Morgunblaðið - 07.11.2006, Side 30

30 ÞRIÐJUDAGUR 7. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
FÖSTUDAGINN 20. október sl.
birtist í Morgunblaðinu grein undir
yfirskriftinni „Villandi Kastljós á
raflækningar við þunglyndi“.
Höfundur greinarinnar, Matthías
Halldórsson starfandi landlæknir,
reynir að mér finnst að þagga niður
heiðarlega umræðu um
geðheilbrigðismeðferð
og gera lítið úr starfi
Héðins Unnsteins-
sonar, sérfræðings í
geðheilbrigðismálum
hjá Alþjóða heilbrigð-
ismálastofnuninni,
vegna þeirra ummæla
sem hann lætur hafa
eftir sér í Kast-
ljósþætti sjónvarpsins
10. október sl.
Við sem til þekkjum
vitum að Héðinn Unn-
steinsson hefur barist
fyrir réttindum geðsjúkra í áraraðir
og hann hefur mikla þekkingu og
reynslu á því sem er að gerast í mál-
efnum geðsjúkra bæði hér heima og
erlendis.
Það skýtur því skökku við að
Matthías Halldórsson vilji meina að
Héðinn Unnsteinsson sé ekki sér-
fræðingur í geðheilbrigðismálum
vegna þess að hann fór ekki rétt með
tíma og var með stórkarlalega lýs-
ingu á raflostmeðferð. En Matthías
nefnir ekki að í þessum Kast-
ljósþætti kom líka fram að geðsjúkir
hafa ósköp lítið val þegar þeir eru
inni á deild og það voru ekki bara
orð Héðins Unnsteinssonar sem
studdu það, heldur voru þarna aðrir
sérfræðingar sem voru því sammála
og við sem störfum í þessum geira
vitum vel að réttindi sjúklinga, upp-
lýst samþykki og val um meðferð er
alls ekki, og hefur ekki verið í mörg
ár, eins og það á að vera lögum sam-
kvæmt.
En það er ekki þar með sagt að
þjónustan sé hörmuleg og öllum sé
pískað áfram og látnir hlýða í einu
og öllu, því það er verið að vinna
góða vinnu á ýmsum sviðum en mið-
ur góða á öðrum.
Þar sem ég er sjálfur með geð-
greiningu, en er svo lánsamur að
geta sagt að ég sé kominn í góðan
bata og er líka að vinna á geðsviði
LSH, þá langar mig til að segja ykk-
ur örlítið frá minni meðferð og því
sem ég upplifi í starfinu í dag.
Ég var ekki beðinn um að sam-
þykkja hvort ég vildi þessa meðferð
eður ei, en fékk hana samt sem áður
og hefði líka væntanlega samþykkt
hvað sem var á þessum tíma.
Fyrst um sinn byggðist meðferðin
á lyfjameðferð og að ganga í móki
fram og til baka eftir ganginum á
deildinni. Ég vil meina að þessi deild
hafi að mörgu leyti ver-
ið mannúðlegri en þær
deildir sem er boðið
upp á í dag og þ.a.l. var
mér gefinn kostur á að
gera ýmislegt eins og
t.d. fara í sund og lík-
amsrækt 1 sinni til 2 í
viku ásamt fleiri sjúk-
lingum og starfsmanni.
Seinna meir, þegar
ég var hættur á svo-
kallaðri „gát“, þá mátti
ég fara einn í sund eða í
líkamsrækt og stund-
um fórum við nokkrir
sjúklingar saman, án starfsmanns.
Þessi líkamsrækt og reglulegar
sundferðir er eitthvað sem er ekki
boðið upp á í dag fyrir alla þá sem
sækja þjónustuna á geðsviði Land-
spítala – háskólasjúkrahúsi, þrátt
fyrir að rannsóknir sýni fram á að
regluleg hreyfing, sund og líkams-
rækt, hafi jákvæð áhrif á andlega
heilsu.
Eftir að hafa verið inn og út af
geðdeildinni í nokkur ár var ákveðið
að ég skyldi fara í raflostmeðferð og
mér persónulega fannst það alveg
frábært enda var ég, að mér fannst,
„alveg vonlaust case“.
Í dag myndi ég aldrei samþykkja
raflostmeðferð til langs tíma því mér
finnst hún ekki mannúðleg og ég veit
af eigin raun að það gerir engum
gott, þegar til lengri tíma er litið, að
búa við minnistap og tilfinningalega
röskun á mörgum sviðum.
En eitt er víst að þegar ég fór í
raflostmeðferð þá var ekki búið að
prófa önnur úrræði eins og t.d. hug-
ræna atferlismeðferð, iðjuþjálfun og
ýmis félagsleg úrræði og/eða annan
stuðning úti í samfélaginu.
Meðferðin í dag
Þegar kemur að vali um meðferð
fyrir þá sem eru inni á geðdeild er
mikið talað um hugræna atferl-
ismeðferð og samtalsmeðferðir sem
Landspítalinn hefur á sínum snær-
um.
En það er aldrei talað um val eins
og t.d. val um aðra meðferð sem er
að finna í samfélaginu eða bara val
sem flestir, frjálsir einstaklingar í
lýðræðislegu þjóðfélagi hafa og nota,
af því að við treystum þeim til þess
að meta það út frá eigin tilfinningu
hvað það er sem hentar þeim.
Landspítali – háskólasjúkrahús
getur ómögulega boðið upp á full-
komnustu heilbrigðisþjónustu sem
til er, því það er ekkert eitt sem
hentar öllum.
En það er til ýmis þjónusta úti í
samfélaginu sem gæti hjálpað fólki
að takast á við sín veikindi, bæði áð-
ur, á meðan eða eftir að það er inn-
lagt á geðdeild.
Mín skoðun
Hægt væri að bæta þjónustu fyrir
geðsjúka til muna ef Landspítali –
háskólasjúkrahús sæi áfram og ein-
göngu um bráðaþjónustu fyrir geð-
sjúka, því þar er til góð þjónusta
sem hægt væri að nýta betur ef álag-
ið væri minna.
Önnur þjónusta eins og fyrirbygg-
ing og eftirfylgd á heima úti í sam-
félaginu, því þar er nógur efniviður,
meðferð, úrræði, leiðir og/eða fyr-
irmyndir til að hjálpa þeim sem ekki
eru í bráðafasa inni á geðdeild.
En höfum hugfast að sjúkling-
urinn er í fyrirrúmi og samkvæmt
lögum þá eigum við að virða rétt
sjúklinga til að taka fullan þátt í
ákvörðunum um eigin meðferð.
Verum heiðarleg og hjálpumst að
við að upplýsa hvert annað. Við-
urkennum vanmátt okkar og treyst-
um geðsjúkum til að hafa áhrif á
þjónustuna. Sýnum traust og
vinnum saman.
Heiðarleg umræða og upplýst
val í geðheilbrigðismálum
Bergþór G. Böðvarsson fjallar
um geðheilbrigðismál »… höfum hugfast aðsjúklingurinn er í
fyrirrúmi og samkvæmt
lögum þá eigum við að
virða rétt sjúklinga til
að taka fullan þátt í
ákvörðunum um eigin
meðferð.
Bergþór G. Böðvarsson
Höfundur er greindur með geð-
hvarfasýki, hann starfar sem fulltrúi
notenda geðsviðs LSH.
Í DAG mun Geir H. Haarde for-
sætisráðherra afhenda Íslensku
gæðaverðlaunin
(ÍGV) fyrir árið 2006.
Verðlaunin eru sam-
starfsverkefni Stjórn-
vísi, forsætisráðu-
neytisins, Háskóla
Íslands, VR og Sam-
taka atvinnulífsins og
eru nú veitt í áttunda
sinn.
Markmið ÍGV er að
veita fyrirtækjum og
stofnunum viðurkenn-
ingu fyrir stjórn-
unarhætti sem ein-
kennast af
framúrskarandi ár-
angri og gæðum þjónustu og að
hvetja jafnframt til þess að sett
séu skýr markmið og reglulegt
mat lagt á árangur og gæði á öll-
um sviðum starfsemi þeirra.
EFQM-líkanið
ÍGV byggja á skipulegu mati
með evrópska árangurslíkaninu
sem kennt er við EFQM (The
European Foundation for Quality
Management). Félagið sem stend-
ur að líkaninu var stofnað seint á
níunda áratugnum af 14 leiðandi
fyrirtækjum í Evrópu í því skyni
að styrkja evrópsk
fyrirtæki til aukinnar
samkeppnisfærni.
EFQM-líkaninu er
hægt að beita á þrenn-
an hátt:
 Til að þróa fram-
tíðarsýn og markmið á
mælanlegan og áþreif-
anlegan hátt.
 Til að koma auga
á og gera sér grein
fyrir grundvallaratrið-
unum í starfseminni,
skilja tengsl þeirra og
samhengi orsaka og
afleiðinga.
 Til að skilgreina ferli sem
auðveldar forgangsröðun verkefna,
ráðstöfun auðlinda og þróun við-
skiptaáætlana.
Mat með EFQM samanstendur
af níu flokkum þar sem frammi-
staða er metin út frá svonefndum
framkvæmdaþáttum og árangurs-
þáttum.
Gefin er einkunn fyrir hvern
þátt og hafa þeir mismunandi
vægi.
Framkvæmdaþættirnir eru
fimm: Forysta, stefnumörkun,
starfsmannastjórnun, samstarf og
innri þættir og verkferlar. Í árang-
ursþáttunum er litið til ánægju
notenda, ánægju starfsmanna og
leitast við að meta samfélagslegan
árangur.
Ennfremur er rekstrarárangur
að sjálfsögðu hluti af heildarmynd-
inni. Sá þáttur sem hæst vægi hef-
ur í matinu er ánægja neytenda.
Líkanið gefur þannig mynd af
því hve árangursrík starfsemin er.
Það getur því verið afar nota-
drjúgt fyrir starfsmenn til þess að
öðlast vitneskju um hvar taka þarf
til, endurskipuleggja og ná betri
árangri í rekstri og gæðum.
Starfsmenn taka þátt í gagnasöfn-
un og greiningu upplýsinga í hóp-
vinnu. Það er til þess fallið að
styðja við áhuga þeirra á árangri
fyrirtækisins og styrkja starfsand-
ann.
Þar sem EFQM-líkanið er nú
notað víða um Evrópu gerir það
þeim sem beita því hér á landi
kleift að bera sig saman með sam-
ræmdum hætti við erlend fyr-
irtæki og stofnanir sem hafa skar-
að fram úr og nýta þau sem
fyrirmyndir.
Matsferli ÍGV
Beiting EFQM-líkansins er í
raun sjálfsmat stjórnenda og ann-
ars starfsfólks fyrirtækis eða
stofnunar í því skyni að gaumgæfa
þá þætti sem að ofan greinir með
fyrirfram skilgreindum hætti.
Verðlaunin eru því ekki byggð á
tilviljanakenndu huglægu mati;
matið byggist á skipulegum að-
ferðum sem hvíla á fræðilegum
grunni og áralangri reynslu.
EFQM-líkanið er m.ö.o. notað
sem grundvöllur einkunnargjafar
til ÍGV.
Matsferli ÍGV stendur að jafnaði
frá vori fram í byrjun vetrar. Fyr-
irtæki og stofnanir sækja um að
taka þátt í því og er lögð rík
áhersla á fjölbreytni umsækjenda.
Til að koma til álita til verðlauna
þurfa fyrirtæki að leggja fram nið-
urstöður úr sjálfsmati samkvæmt
EFQM-líkaninu. Sérþjálfaðir mats-
menn sannreyna síðan niðurstöður
sjálfsmats þeirra sem komast í
lokaáfangann. Að lokum velur
stjórn ÍGV verðlaunahafa sam-
kvæmt niðurstöðum matsnefnda.
Merki ÍGV eykur veg og virð-
ingu þeirra er þau hljóta og gefur
þeim þannig færi á að bæta enn
frekar ásýnd sína og efla starfsemi
sína eða viðskipti.
Forysta í krafti þjónustu
Í dag stendur Stjórnvísi, í sam-
starfi við Capacent, jafnframt fyrir
ráðstefnu undir heitinu Forysta í
krafti þjónustu. Aðalfyrirlesari er
Svava Grönfeldt aðstoðarforstjóri
Actavis, en síðan munu stjórn-
endur úr einkageiranum og op-
inbera geiranum fjalla um þema
ráðstefnunnar. Að því búnu verður
efnt til samræðna og pallborðs-
umræðna.
Með þessu móti er athygli beint
að því hve margt er líkt með og fer
saman í starfsemi einkageirans og
hins opinbera.
Markmiðin eru í raun þau sömu:
Markviss og árangursrík þjónusta
við neytendur/notendur sem miðar
að því að þeir njóti þess besta sem
í boði er með sem hagkvæmustum
hætti.
Íslensku gæðaverðlaunin
Þór G. Þórarinsson fjallar
um Íslensku gæðaverðlaunin
og ráðstefnu þeim tengda
» Verðlaunin eru samstarfsverkefni
Stjórnvísi, forsæt-
isráðuneytisins,
Háskóla Íslands, VR
og Samtaka
atvinnulífsins …
Þór G.
Þórarinsson
Höfundur er formaður stjórnar
Íslensku gæðaverðlaunanna.
NOKKRIR listamenn hafa tekið
undir með Þorgerði Katrínu Gunn-
arsdóttur menntamálaráðherra og
Páli Magnússyni útvarpsstjóra um að
nauðsyn beri til að
gera Ríkisútvarpið að
hlutafélagi. Þeir telja
að það geri stjórnun
stofnunarinnar sveigj-
anlegri og megi með
því móti nýta fjármuni
hennar betur. Þeir sem
talað hafa þessu máli
telja sumir hverjir
einnig vel koma til
greina að Rík-
isútvarpið dragi sig út
af auglýsingamarkaði.
Allt á að vera hægt eft-
ir að RÚV er orðið
hlutafélag. Vissulega
má það til sanns vegar
færa að eftir að rík-
isstofnun hefur verið
gerð að hlutafélagi
verður hún „með-
færilegri“ að því leyti
að hægt verður að reka
starfsfólk skýr-
ingalaust. Það má einn-
ig spara peninga með
því að halda nýráðnu
fólki utan Lífeyrissjóðs
starfsmanna ríkisins.
Þar eru jú iðgjöldin
hærri en í þeim sjóðum
sem starfsfólki í hlutafélagavæddum
stofnunum er vísað í. Einnig verða
ýmis réttindi starfsfólks ódýrari fyrir
atvinnurekandann eftir að hf hefur
verið bætt aftan við nafnið og skiptir
þar engu máli þótt fyrirtækið eigi að
kallast opinbert hlutafélag: Rík-
isútvarpið ohf. Innheimtan á einnig
að verða ódýrari er okkur sagt, með
nefskatti í stað afnotagjalda. Sitthvað
annað mætti tína til. Þannig verður
auðveldara fyrir stjórnandann að
beita launakerfinu sem tæki til að
hygla og refsa starfsmönnum eftir at-
vikum.
Vandinn er bara sá að það gleymist
að öll þau lög sem sett hafa verið um
ríkisstofnanir voru sett til þess að
tryggja góða, gagnsæja og réttláta
stjórnsýslu í starfsemi sem er fjár-
mögnuð með lögþvinguðum sköttum.
Ef þessum lagaramma er breytt í
grundvallaratriðum er hætt við því
að sú sátt sem þessi fjármögnun hvíl-
ir á bresti. Þeir ágætu menn sem tek-
ið hafa undir með ríkisstjórninni um
að gera RÚV að hluta-
félagi skulu ekki gefa
sér að landsmenn muni
sætta sig við að greiða
lögþvingaðan nefskatt
til starfsemi sem skipu-
lögð er með þeim hætti
sem RÚV ohf. verður.
Þar verða einum alvaldi,
útvarpsstjóranum, veitt
yfirráð yfir öllu manna-
haldi og allri dag-
skrárgerð. Þessi alvald-
ur á svo allt sitt undir
ríkisstjórnarmeirihlut-
anum komið. Rík-
isstjórnarmeirihlutinn
ræður nefnilega út-
varpsstjórann og getur
líka rekið hann – til
dæmis að afstöðnum
kosningum.
Tvennt er ástæða til
að minna á í þessari um-
ræðu. Í fyrsta lagi, að
hægt er að gera umtals-
verðar breytingar á
skipulagi í ríkisstofn-
unum innan núverandi
lagaramma. Í öðru lagi
er hægt að gera breyt-
ingar á stjórnsýslu Rík-
isútvarpsins sem myndu auka skil-
virknina til muna og draga úr
miðstýrðum pólitískum yfirráðum yf-
ir stofnuninni. Slíkt frumvarp liggur
nú fyrir Alþingi og er undirritaður
þar fyrsti flutningsmaður. Leyfi ég
mér að biðja þá velunnara Rík-
isútvarpsins sem eru á hluta-
félagavængnum vinsamlegast að
kynna sér efni þess, auk þess sem
þeir íhugi þá spurningu sem sett er
hér fram í fyrirsögn. Þar er spurt
hvort líklegt sé að landsmenn muni
sætta sig við að greiða lögþvingaðan
nefskatt til hlutafélags. Sjálfur dreg
ég það mjög í efa.
Sættir almenningur
sig við að greiða
lögþvingaðan nefskatt
til hlutafélags?
Ögmundur Jónasson skrifar um
þær hugmyndir að gera Rík-
isútvarpið að hlutafélagi
Ögmundur Jónasson
»Ef þessumlagaramma
er breytt í
grundvall-
aratriðum er
hætt við því að
sú sátt sem
þessi fjár-
mögnun hvílir á
bresti.
Höfundur er alþingismaður.