Morgunblaðið - 22.05.2006, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 22. MAÍ 2006 19
MENNING
AÐ ÞESSU sinni flytur Ársrit
Sögufélags Ísfirðinga átta ritgerðir
mislangar. Aðalgeir Kristjánsson
opnar ritið með athyglisverðri rit-
gerð um verkalýðsbaráttu í þremur
íslenskum skáldsögum. Þetta eru
fyrstu íslensku skáldsögurnar, sem
fjalla um þetta efni, þ.e. Brennu-
menn Guðmundar G. Hagalíns,
Morgunn lífsins eftir Kristmann
Guðmundsson og Salka Valka eftir
Halldór Kiljan Laxness. Fróðlegt er
að sjá tengsl þessara þriggja sagna,
sem og viðhorf höfundanna, sem all-
ir eru nokkuð hikandi í afstöðu
sinni.
Einar H. Eiríksson segir frá all-
undarlegum málarekstri um salt-
fisksölu, sem stóð í átta ár. Þá koma
Lýsingar Ísafjarðarsýslu 1839 og
Strandasýslu 1848. Guðrún Ása
Grímsdóttir ritar gagnlegan inn-
gang að þessum lýsingum og hefur
séð um að búa lýsingarnar undir
prentun. Sóknalýsingar Vestfjarða
komu út í tveimum bindum árið
1952, en þá voru þessar tvær sýslu-
lýsingar ekki hafðar með. Lýsing
Barðastrandarsýslu hefur að lík-
indum ekki verið gerð. Þessar
sýslulýsingar eru að sjálfsögðu hin-
ar fróðlegustu. Nú væri þarflegt að
gefa Vestfjarðalýsingarnar út aftur,
því að þær voru af nokkrum van-
efnum gerðar á sínum tíma og hafa
þá sýslulýsingarnar með. Fyr-
irmynd höfum við í ágætum út-
gáfum Sögufélagsins frá síðustu ár-
um.
Skemmtileg er grein Jóhönnu G.
Kristjánsdóttur um ömmusystur
sína, merkiskonuna Ástríði Torfa-
dóttur á Flateyri. Kjartan Ólafsson,
sá mikli Vestfjarðafræðingur, á hér
greinargóða frásögn af stuttu og
dapurlegu lífshlaupi skáldsins Álfs
Magnússonar. Stutt grein er eftir
Tómás Helgason frá Hnífsdal um
Torfaljáina og útbreiðslu þeirra á
Vestfjörðum.
Og Þá kemur langlengsta ritgerð
heftisins (70 bls.), Dýrfirðingar og
amerískir lúðuveiðimenn eftir Valdi-
mar H. Gíslason. Það er að mínu viti
stórmerk ritgerð. En Ameríkumenn
stunduðu lúðuveiðar út af Vest-
fjörðum á síðustu tveimur áratugum
nítjándu aldar og höfðu lengstum
aðalaðstöðu á Þingeyri. Er af því
mikil saga sem hér er vendilega
rakin.
Lokaritgerðin er eftir Örn
Bjarnason og nefnist Kaþólskur
heimur miðalda og Hrafn Svein-
bjarnarson. Er það stutt frásögn.
Þetta ársrit er því eins og sjá má
af framansögðu efnismikið, fjöl-
breytt og til þess fallið að vekja
áhuga margra.
Múlaþing er sömuleiðis efn-
ismikið og fróðlegt rit eins og það
hefur löngum verið. Það er að lík-
indum glæsilegasta héraðsritið að
öllum ytra búnaði.
Af fimmtán efnisþáttum eru sjö
byggðasögulegs efnis eða um skyld
efni og eru þar á meðal athygl-
isverðar rannsóknir, svo sem rit-
gerð Sigurjóns Páls Ísakssonar um
fjallveginn Kækjuskörð (Til gamans
má geta þess að Sigurjón Páll er
einn af ritsjórum Skagfirðinga-
bókar), yfirlitsfyrirlestur Jóns
Hnefils Aðalsteinssonar um Hrafn-
kel (eða Hrafnkatlana tvo) í Hrafn-
kelsdal, Jón Hnefill er eins og
margir vita manna fróðastur um allt
er lýtur að Hrafnkelssögu Freys-
goða og Hrafnkelsdal og er því jafn-
an áhugavert að lesa frásagnir hans.
Þá eru ,,vangaveltur“ Hrafnkels
Lárussonar um eyðibýli í Breiðdal
og fróðleg er saga Fjarðarselsvirkj-
unar eftir Helga Mána Sigurðsson.
Þá er komið að aðalritgerð Múla-
þings að þessu sinni. Það er löng og
ítarleg ritgerð Hrafnkels A. Jóns-
sonar um hina áleitnu spurningu,
sem enginn hefur getað svarað til
fulls, um afdrif hinna fornu Græn-
lendinga. Hrafnkell hefur greinilega
rannsakað þetta mál vandlega eftir
fáanlegum heimilduum og hann
dregur vissulega nokkrar athygl-
isverðar ályktanir.
Fleira er hér að finna til gagns og
gamans, svo sem ferð Helga Gísla-
sonar á hestum frá Hólaskóla og
austur í Vopnafjörð 1917 og ritgerð
Vilhjálms Hjálmarssonar um síð-
ustu ár og undarleg ævilok afbrota-
mannsins Eiríks Ólafssonar árið
1813.
Það nýmæli hefur nú verið gert
að birta ritfregnir. Að þessu sinni
skrifar Helgi Hallgrímsson um tvær
bækur: Huldumál – hugverk aust-
firskra kvenna og doktorsritgerð
Steinunnar Kristjánsdóttur forn-
leifafræðings, The Awakening of
Christianity in Iceland. En Stein-
unn á hér raunar stutta grein-
argerð, Umönnum sjúkra í klaustr-
inu á Skriðu, byggða á
fornleifarannsóknum hennar og
samstarfsmanna hennar.
Yfir Múlaþingi er fræðilegur blær
og mun það ágæta rit vera mörgum
aufúsugestur.
Ísfirðingar, Austfirðingar
Sigurjón Björnsson
BÆKUR
Héraðsrit
Ársrit Sögufélags Ísfirðinga 2005, 45.
ár. Ritstj.: Jón Þ. Þór og Veturliði Ósk-
arsson Ísafirði, Sögufélag Ísfirðinga
2005, 250 bls.
Múlaþing 2005. Byggðasögurit Aust-
firðinga, 32. árg. Ritstj.: Arndís Þor-
valdsdóttir og Jóhann G. Gunnarsson.
Útg.: Héraðsnefnd Múlasýslna,
Egilsstöðum 2005, 159 bls.
Ársrit Sögufélags Ísfirðinga
og Múlaþing
SÓLVEIG Einarsdóttir sýnir nú í
hinu smáa sýningarrými Galleríi Box
á Akureyri. Annars vegar er um að
ræða nokkuð stórar ljósmyndir; tæki-
færismyndir á vegg af gæludýrum
hennar, hundinum Degi og kettinum
Prinsi. Hins vegar standa á gólfinu
skúlptúrar af Degi og Prinsi sem út-
færðir hafa verið í gæludýrakexi sem
myndar fagra mósaíkáferð á yf-
irborðinu. Skúlptúrarnir bera vott
um næma formskynjun listamanns-
ins. Þeir eru færðir í stílinn og minna
á verk naívista, eða bernskra lista-
manna, og ljær það sýningunni allri
innilegan blæ.
Í ljósrituðum einblöðungi, sem
fylgir sýningunni, kemur í ljós að hér
virðist vera um nokkurs konar minn-
ingarsýningu að ræða því þar er rætt
um Dag og Prins í þátíð. Rakin er
skondin saga pabba af því þegar Dag-
ur tók sér far með strætisvagni upp á
eigin spýtur og Raggi segir frá vand-
ræðagangi í samskiptum við Prins
um það leyti sem hann var að stíga í
vænginn við Sólveigu, en svo virðist
sem Prins hafi verið miklum vernd-
areiginleikum gæddur. Þá má lesa
stutt minningarorð Bjargar systur
um gæludýrin. Textarnir lýsa mikilli
væntumþykju auk þess að vekja at-
hygli á því að gæludýr eru gjarnan
mikilvægur hluti af fjölskyldusögunni
og hafa sín persónueinkenni og sér-
visku rétt eins og aðrir.
Þá vísa ljósmyndirnar af Degi og
Prinsi ekki síður til fjölskyldufrá-
sagnarinnar. Í bókinni On Photo-
graphy bendir Susan Sontag á „mag-
ískan“ eiginleika ljósmyndarinnar
sem felst í því að mynd verði eins og
hluti af viðfangsefni sínu. Þetta mætti
heimfæra á þá tilhneigingu að benda
á myndirnar af Degi og Prinsi og
segja „þetta eru Dagur og Prins“. Í
ljósi slíkra eiginleika ræðir Sontag
ennfremur hvernig athöfnin að taka
ljósmyndir tengist gjarnan skrásetn-
ingu á fjölskyldusiðum, s.s. brúð-
kaupum og afmælum. En hún bendir
á að ljósmyndir séu jafnframt me-
mento mori: Þær minni á dauðann,
það sem liðið er og verður aldrei end-
urtekið. Í þeim sé fólgin ákveðin
„gervinærvera“. Maður haldi sig hafa
einhvern hjá sér í formi ljósmyndar
en myndin sýni um leið fram á fjar-
veru viðkomandi.
Stytturnar á gólfinu bera einnig
með sér slíka tvíræðni. Lyktin af
gæludýrakexinu gefur til kynna lík-
amlega nærveru dýranna (auk þess
að minna á máltækið „við erum það
sem við borðum“) rétt eins og þau séu
á næsta leiti og ýtir undir eiginleika
styttnanna sem minnisvarða: Þær
vekja upp minningar og sögur en áð-
urnefndir textar veita sýningargest-
inum innsýn í slíkar sögur. Stytt-
urnar eru hins vegar til marks um
fjarlægð – þær eru minnisvarðar um
þá sem eru horfnir á braut. Stílfært
formið ýtir undir slíka fjarlægð, líkt
og um egypskar múmíur væri að
ræða, auk þess að skírskota til trúar-
legra tákna.
Í viðleitni til gefa vísbendingar um
líf og persónueinkenni gæludýra
sinna setur Sólveig sig að nokkru
leyti í stellingar ævisagnaritarans og
nýtir sér textatilvitnanir og ljós-
myndina sem tæki til að skyggnast
inn í liðna tíð. Sýningin lætur lítið yfir
sér en í henni eru fólgnar tilraunir
með flókið samspil minninga og fram-
setningar, hins huglæga og efnislegra
hluta.
Anna Jóa
Frá sýningu Sólveigar Einarsdóttur í Boxi á Akureyri.
MYNDLIST
Gallerí Box
Til 25. maí 2006
Sólveig Einarsdóttir
Minnisvarðar um líf
OPNIR skólatónleikar
verða haldnir í Ráðhúsi
Reykjavíkur, Tjarn-
arsal, klukkan 12.10–
12.50 í dag. Flytjandi er
einn af fremstu píanó-
leikurum landsins, Ólaf-
ur Elíasson, en hann
mun flytja dagskrá fyr-
ir reykvísk skólabörn
sem samanstendur af
„etýðum“ eftir nokkra
af helstu tæknisnill-
ingum píanósins. Þar
má nefna Chopin, Liszt,
Scriabin og Mosz-
kowski. Sum af þekkt-
ustu píanóverkum sögunnar munu
hljóma þarna, s.s. „Byltingaretýðan“
eftir Chopin og „La Campanella“
eftir Liszt en öll þessi
verk eiga það sammerkt
að vera meðal mest
krefjandi verka sem pí-
anóleikarar fást við.
Tónleikarnir eru í
boði verkefnisins „Tón-
list fyrir alla“ sem er
samstarfsverkefni ríkis
og sveitarfélaga og hóf
starfsemi sína snemma
á tíunda áratugnum fyr-
ir tilstuðlan Jónasar
Ingimundarsonar pí-
anóleikara. Tilgangur
verkefnisins hefur frá
upphafi verið að kynna
fyrir íslenskum grunnskólabörnum
ólíkar tegundir tónlistar í lifandi
flutningi fremstu listamanna.
Ólafur Elíasson
píanóleikari.
Tónlist fyrir alla;
snilldarverk fyrir píanó
ANNAÐ kvöld kl. 20 mun prófess-
orinn og rithöfundurinn Maristella
Lorch kynna rit sitt „Beyond Gi-
braltar“ með hliðsjón af Dante og
endurreisnarbókmenntum. Erindi
hennar ber heitið „Beyond Gibralt-
ar: a brief commentary on Dante
and the Sea (episode of Ulysses Inf.,
XXVI) as Introduction to the Tri-
logy Beyond Gibraltar“.
Maristella er prófessor við Col-
umbia-háskóla og hefur sérhæft sig í
ítölskum, miðalda- og endurreisn-
arfræðum. Hún hefur gefið út fjölda-
margar bækur tengdar þessu efni,
s.s. „A Defense of Life (a study of
Renaissance Epicureanism)“, og
ásamt heimspekingnum Ernesto
Grassi verkið „Folly and Insanity in
Renaissance Literature, an Int-
erpretation of Humanistic Literat-
ure and Chivalric Poetry“. Mar-
istella hefur kennt við
Columbia-háskóla í 50 ár og er vel
þekkt fyrir námskeið sín þar um
Dante, Petrarca, endurreisnina,
húmanisma, endurreisnarleikhús,
Machiavelli og Ariosto. Hún stofnaði
m.a. og var stjórnandi the „Center
for Medieval and Renaissance Stu-
dies“, „The Center for Italian Stu-
dies“ og „The Italian Academy for
Advanced Studies in America“. Hún
hefur unnið ötullega að menningar-
samstarfi milli Bandaríkjanna og
Evrópu.
Verk hennar, „Beyond Gibraltar“
er skáldsaga byggð á endurminn-
ingum Maristellu sjálfrar sem
manneskju af bæði evrópskum og
amerískum uppruna.
Fyrirlesturinn fer fram í Gunn-
arshúsi á Dyngjuvegi 8, og er á veg-
um Stofnunar Vigdísar Finn-
bogadóttur í erlendum tungumálum.
Allir innilega velkomnir.
Rætt um Dante
Veffang / Web address http://
www.vigdis.hi.is