Morgunblaðið - 03.04.2007, Blaðsíða 22

Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
Sigrún Eldjárn barnabókahöfundurer handhafi Sögusteinsins, nýrrabarnabókaverðlauna IBBY ogGlitnis 2007, en Þorgerður Katrín
Gunnarsdóttir menntamálaráðherra af-
henti verðlaunin við athöfn í Borg-
arbókasafninu í Grófinni í gær, á al-
þjóðadegi barnabókmennta.
Sigrún er höfundur vel á fjórða tugs
barnabóka. Hún er myndlistarmaður að
mennt og ferill hennar hófst við mynd-
skreytingar í bækur annarra. Hún söðlaði
um, ákvað að spreyta sig sjálf á að skrifa
og fyrsta bók hennar, Allt í plati, kom út
árið 1980. Æ síðan hafa sögur hennar not-
ið mikilla vinsælda meðal íslenskra barna.
En hvaða bækur las Sigrún sjálf í æsku?
„Ég las alls konar bækur; það var fjöl-
breytt úrval: stelpubækur, Andrés önd á
dönsku; en hann hefur haft djúpstæð áhrif
á mig. Ég var mjög hrifin af bókunum um
Óla Alxexander fíli-bomm-bomm-bomm
eftir Anne-Cath. Vestly; ég var á réttum
aldri þegar þær komu út. Ég las líka Enid
Blyton, Ævintýrabækurnar sem allir
krakkar gleyptu í sig.
Lastu íslenskar barnabókmenntir, skáld-
sögur, þjóðsögur og ævintýri?
„Það var miklu minna úrval af íslensk-
um barnabókmenntum. Ég las þó þjóðsög-
ur og ævintýri – ekki mikið þó.“
Fannst þér það ekki skemmtilegt?
Jú, sumt, en alls ekki allt.
Það er óneitanlega samfélagslegur
strengur í sögunum þínum, jafnvel sósíal-
realismi; en samt sem áður eru þær
sneisafullar af fantasíum og ævintýrum.
Hvar sérð þú sjálfa þig milli þessara póla?
„Mér finnst ég ekki vera mikill sósíal-
realisti. Þegar ég var að byrja að skrifa
mínar bækur, fyrir 26 árum, voru þannig
bækur mjög ríkjandi. Ég var alveg búin að
fá nóg af þeim. Ég held að í mínum sögum
sé alltaf einhver fantasía og skrýtnar ver-
ur. Það getur allt gerst í sögunum mínum,
og ég vil ekkert endilega þurfa að útskýra
hvernig hlutirnir gerast. Mér finnst gaman
að láta ævintýralega hluti gerast.“
Hvort koma á undan hjá þér myndirnar
eða sagan?
„Ég kom inn í barnabókaheiminn sem
myndlistarmaður og myndskreytti bækur
eftir aðra. Fljótlega eftir að ég lauk námi í
Myndlista- og handíðaskólanum fór ég að
fá slík verkefni. En svo kom að því að mig
langaði að ráða öllu sjálf og hætta að elt-
ast við það sem aðrir skrifuðu. Ég samdi
Allt í plati, og hélt að það yrði eina bókin
mín. Það er ansi viðburðarík saga – mér
fannst svo margt þurfa að komast fyrir í
henni. En síðan þá hefur komið út alla
vega ein bók á ári.
Karakterarnir mínir verða mjög gjarnan
fyrst til sem teikning. Þegar ég búin að
búa til einhvern sem mér líst vel á fer ég
að spá í hvað hann geti gert, og þá taka
skrifin við. Ég held ég geti sagt að ég
byrji á því að rissa, og svo að rissa og
skrifa um leið. En það er svo sem engin
regla á þessu, þetta fer kannski mest eftir
því hvernig liggur á mér.“
Það er kannski viðkvæm spurning að
séu dugl
er forsen
lesa. Þa
menntan
ekki sem
fullorðin
Hvað
hreppa S
„Það h
mjög up
starfi að
teikna e
er til fól
ur er að
það sé v
miklu m
áfram.“
Það er
menntir
biðja þig að svara því hvaða persónur þín-
ar standi þér næst.
„Bíddu nú við. Ég held ég geti alveg
sagt að Málfríður, mamma hennar og
Kuggur, sé það fólk sem ég hef sinnt lang-
mest og yfir lengstan tíma. Ég held ég
geti alveg sagt að þau standi mér næst, án
þess að móðga hina mikið. Annars er ég
frekar ánægð með allt þetta fólk mitt.“
Því er talsvert haldið á lofti að bóklestur
minnki og sum börn hætti jafnvel alveg að
lesa bækur. Hefur þú áhyggjur af því?
„Nei, ekkert sérstaklega. Það eru helst
krakkar sem eru að verða unglingar og
unglingar sem eru farnir að lesa minna en
þeir gerðu – þeir hafa svo margt annað að
gera. En ég held að yngri krakkar lesi al-
veg helling. Það er mikið agiterað fyrir
bóklestri í skólum og ég held að foreldrar
Fantasía og skr
Sigrún Eldjárn er handhafi Sögusteinsins, barnabókav
Uppörvandi Sigrún Eldjárn segir uppörvandi að hljóta
Einari Sveinssyni stjórnarformanni Glitnis, eiginmanni
Þorgerði Katrínu Gunnarsdóttur menntamálaráðherra
22 ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
GEGN PLASTPOKUM
Sagt er að margt af því, sem tilframfara hefur orðið síðustuáratugi, eigi uppruna sinn í
Kaliforníu í Bandaríkjunum. Þar
fæðist nýjar hugmyndir í ríkara
mæli en annars staðar í heiminum.
Nú er fólk í Kaliforníu, nánar til-
tekið í San Francisco, að skera upp
herör gegn plastpokum. Borgaryf-
irvöld þar hafa bannað plastpoka í
stórmörkuðum og helztu lyfjaverzl-
unum.
Bandarískt dagblað segir, að
borgarbúar noti 181 milljón plast-
poka á ári og Bandaríkjamenn allir
um 100 milljarða plastpoka. Í heim-
inum öllum er gert ráð fyrir að um
500 milljarðar plastpoka séu notað-
ir.
Samkvæmt því, sem fram kom í
Morgunblaðinu í gær, drepa plast-
pokar um 100 þúsund fugla á ári,
hvali, seli eða skjaldbökur. Dýr fest-
ast í þeim eða éta þá. Plastpokar eru
47% af rusli, sem fýkur burt af urð-
unarsvæðum.
Í San Francisco segja menn að ol-
íusparnaður við plastpokafram-
leiðslu geti numið meðaleyðslu 140
þúsund bíla.
Allt er þetta mjög athyglisvert.
Rökin gegn plastpokanotkun eru
mjög sterk. Hvers vegna fylgjum við
ekki í kjölfarið á íbúum San Franc-
isco og bönnum plastpoka?
Dag hvern fyllum við plastpoka af
vörum og göngum út úr verzlunum
með þessa poka, sem hafa meiri nei-
kvæð áhrif á umhverfið en flest ann-
að, sem við tökum okkur fyrir hend-
ur frá degi til dags.
Við ræðum um hinar stóru línur í
umhverfisvernd, stórvirkjanir og
mengandi áhrif stóriðju, eldsneytis-
notkun farartækja, svo sem bíla og
flugvéla. Nú eru umhverfisverndar-
sinnar byrjaðir að benda á að lág-
gjaldaflugfélögin, sem hafa gert
fleirum kleift að ferðast, hafi með
tíðum ferðum stóraukið mengun frá
flugvélum.
Við tökum hins vegar ekki eftir
plastpokunum, sem við höldum á
dag hvern.
Það er orðið tímabært að hefja
stórfelldan áróður fyrir því að hinn
almenni borgari gæti umhverfis-
verndarsjónarmiða í daglegu lífi
sínu. Það hefur áreiðanlega náðst
töluverður árangur í að flokka sorp.
Fleiri og fleiri velta fyrir sér meng-
andi áhrifum bílanna, stærð þeirra
og gerð að öðru leyti. Svifryksum-
ræðurnar, sem hafa blossað upp í
vetur, sýna hve mikinn áhuga fólk
hefur á þeirri mengun, sem að því
snýr frá degi til dags.
Og nú minna íbúar Kaliforníu okk-
ur á plastpokana.
Er ekki tímabært að kaupmenn
íhugi þetta mál og leggi sitt af mörk-
um til umhverfisverndar með því að
ýta undir annars konar umbúða-
notkun?
Gamla fólkið, sem sést stöku sinn-
um í matvöruverzlunum með töskur
eða bandpoka, er nútímalegra í um-
gengni við umhverfið en unga fólkið.
ÞJÓNUSTA VIÐ BLINDA
Hvernig verður best staðið að þvíað einstaklingar, sem eru blind-
ir eða sjónskertir, njóti sín að verð-
leikum og fái sömu tækifæri og aðrir?
Í samtali í Morgunblaðinu í gær segir
Halldór Sævar Guðbergsson, formað-
ur Blindrafélagsins, frá hugmyndum
um að setja hér á fót þekkingarmið-
stöð til að þjóna blindum og sjón-
skertum námsmönnum á öllum skóla-
stigum.
Fyrirmyndina hefur Halldór Sæv-
ar frá Lúxemborg þar sem slík stöð er
starfrækt. Þekkingarmiðstöðin sér
til þess að hverjum og einum nem-
anda, sem er blindur eða sjónskertur,
sé veitt þjónusta í sínum skóla, allt
upp í 20 tíma á viku. Þar vinna saman
sálfræðingar, sjónþjálfar, umferlis-
kennarar, kennarar og annað fagfólk.
„Lykilsetning hjá þeim er að þau
reyni að gera sig óþörf, að nemend-
urnir verði það sjálfstæðir að tímun-
um sé smátt og smátt fækkað,“ segir
Halldór Sævar í samtalinu.
Þessi hugmynd er ekki ný af nál-
inni. Eins og fram kemur í máli Hall-
dórs Sævars kom fram í skýrslu á
vegum menntamálaráðuneytisins ár-
ið 2004 að stofna ætti þekkingarmið-
stöð hér á landi, en ekkert hefur gerst
í málinu eftir það, auk þess sem
blindradeild Álftamýrarskóla þar
sem blind og sjónskert börn fengu
menntun, var lögð niður það ár án
þess að nokkuð kæmi í staðinn. „Það
sem gerist er að fagþekkingin glutr-
ast niður á mjög skömmum tíma,“
segir Halldór Sævar um afleiðingu
þess að blindradeildin var lögð niður.
Enginn vafi leikur á því að sé rétt
staðið að hlutunum er hægt að
tryggja það að blindir og sjónskertir
sitji við sama borð og aðrir í mennta-
málum. Að sama skapi getur það ver-
ið dýrkeypt fyrir einstaklinga, sem
ekki fá þessi tækifæri. Það sýna til
dæmis frásagnir heyrnarlausra, sem
fóru á mis við menntun í barnæsku og
hafa goldið þess með einum eða öðr-
um hætti síðan.
Hugmyndin um þekkingarmiðstöð
fyrir blinda og sjónskerta er góð.
Reynslan frá Lúxemborg, þar sem
búa um 450 þúsund manns, sýnir að
hún er raunhæf og virkar í litlu sam-
félagi. Ekki má heldur gleyma því að
allur dráttur á þessum máli bitnar á
þeim nemendum, sem fara á mis við
þá þjónustu, sem innt yrði af hendi í
þekkingarmiðstöðinni. Í samtalinu
við Halldór Sævar kemur einnig fram
að hann hafi í Lúxemborg heimsótt
sex ára dreng, Má Gunnarsson, sem
fluttur er þangað með fjölskyldu
sinni til þess að geta notið þjónustu
þekkingarmiðstöðvarinnar. Íslend-
ingar geta ekki verið þekktir fyrir
það að foreldrar fatlaðra barna flytji
til útlanda vegna þess að viðunandi
þjónustu er ekki að fá hér á landi.
Ekki virðist vera ágreiningur um það
hvort þekkingarmiðstöð fyrir blinda
og sjónskerta eigi rétt á sér. Spurn-
ingin er því aðeins hvenær hún verði
stofnuð. Það má ekki dragast.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
FRÁ því fyrsta bók Sigrúnar Eldjárn, Allt
í plati, kom út árið 1980 hefur hún stöð-
ugt komið á óvart með nýstárlegum
myndlýsingum, frumlegum persónum og
jafnvel áður óþekktu bókarbroti. Ferill
Sigrúnar sem barnabókahöfundur og
myndlistarmaður spannar meira en ald-
arfjórðung og á þeim tíma hefur hún
unnið sér sess á báðum sviðum.
Framlag Sigrúnar til íslenskra barna-
bókmennta liggur jafnt í hennar eigin
textum og myndlýsingum við þá, sem og
myndlýsingum við texta annarra höfunda.
Bækur hennar, sem nálgast bráðum
fjórða tuginn, um brjálaða vísindamenn,
geimeðluegg og geðilla kirkjuverði, skilja
eftir sig lifandi myndir sem börn kalla
auðveldlega fram í huganum og börnin
vísa jafnvel til Tímóteusar, Teits og gei-
meðla sem raunverulegra persóna og fyr-
irbæra. Sigrúnu hefur tekist vel að tengja
íslenskar þjóðsögur og ævintýri við sí-
fremst í
og stafr
hefur sk
ekki fal
breytile
Sigrú
nær sam
milligön
sitja við
og aðrir
um Sigr
hugarflu
Börnin
rekki og
ákvarða
glata ba
Af þe
fleiri, te
ugan við
á Ísland
hvatning
verka í
gilda, alþjóðlega sagnagerð og jafnvel
vísindafantasíur og hrollvekjur. Hún hef-
ur aldrei óttast að leita þangað sem aðrir
ekki þora, í leit að nýjum landamærum
og kynnt til sögunnar fyrirbrigði sem
eiga sér ekki augljósa rót í raunveruleik-
anum. Þó hafa hlutirnir einhvern veginn
þróast þannig að raunveruleikinn nálgast
smám saman hugmyndir Sigrúnar, á
skjön við það sem almennt þekkist.
Þegar Sigrún hafði áunnið sér sess
meðal yngri lesenda með platsögum og
drullumalli, beinagrindum og tímaflökk-
urum, kynnti hún til sögunnar litla, feita
bók fyrir aðeins eldri börn sem bar tit-
ilinn Týndu augun. Í kjölfarið fylgdu
tvær aðrar feitar og freistandi bækur
sem tryggðu Sigrúnu endanlega sess í
fremsta flokki íslenskra barnabókmennta-
höfunda.
Af þeim fjölmörgu bókum annarra höf-
unda sem Sigrún hefur myndlýst standa
Niðurstaða dómnefn
Nýstárlegar myndlýsingar og frumlegar persónur