Morgunblaðið - 03.04.2007, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 3. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g las einu sinni og
skoðaði afskaplega
fróðlega og skemmti-
lega bók sem heitir
How Buildings Learn
– Hvernig byggingar læra – og er
eftir Stewart nokkurn Brand. Eins
og nafnið bendir til fjallar bókin
um hús, og aðrar byggingar, og
hvernig þau vaxa og þroskast með
nýjum tímum, nýjum eigendum og
nýjum þörfum. Húsin „læra“, líkt
og fólk, með aldrinum, og breytast
þannig – eins og við fólkið gerum
– en eru samt áfram sömu húsin.
Eins og við erum áfram sama
fólkið þótt áhugamálin breytist,
gildismatið breytist og hárið
breyti um lit.
Þetta viðhorf til húsa og ann-
arra bygginga, að þau geti lært,
vaxið og dafnað, er ekki bara ein-
hver rómantísk hugmynd um „líf-
ræn“ hús, heldur afskaplega
praktísk afstaða sem getur sparað
mikið af peningum því að hún fel-
ur í sér að ekki þurfi að jafna hús
við jörðu og byggja alveg ný ef
starfsemin breytist heldur sé
hægt að aðlaga það sem fyrir er
breyttum tímum og þörfum. Þetta
viðhorf hefur svo að auki þann
kost að með þessum hætti er hægt
að varðveita hina áþreifanlegu
sögu sem mótar okkur mannfólkið.
Þetta síðastnefnda atriði er líka
afskaplega þungvægt. Það sem
gerir varðveislu húsa og bygginga
mikilvæga er ekki aðeins varð-
veisla byggingasögulegra heim-
ilda, heldur líka sá stóri þáttur
sem hús eiga í að móta fólk og
verða þannig snar þáttur í sjálfs-
mynd þess. Kannski einmitt þess
vegna er svo mikilvægt að átta sig
á því að hús geta lært. Þá er hægt
að fara bil beggja, varðveita sögu
einstaklinga og menningar, og um
leið svara þörfum nýrra og
breyttra tíma.
Ég skrifaði um daginn pistil um
Akureyrarvöll („Grænt á Ak-
ureyri“, sjá kga.blog.is) þar sem
ég nefndi mikilvægi þess að fækka
ekki meira grænu reitunum í bæn-
um, og nefndi líka hvernig völl-
urinn er hluti af sjálfsmynd – og
ímynd – bæjarins. En kannski
sleppti ég því að minnast á þung-
vægasta þáttinn í mikilvægi þess
að mannvirki á borð við Akureyr-
arvöll séu ekki rifin í burtu rétt
sisona, það er að segja minning-
arnar sem tengja þessi mannvirki
við líf fólks.
Bernharð Haraldsson, fyrrver-
andi skólameistari Verkmennta-
skólans á Akureyri, minnti mig á
þetta með skeyti sem hann sendi
mér eftir að pistillinn birtist, þar
sem hann meðal annars rifjaði upp
spennandi tíma í kringum 1950:
„Ég er alinn upp steinsnar frá
íþróttavellinum, sem krakki var ég
þar flesta eða alla daga og hafði
gott af. Þetta var á árunum um
1950. 1948 voru OL í London,
1952 í Helsinki, ef ég man rétt.
Við, guttarnir, fylgdumst vel með
öllum íþróttaviðburðum, þekktum
nöfn keppenda, áttum okkar uppá-
haldsíþróttamenn. Við vorum líka
áhugamenn um það, að völlurinn,
sem þá var í byggingu, yrði klár-
aður sem fyrst. Hvers vegna? Jú,
ég man eftir löngum umræðum í
hléum frá æfingum okkar, að ef
bærinn kláraði nú völlinn gætum
við auðveldlega haldið OL 1956!
Draumur 10 ára gutta verður ekki
alltaf að raunveruleika og OL voru
fluttir til Ástralíu. Þannig fór
það.“
Það leikur enginn vafi á því að
Akureyrarvöllur getur lært ef
hann fær að vera áfram og nóg
væri hægt að gera við hann,
stækka og bæta aðstöðuna á hon-
um væri vilji fyrir hendi. Ekki hef
ég séð neitt sem sýnir afdrátt-
arlaust að nauðsynlegt sé að hann
hverfi. Og ekki er þetta eini reit-
urinn í bænum sem er „óbyggður“
– þvert á móti eru þar margir
skallablettir sem væri beinlínis
gustukaverk að leggja undir hús,
til dæmis bílastæðahús.
Eins og ég nefndi áðan er þetta
ekki bara einhver rómantík. Ónei,
með þessu er beinlínis hægt að
spara stórfé því að það er áreið-
anlega mun ódýrara að endurbæta
Akureyrarvöll þar sem hann er
heldur en að fara að byggja alveg
nýjan völl, að ekki sé nú talað um
velli, annars staðar í bænum. (En
ef Þórsarar og KA-menn geta í
nafni rótgróins fjandskapar
ómögulega hugsað sér að samnýta
völlinn legg ég til að Þórsarar fái
að nota hann, þar sem hann liggur
á mótum hefðbundinna Þórs-
hverfa, það er að segja Þorpsins
og Eyrarinnar).
Í fyrri pistli um völlinn varð
mér tíðrætt um upprætingu Ráð-
hústorgsins og ferlegar afleiðingar
hennar, en aftur á móti eru líka
mörg dæmi á Akureyri um sögu-
ríkar byggingar sem hafa fengið
að lifa og læra. Glerárstíflan er
ennþá til, en er nú að auki farin
að virka eins og glæsileg göngu-
brú yfir ána og orðin partur af
gönguleið. Stöðvarhúsið er líka á
sínum stað, að vísu allfjarri sinni
upprunalegu mynd en engu að síð-
ur samt við sig. Það var enda eng-
in aðkallandi ástæða til að rífa
þessi mannvirki burtu, heldur
hægt að nota þau með litlum til-
kostnaði, og varðveita um leið sög-
una.
Annað alveg nýtt dæmi er fyr-
irhugaður flutningur veitingastað-
arins Friðriks V. í gömlu böggla-
geymsluna neðst í Gilinu.
(Reyndar eru ný hlutverk KEA-
húsanna í Gilinu líka virkilega fín
dæmi um hvernig hús geta lært).
Ég veit reyndar ekki af hverju ég
tala um „gömlu bögglageymsl-
una“, þetta hús var byggt 1907,
eins og kom fram í frétt í Morg-
unblaðinu í febrúar, og hefur síðan
gegnt ýmsum hlutverkum, þannig
að eins mætti tala um „gamla
mjólkursamlagið“, eins og „gamlir
KEA-menn“, eins og sagði í frétt-
inni, kalla það gjarnan. En húsið
mun hafa verið byggt sem slát-
urhús. Þannig að þetta hefur svo
sannarlega reynst fjölhæft hús.
Og það er enn fært um að læra ný
hlutverk.
Höldum
velli
» „Jú, ég man eftir löngum umræðum í hléum fráæfingum okkar, að ef bærinn kláraði nú völlinn
gætum við auðveldlega haldið OL 1956! Draumur
10 ára gutta verður ekki alltaf að raunveruleika og
OL voru fluttir til Ástralíu. Þannig fór það.“
BLOGG: kga.blog.is
VIÐHORF
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
Í LOK Alþingis á dögunum spratt
upp harðvítug deila um ákvæði í
stjórnarskrá lýðveldisins, sem varð-
aði eignarhald á náttúruauðlind-
unum. Því máli lauk með jafn óvænt-
um hætti og það
hófst. Og allt datt í
dúnalogn. Það má
ekki gerast. Þetta
mál þarf að vera á
dagskrá svo enginn
gleymi um hvað það
snerist. Út á hvað
það gekk.
Hér var á ferðinni angi og afgang-
ur af deilunni um kvótakerfið og
þeirri stefnu stjórnvalda að leyfa
kaup og sölu, frjálst framsal á óveidd-
um fiskinum í sjónum. Stjórnvöld
hafa gefið út veiðiheimildir, úthlutað
kvótum, til útgerðarfyrirtækja sem
hafa í framhaldinu litið svo á, að með
því hafi skapast eignarréttur þeirra á
fiskistofnunum í kringum landið.
Framsal kvóta var mikið deiluefni í
síðustu alþingiskosningum, sem varð
aftur til þess að núverandi stjórn-
arflokkar settu það inn í stjórnarsátt-
mála sín í milli, að nýju ákvæði skyldi
bætt við stjórnarskrána um að nytja-
fiskistofnarnir væru sameign þjóð-
arinnar. Það skyldi innsiglað í stjórn-
arskránni. Það var skilið á þann eina
veg að hér væri verið að koma til
móts við þá hugsun að enginn annar
gæti gert tilkall til þessarar sam-
eignar.
Þegar á reyndi náðist ekki sam-
komulag um slíkt stjórnarskrár-
ákvæði milli stjórnarflokkanna, fyrr
en rétt í þinglok. Að kröfu Framsókn-
arflokksins um að við þetta loforð
yrði staðið var á síðustu stundu hnoð-
aður saman texti að orðalagi um
þetta ákvæði sem hleypti miklu íra-
fári af stað.
Hvers vegna? Vegna þess að text-
inn var með þeim hætti að hann var
hvorki fugl né fiskur og gekk þvert
gegn tilgangi sínum.
Skal það nú útskýrt.
Tilgangur nýs stjórnarskrár-
ákvæðis skal vera til að tryggja að
nytjafiskistofnarnir og raunar aðrar
náttúruauðlindir, skulu vera þjóð-
areign, sem ekki megi selja eða afsala
með varanlegum hætti. Þetta var
hugsunin á bak við kröfuna um nýtt
stjórnarskrárákvæði um auðlindir
þjóðarinnar. Um slíkan texta var
samkomulag í svokallaðri auðlinda-
nefnd og í undirnefnd stjórnarskrár-
nefndar. Í þeim texta stendur: „Nátt-
úruauðlindir og landsréttindi í
þjóðareign má ekki selja eða láta var-
anlega af hendi til einstaklinga eða
lögaðila.“
Í texta frumvarpsins sem rík-
isstjórnarflokkarnir lögðu fyrir var
þetta orðalag fellt niður. Að vísu var
tekið fram að náttúruauðlindirnar
skulu vera þjóðareign en með þeim
fyrirvara að jafnframt skuli gætt
réttinda einstaklinga og lögaðila skv.
72 gr. Í þeirri grein er kveðið á um
friðhelgi eignarréttarins. Í grein-
argerð með frumvarpinu var það síð-
an útskýrt með eftirfarandi hætti:
„Með ákvæðinu er til dæmis ekki
haggað við eignar- og afnotarétt-
indum þeirra sem … stunda fisk-
veiðar á grundvelli veiðiheimilda“.
Það var mat stjórnlagafræðinga og
sérfræðinga á þessu sviði að textinn
sem boðið var upp á næði engan veg-
inn yfir þann tilgang að tryggja
ævarandi og óafturkallanlegt eign-
arhald þjóðarinnar. Stjórnarand-
staðan var þeirrar skoðunar. Þunga-
vigtarmenn í Sjálfstæðisflokknum og
samtök innan flokksins fullyrtu að
frumvarpið væri í þykjustunni.
Sú flókna umræða sem fram hefur
farið hefur þó það einfalda innihald,
sem snýst um það, hver eigi óveiddan
fiskinn. Þjóðin eða útgerðin? Frum-
varp ríkisstjórnarinnar hjó ekki á
þann hnút. Textinn og orðalagið
sagði ekki neitt nema í versta falli að
skapa réttaróvissu og áframhaldandi
pólitískt ósætti um það fyrirkomulag,
sem nú er í gildi.
Undirritaður efast í sjálfu sér ekki
um að framsóknarmenn séu heilir í
þeirri afstöðu sinni að innsigla sam-
eign þjóðarinnar í stjórnarskrána.
Það vill stjórnarandstaðan sömuleið-
is. Eini dragbíturinn sökudólgurinn í
málinu er Sjálfstæðisflokkurinn sem
féllst því aðeins á framlagningu frum-
varpsins að hann vissi sem var að
frumvarpið skar ekki á neinn hnút.
Frumvarpið hnekkti ekki meintum
eignarrétti útgerðarinnar á fiski-
stofnunum í hafinu. Flokkurinn gekk
erinda sérhagsmunanna og þar ligg-
ur hundurinn grafinn. Í stað sleggju-
dóma hver í annars garð ættu menn
að beina sjónum sínum að þeirri aug-
ljósu staðreynd að það var Sjálfstæð-
isflokkurinn sem eyðilagði málið með
því að leggja til orðalag í textann sem
var flækjufótur og öfugmæli. Það
voru sérhagsmunirnir sem réðu för
og komu í veg fyrir að það tækist að
standa vörð um hagsmuni almenn-
ings og þjóðarinnar.
Að því leyti er málið ekki dautt,
vegna þess að í komandi kosningum
hlýtur að þurfa að takast á um það
hvort hér skuli fara fyrir landi og
þjóð stjórnmálaöfl sem eru hand-
bendi sérhagsmuna og kvótahafa.
Það dettur engum í hug að rústa
atvinnuveg sjávarútvegs og fiskveiða.
Útgerðin hefur áfram sinn nýting-
arrétt samkvæmt lögum. Um það
snýst heldur ekki þessi deila. Hún
snýst um það hver eigi þessa nátt-
úruauðlind: þjóðin eða útgerðin.
Þó að það hafi mistekist að ná
þessu máli fram blasir við öllum að
hér er verið að takast á um almanna-
hagsmuni annarsvegar og sérhags-
muni hinsvegar. Í þetta skipti hafði
útgerðin og Sjálfstæðisflokkurinn
betur. Þetta er það sem þeir standa
vörð um, ef þeir komast áfram til
valda. Sérgæskuna. Er ekki kominn
tími til að gefa þessum sérhagsmuna-
postulum frí?
Þjóðin eða útgerðin?
Eftir Ellert B. Schram
Höfundur er varaþingmaður.
Vegna mikils aðstreymis aðsendra greina í aðdraganda alþingiskosninganna verður formi þeirra greina,
sem lúta að kosningunum, breytt. Er þetta gert svo efnið verði aðgengilegra fyrir lesendur og auka mögu-
leika Morgunblaðsins á að koma greinunum á framfæri fyrir kosningar.
Alþingiskosningar
Í Morgunblaðinu í gær dregur
Árni M. Mathiesen fjármálaráð-
herra fram mjög villandi mynd af
þróun barnabóta. Staðreyndin er
sú að þegar litið er yfir kjörtímabil
þessarar ríkisstjórnar allt frá
árinu 1995 hafa barnabætur verið
skertar að meðaltali um rúman 1
milljarð á hverju ári á árunum
1995–2005 eða samtals um 10,5
milljarða. Verkalýðshreyfingin
knúði síðan ríkisvaldið til að
hækka barnabætur í tengslum við
kjarasamninga og er það fyrst á
yfirstandandi ári sem raunhækk-
un verður á barnabótum eftir 11
ára skerðingartímabil. Í höndum
þessarar ríkisstjórnar hafa barna-
bætur breyst í láglaunabætur en á
síðasta ári byrjuðu barnabætur að
skerðast hjá einstæðum foreldrum
við 77 þúsund krónur en verklýðs-
hreyfingin knúði ríkisvaldið til að
hækka þessa fjárhæð á þessu ári í
93 þúsund kr. sem er engu að síð-
ur vel undir lágmarkslaunum.
Framsetning ráðherrans er líka
villandi þegar hann setur fram að
barnabætur miðist nú við 18 ára
aldur en ekki 16 ára aldur eins og
áður var. Ráðherrann lætur vera
að geta þess að það gildir aðeins
um tekjutengdar barnabætur en
ekki ótekjutengdar sem greiðast
aðeins til 7 ára aldurs barna. Á
árinu 1995 þegar þessi ríkisstjórn
tók við voru ótekjutengdar barna-
bætur greiddar til 16 ára aldurs
barna.
Jóhanna Sigurðardóttir
Blekkingar fjár-
málaráðherra
Höfundur er alþingismaður.
FORELDRAVERÐLAUN Heim-
ilis og skóla – landssamtaka foreldra
verða veitt þann 15. maí nk. í 12.
sinn. Að auki verða veitt hvatning-
arverðlaun til einstaklinga, skóla,
sveitarfélaga og fyrirtækja ef tilefni
þykir til. Með þessari verðlaunaaf-
hendingu vill Heimili og skóli vekja
athygli á því gróskumikla starfi sem
fram fer í grunnskólum landsins og
stuðla að öflugra samstarfi heimila
og skóla, sveitarfélaga og fyr-
irtækja. Þetta er í fyrsta skipti sem
það stendur til að veita sveit-
arfélögum og fyrirtækjum for-
eldraverðlaun og er tilgangurinn
með því að hvetja sveitarstjórn-
armenn og stjórnendur fyrirtækja
til að gefa starfsfólki sínu svigrúm til
að sinna skólagöngu barna sinna.
Heimili og skóli vill þannig hvetja
alla til að vinna að fjölskylduvænni
starfsmannastefnu og er það allra
hagur ef vel tekst til.
Heimili og skóli leita eftir ábend-
ingum um þá einstaklinga, sveit-
arfélög, fyrirtæki, félög eða skóla
sem hafa stuðlað að árangursríkum
leiðum við að efla samstarf foreldra
og kennara og komið á jákvæðum
hefðum í samstarfi heimila og skóla.
Í ár verður sérstaklega horft til eft-
irfarandi viðfangsefna:
 Markviss, öflugs og skipulegs
starf foreldraráðs eða foreldra-
félags.
 Þróunarverkefna sem taka til
samstarfs heimila og skóla.
 Nýbúafræðslu þar sem mark-
visst er unnið með foreldrastarf.
 Sveitarfélaga sem styðja mark-
visst við foreldrasamtök og foreldra
í sínu sveitarfélagi.
 Fyrirtækja með fjölskyldu-
væna starfsmannastefnu.
Verkefnið sem tilnefnt er verður
að hafa skýran tilgang, hafa fest
rætur og sýnt fram á varanleika. Það
er mikilvægt að foreldrar komi með
einhverjum hætti að verkefninu.
Sérstök dómnefnd mun velja
verkefni til verðlauna sem uppfylla
eitt eða fleiri af ofantöldum við-
miðum og eru í samræmi við skil-
yrðin sem fram hafa komið.
Ég vil hvetja ykkur til að skoða
skólasamfélagið ykkar sem og nær-
samfélagið og tilnefna þá aðila til
foreldraverðlauna árið 2007 sem þið
teljið hafa lagt þessum málum lið og
eflt samstarf heimila og skóla á ein-
hvern hátt. Það er hægt að senda inn
tilnefningar á rafrænan hátt með því
að fara inn á heimasíðu Heimilis og
skóla www.heimiliogskoli.is og fylla
út eyðublað þar. Síðasti skiladagur
tilnefninga er 4. apríl 2007.
SJÖFN ÞÓRÐARDÓTTIR,
verkefnastjóri og í stjórn Heimilis
og skóla.
Foreldraverðlaun 2007
Frá Sjöfn Þórðardóttur:
BRÉF TIL BLAÐSINS