um þess.‘
Jón Valur Jensson
Höfundur er guðfræðingur.
Í YFIRSTANDANDI orrahríð
og moldviðri áróðurs og pólitískra
yfirboða sem tengjast væntanlegum
borgarstjórnarkosningum hér í
Reykjavík keppa allir aðilar hver
við annan um að ausa
yfir okkur misjafnlega
vel grunduðum og fá-
ránlegum stefnulof-
orðum. Þetta á við um
framboðsátök allra
flokka, þótt gervi-
mennskan og fárán-
leikinn sé ekki alls
staðar á sama stigi.
Oftast þarf ekki sér-
stakar ofurgáfur eða
innsýn til að sjá gegn-
um sýndarmennskuna
og hismið. Allir virðast
þó framboðsflokkarnir
sammála um sæmilega vel útjask-
aðar klisjur varðandi velferð aldr-
aðra, jöfnuð kynja og launa og að
mestu í menntamálum, en þá kem
ég að hinum arfavitlausu en mjög
fyrirferðarmiklu yfirborðsmálum:
Sundabraut, tónlistarhús, hátækni-
sjúkrahús (hvað er nú það??) og
ekki síst rúsínan í pylsuendanum,
flugvöllurinn. Auðvitað eru allar yf-
irlýsingar, stefnumörk og yfirboð,
sem varða þessi efni tengd því, sem
hlutaðeigandi pólitískum framapot-
urum er hverju sinni hugleiknast
sem minnisvarði um framsýni, póli-
tískt þor og dugnað. Umfram allt
eru þetta þó málefni, sem ber að
hefja yfir þras og
skapa um þverpólitískt
samstarf og samstöðu,
og síðan ákvarðanir
sem byggjast á skyn-
samlegri ígrundun og
greiningu.
Mesta dellu-
umræðan er um bless-
aðan flugvöllinn; þar á
metið einn flokkur
frambjóðenda, sem
ítrekað eyðir stórfé
(hvaðan?) í sjónvarps-
auglýsingar, sem sýna
okkur, hvernig moka
megi grjóti undan Öskjuhlíð og út í
Skerjafjörð. Ekki verður séð, að
þessi hópur setji annað mál í meiri
forgang! Allt hjal um flugvöll útí
Skerjafjörð, uppá Hólmsheiði eða
suðurfyrir Hafnarfjörð er bull. Það
er nýlega búið að endurbyggja
Reykjavíkurflugvöll fyrir allnokkra
miljarða og hann mun vera í mjög
góðu standi; að fara að brjóta hann
upp nú á næstu misserum eða árum
væri algjört óðs manns æði.
Því bið ég (og mjög margir með
mér) ykkur, frambjóðendur allra
flokka: Látið nú allt tal um flugvöll-
inn niður falla og snúið ykkur að af-
loknum kosningum, í samsátt og
einingu, að því að bæta aðbúnað
aldraðra, og æskunnar, efla
mennta-og skólamál, löggæslu og
fíkniefnaforvarnir, allt efni, sem þið
virðist vera svo einlæglega sam-
mála um!
Moldviðri áróðurs og
pólitískra yfirboða
Ásmundur Brekkan fjallar um
stefnuloforð stjórnmálaflokka ’Látið nú allt tal um flug-völlinn niður falla og snú-
ið ykkur að afloknum
kosningum, í samsátt og
einingu, að því að bæta
aðbúnað aldraðra, og
æskunnar, efla mennta-
og skólamál, löggæslu og
fíkniefnaforvarnir…‘
Ásmundur Brekkan
Höfundur er prófessor emeritus.