Morgunblaðið - 07.11.2006, Qupperneq 40

|þriðjudagur|7. 11. 2006| mbl.is
Staðurstund
María Kristjánsdóttir fjallar um
leikritið Danny and the deep
blue sea sem frumsýnt var í
Austurbæ um helgina. »43
leiklist
Heiða Jóhannsdóttir sá Síðasta
kossinn og segir hana meðal
annars fjalla um karlmenn sem
vilja ekki fullorðnast. »49
kvikmynd
Gagnrýnandi Times segir Dani-
el Craig vera meðal þeirra bestu
í sögu Bond en Casino Royale
var frumsýnd nýlega. »42
fólk
Hann Borat frá Kazakstan dró
flesta áhorfendur í kvikmynda-
hús um helgina, bæði hér á
landi og í Bandaríkjunum. »42
bíó
Tónleikar helgaðir minningu
Þorsteins Gylfasonar verða
haldnir í Söngskólanum í
Reykjavík í kvöld. »45
tónleikar
BÆKUR Antony Beevors um stór-
atburði 20. aldar hafa orðið met-
sölubækur hver á fætur annarri.
Bók hans um orrustuna um Stal-
íngrad sló rækilega í gegn fyrir
nokkrum árum og sömu sögu er að
segja um Fall Berlínar, sem fyrst
kom út í Bretlandi fyrir réttum
tveimur árum og er nú fyrst bóka
Beevors til að birtast á íslensku, í
þýðingu Jóns Þ. Þórs. Á þessu ári
hefur bók Beevors um spænska
borgarastríðið einnig vakið heims-
athygli.
Það er auðvelt að skilja vinsældir
bóka Beevors, hann er bæði lipur
og þróttmikill höfundur sem hefur
lag á að finna rétt jafnvægi á milli
nákvæmni og frásagnarlistar. Það
er því ekki að ástæðulausu að bók-
um hans er iðulega líkt við skáld-
sögur. Honum hættir kannski helst
til að vera smámunasamur þegar
kemur að hernaðarlegum þætti
þeirra atburða sem hann fjallar um
í Falli Berlínar, en honum er greini-
lega mjög í mun að lesandinn átti
sig á vel á framrás sovéska hersins
til Berlínar á síðustu mánuðum
heimsstyrjaldarinnar.
Verk Antony Beevors eru þó
miklu meira en vel skrifuð saga at-
burða sem búið er að fjalla um í
ótal bókum öðrum. Fall Berlínar er
afrakstur merkilegra rannsókna á
sovéskum heimildum sem í mörgum
tilfellum hafa ekki verið aðgengileg-
ar sagnfræðingum, síst vestrænum.
Þannig getur Beevor sett saman
frásögn sem bætir töluverðu við
þekkingu fólks um stríðið og stríðs-
lokin og án efa slær það flesta les-
endur bókarinnar hvílíka áherslu
Beevor leggur á ofbeldi gagnvart
óbreyttum borgurum, einkum þær
hrikalegu nauðganir sem fylgdu
Rauða hernum alla sigurgöngu
hans til Berlínar.
Það má segja að hryllingur
stríðslokanna sé meginviðfangsefni
bókarinnar; það er að segja sá
hryllingur sem tók við hjá óbreytt-
um borgurum í Þýskalandi þegar
stjórn nasista hrundi smám saman
eftir því sem hersveitir banda-
manna nálguðust hjarta ríkisins.
Bersögli Beevors um nauðganir
rússneskra hermanna hafa ekki
skapað honum miklar vinsældir í
Rússlandi og endurspeglar það lík-
lega ólíkar túlkanir Rússa annars
vegar og Vestur-Evrópumanna og
Bandaríkjamanna hins vegar á sigr-
inum á Þjóðverjum. Það er nánast
vonlaust að halda því fram í op-
inberri umræðu í Rússlandi að
rússneskir hermenn hafi gerst sekir
um jafnsvívirðilegt og langvarandi
ofbeldi gagnvart þýskum konum og
Beevor heldur fram. En svörin sem
gefin eru við slíkum staðhæfingum
eru nokkuð mótsagnakennd: Ýmist
er þvertekið fyrir að nauðganir hafi
átt sér stað, eða því er haldið fram
að slíkt ofbeldi sé skiljanlegt – jafn-
vel réttlætanlegt – með tilliti til
þess sem sovéskir borgarar hafi
orðið að þola við innrás Þjóðverja í
Sovétríkin fjórum árum áður.
Síðara viðhorfið er raunar al-
gengara í daglegu tali manna. Oft
þykir ekki tiltökumál að viðurkenna
ofbeldið og flestir hafa heyrt sögur
– hryllingssögur, frá Königsberg í
Austur-Prússlandi (þær eru verst-
ar), og öðrum þýskum borgum sem
Rauði herinn tók á leið sinni til
Berlínar. Blaðamenn ýjuðu að of-
beldinu og hvöttu jafnvel til þess.
Beevor notar skrif sovéskra blaða-
manna og rithöfunda sem fylgdust
með framrás Rauða hersins kunn-
áttusamlega og bendir á að iðulega
gáfu menn eins og Ilja Ehrenburg
tóninn með óbeinum réttlætingum á
því að komið væri fram við óvininn
af grimmd, jafnvel þegar af óvin-
inum var ekki annað eftir en vopn-
lausir og hungraðir borgarar. En
öðru máli gegnir um hina opinberu
frásögn. Rússnesk yfirvöld halda
enn dauðahaldi í glansmyndina af
frelsun Evrópu og þær hetju-
ímyndir sem búnar hafa verið til í
kringum hana. Annar breskur sagn-
fræðingur, Catherine Merridale,
sem nýlega gaf út bókina Ivan’s
War um Rauða herinn í heimsstyrj-
öldinni, og byggði hana að miklu
leyti á viðtölum, fékk næstum enga
af viðmælendum sínum til að sam-
þykkja að nauðganir og ofbeldi
gagnvart óbreyttum borgurum
hefði verið meira en við væri að bú-
ast undir þessum kringumstæðum,
og þaðan af síður til að segja frá
einstökum atburðum sem menn
hefðu orðið vitni að sjálfir. Öllum
tilraunum erlendra sagnfræðinga til
að skyggnast undir þá hulu sem
dregin hefur verið yfir þessa hlið
atburðanna er í Rússlandi tekið
sem árás á réttmætt stolt Rússa yf-
ir sigrinum í heimsstyrjöldinni.
Hryllingur stríðsins og hryllingurinn eftir að því lauk
BÆKUR
Sagnfræði
Eftir Antony Beevor, Jón Þ. Þór íslensk-
aði, 422 bls. Reykjavík: Bókaútgáfan
Hólar, 2006.
Fall Berlínar, 1945
Antony Beevor.
Eftir Arnar Eggert Thoroddsen
arnart@mbl.is
BIRGIR Örn Steinarsson, Biggi, hef-
ur nú samið sína fyrstu sólóplötu.
Hann hefur búið í London undanfarin
tvö ár og allan þann tíma unnið að
plötunni, sem ber nafnið id. Hann
heimsótti okkur á Airwaves fyrir
stuttu, en er nú kominn heim til Lond-
on aftur, auk þess sem hann fór í
stuttan túr um Ítalíu um síðustu helgi
með sjö manna bandi sínu, The Bigital
Orchestra.
„Þetta hefur mikið til verið tilvilj-
anakennt,“ segir Biggi þegar hann er
spurður út í líf sitt sem tónlistarmaður
í London. „Þannig kynntist ég upp-
tökustjóranum mínum, Tim Simenon,
í gegnum umboðsmann, sem var að
vinna fyrir Maus. Þá kynntist ég
tveimur af meðlimum hljómsveit-
arinnar minnar á hverfisbarnum mín-
um, þar sem ég er að vinna. Og í gegn-
um þau kynntist ég svo fleiri
tónlistarmönnum. Það vill þannig til,
að ég bý rétt hjá Trinity School of Mu-
sic og allir vinir mínir hér, allt fólkið
sem ég umgengst, er hljóðfæraleik-
arar!“
Losnaði undan áhrifum í London
Biggi játar að hafa upplifað tilvist-
arkreppu, stuttu eftir að Maus tók sér
hlé.
„Ég vissi ekkert hvað ég átti að
gera. Við vorum búnir að starfa saman
stanslaust í ellefu ár, þetta var eins og
hjónaband. Við vorum orðnir eins og
einn tónlistarmaður og ég tel að við
höfum allir þurft á þessu hléi að halda.
„Humm … best að fara sóló,“ hugsaði
ég þá. En hvernig tónlist átti ég að
gera? Ég vildi ekki hafa hana Maus-
lega. Og ég ætlaði ekki að taka upp
kassagítar og syngja einn, eins og er
móðins í dag. Eins furðulega og það
hljómar þá hefði það ekki verið heið-
arlegt, þó að sú tónlist sé iðuleg talin
mjög einlæg og heiðarleg. En ég er
ekki trúbadúr. En ég ætlaði heldur
ekki að gera rokkplötu.“
„Ég vissi ekki einu sinni hvort ég
gæti gert plötu,“ heldur Biggi áfram.
„Og var fyrst um sinn ekki að pæla
mikið í því. Aðallega var ég að skipta
um umhverfi, og ég var á þeim stað í
lífinu, að ég átti kost á því að vera ein-
setumaður í London. Mér fannst sá
tími þægilegur, þetta var tími sjálfs-
skoðunar og ég gat kannað í friði
hvernig tónlistarmaður ég væri inn
við beinið. Ég var laus við allt áreitið
hérna heima, og það var gott. Ég á
það til að vera áhrifagjarn en úti losn-
aði ég við allt slíkt.“
Kominn lengra
Biggi segir að það hafi gert sér gott
að vinna plötuna með öðru fólki.
„Ég hefði líklega gert allt sjálfur,
hefði ég verið heima. Platan hefði þá
að öllum líkindum orðið mun drama-
tískari. En hérna gat ég kastað hug-
myndum til fólks sem virkaði eins og
sigti. Það var bráðnauðsynlegt, þar
sem ég verð stundum öfgafullur og of
stórtækur.“
Textar plötunnar eru berorðir, og
auðheyranlegt að Bigga lá mikið á
hjarta þegar þeir voru settir á blað.
„Ef maður er að opinbera sig með
tónlist á annað borð, þá verða textarn-
ir að vera á sömu lund,“ útskýrir hann.
„Þetta eru flest allt mál sem ég hef
verið að kljást við undanfarin misseri.
Bæði ánægjuleg og óánægjuleg.
Maustextarnir byggðust mikið á
myndlíkingum en hérna er ég meira
beinskeyttur. Ég skrifa inn í bækling-
inn um hvað ég er að fjalla, frekar en
að birta textann. Ég sá þessa aðferð á
Bob Dylan-plötu. Ég held að fólk
hlusti frekar á textann þannig.“
En er þetta uppgjörsplata?
„Já … en ekki bara,“ er svarið,
stutt og leyndardómsfullt. „Platan er
auðvitað það persónulegasta sem ég
hef gert til þessa, nú er ég bara einn
en við vorum fjórir áður.“
Hann segir lögin langflest samin í
London þannig að þetta sé ekki
„hreinsað upp úr skúfunni“ plata.
Biggi segir að þegar hann hafi verið
kominn út hafi platan fljótlega orðið
að einhvers konar heilögu takmarki.
„En svo róaðist ég niður og ég lærði
mikið á þessum tíma. Maður er ein-
hvern veginn kominn lengra. Á end-
anum snýst þetta um að skemmta
sjálfum sér, og gera plötu af því að það
er gaman. Og af hverju er maður að
spila á tónleikum? Jú, af því að það er
svo gaman.“
Ekkert uppgjör … og þó
Stutt tilvistar-
kreppa eftir að
Maus dó
Morgunblaðið/Sverrir
Tónskáldið Biggi ásamt bresku hljóðfæraleikurunum sem skipa The Bigital Orchestra.
Það eru 12 Tónar sem gefa
plötuna út á Íslandi.