Morgunblaðið - 08.04.2007, Qupperneq 18

18 SUNNUDAGUR 8. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Eftir Ingu Rún Sigurðardóttur
ingarun@mbl.is
Hvernig á að gera fataskáp-inn grænan? Þá er ekkiverið að meina að öll föt-in í honum þurfi að vera
græn á litinn (sem betur fer) heldur
umhverfisvæn. Treehugger.com er
áhugaverður vefur sem fjallar um
ýmislegt tengt umhverfismálum og
birtir nú leiðbeiningar undir nafninu
„Hvernig verður maður grænn?“ um
ýmis mál. Einn kaflinn fjallar um föt-
in okkar og eru góð ráð gefin.
Í fyrsta lagi þarf að versla mark-
visst. Fatakaupum er líkt við að ætt-
leiða kettling. Kjóllinn eða peysan
verður að hafa pláss í skápnum til
framtíðar. Best er að reyna að
sleppa að kaupa óþarfa hluti því
óskipulagður skápur af fötum sem
eru óhentug er ekki mjög spennandi.
Til lengri tíma litið er gott að komast
að því hvaða litir og snið henta, það
sparar tíma og pláss.
Einnig er mikilvægt að fara vel
með fötin. Til dæmis að elda ekki eða
skipta um dekk í sparifötunum. Til
að auka endingu fatnaðarins er líka
gott að læra að gera við föt eða bara
senda þau í viðgerð eða breytingar.
Ekki er mælt með því að senda föt
í hreinsun nema kynna sér fyrst
hvaða efni eru notuð í hreinsuninni.
Líka má athuga að stundum er í lagi
að þvo í höndunum, þótt það standi á
fötunum að það eigi að senda þau í
hreinsun.
Mælt með notuðum fötum
Treehugger bendir einnig á að
kaupa notuð föt. Það er nokkuð sem
er vel hægt að mæla með. Það getur
verið hin besta skemmtun að leita að
flottum fötum í verslunum með not-
uð föt. Ef fötin eru keypt í góðgerð-
arverslun á borð við búð Rauða-
krossins eða í Hjálpræðishernum
fær gömul flík nýtt líf og gott málefni
er styrkt um leið.
Hérlendis er kannski ekki stærsta
áhyggjuefnið raforku- og vatns-
eyðsla þvottavéla. Erlendis er þetta
stórmál og algjör óþarfi að líta
framhjá þessu hér þótt nóg sé af
vatni og raforkan tiltölulega ódýr.
Gott er að hafa í huga að þvo fötin
ekki á óþarflega háum hita, velja um-
hverfisvænt þvottaefni, þvo einungis
fullar vélar, þvo á röngunni, nota
ekki þurrkara heldur snúruþurrka
og velja sparneytna þvottavél. Einn-
ig eru sumir blettaeyðar, sbr. sjón-
varpsauglýsingar, úr mjög sterkum
efnum og hægt að velja umhverfis-
vænni kosti. Bókin Clean and Green:
The Complete Guide to Non-Toxic
and Environmentally Safe House-
keeping er með mörg góð ráð varð-
andi þetta eins og að nota edik og
saltvatn í blettahreinsun. Bókina er
hægt að fá á um 700 kr. á Amazon-
.com en líka er hægt að leita uppi
gömul íslensk húsráð af þessu tagi.
Annað sem er sífellt að komast
meira í tísku er að vera í fötum úr líf-
rænt ræktuðum efnum. Mikið magn
af tilbúnum áburði og skordýraeitri
þarf til að rækta bómull og því fer
mun betur á því að hún sé lífrænt
ræktuð. Eftirspurnin eftir fötum úr
lífrænt ræktuðu efni eykst stöðugt
og það þýðir að stærri verslanir eru
farnar að bjóða upp á þessa vöru á
hagstæðara verði en áður þekktist.
Til dæmis er H&M, uppáhaldsbúð
margra Íslendinga, komin með línu
sem er einvörðungu tileinkuð vörum
úr lífrænni bómull og reynast fötin
vel.
Finna nýtt hlutverk
Sama hvort fötin eru úr lífrænu
efni eða pólýester er mikilvægt að
henda þeim ekki í ruslið þegar þau
hafa glatað sínum fasta stað í fata-
skápnum. Það þarf að finna nýtt
hlutverk fyrir flíkurnar. Föt og
klæði sem skilað er á endurvinnslu-
stöðvar Sorpu nýtast til hjálpar-
starfs á vegum Rauða kross Íslands.
Fötin eru flokkuð af sjálfboðaliðum
og gefin á meðferðarstofnanir, til
flóttamanna, í fangelsi, í neyðarmót-
töku og þeim sem minna hafa á milli
handanna. Þau eru líka seld í L12 og
fara að hluta til til útlanda. Slitin
klæði eru hins vegar endurunnin og
úr því framleiddar tuskur og teppi
svo eitthvað sé nefnt. Allur ágóði af
sölunni rennur í hjálparsjóð sem not-
aður er til alþjóðlegs hjálparstarfs.
Hvað með ný efni?
Treehugger mælir með því að nýj-
um efnum sem eiga að vera miklu
betri en þessi gömlu sé tekið með
fyrirvara. Til dæmis hvað varðar
sojaefni og efni úr bambus. Bambus
hljómar vel, plantan vex hratt og það
þarf ekki að nota sterk efni í ræktun.
Vandamálið er hins vegar að stund-
um hefur skógi verið fórnað til að
koma fyrir bambusrækt. Hvað soja-
efni varðar er framleiðslan frá
plöntu í efni orkurík.
Eins og þeir vita sem horfðu á
dönsku heimildamyndina Banvæn
tilboð í Sjónvarpinu nýverið er líka
mikilvægt hvaða aðstæður fólkið býr
við sem framleiðir fötin.
Þáttur Bono
Mannvinurinn Bono rekur ásamt
konu sinni Ali Hewson, sem jafn-
framt er hönnuður, og fatahönnuðin-
um Rogan Gregory fatamerkið Ed-
un (nude, eða nakinn, skrifað
afturábak). Takmarkið hjá þeim er
að selja falleg föt sem framleidd eru
á samfélagslega ábyrgan hátt í sam-
ræmi við sanngjarna viðskiptahætti.
Stór hluti starfseminnar fer fram í
Afríku og hefur veitt mörgum at-
vinnu frá því að Edun hóf rekstur
vorið 2005. Sem stendur er um 30%
af bómullarvörum Edun úr lífrænni
bómull. Notast er við afríska bómull
og efni þegar mögulegt er. Sannköll-
uð tíska með samvisku.
Nýi tískuliturinn er grænn
Reuters
Ábyrg tíska Bono kynnir Edun-vörur ásamt konu sinni og hönnuðinum Ali Hewson og fatahönnuðinum Rogan
Gregory á tískuviku í New York í september í fyrra. Áherslan hjá Edun er á lífræn efni og siðlega starfsemi.
Í HNOTSKURN
»10% allra efna í landbún-aði og 25% af skor-
dýraeitri í Bandaríkjunum eru
notuð til að rækta bómull.
»Það þarf 150 grömm afskordýraeitri og tilbúnum
áburði til að rækta næga bóm-
ull í aðeins einn stuttermabol.
» Við lífræna ræktun er not-að minna eldsneyti en við
venjulega ræktun, sem hjálpar
til í baráttunni við loftslags-
breytingar.
»Benda má á vefina www.-sweatshopwatch.org og
www.behindthelabel.org fyrir
þá sem vilja kynna sér vinnu-
aðstæður í fataverksmiðjum.
» Hægt er að kynna sérfatalínu Bono og félaga
nánar á www.edun.ie.
» Treehugger.com erskemmtilegur umhverfis-
vefur.
LÍFSSTÍLL»
Mögulegt er að grípa til ýmissa góðra ráða til að gera fataskápinn grænan og umhverfisvænan og
um leið vera siðferðislega og samfélagslega ábyrgur í fatavali og meðferð fatnaðar
Eftir Karl Blöndal
kbl@mbl.is
Jean Pierre Meersseman er kí-rópraktor og meðal þeirrasem lagst hafa á magann fyrirframan hann til að láta hann
hnykkja á bakinu á sér eru Silvio Ber-
lusconi og vopnasalinn Adnan Kas-
hoggi. Frá árinu 2002 hefur hann hins
vegar staðið fyrir byltingu hjá knatt-
spyrnuliðinu AC Mílanó og í her-
búðum þess er hann víst aldrei kall-
aður annað en professore.
Meersseman er maðurinn á bak við
hina leyndardómsfullu rannsókn-
arstofu ítalska knattspyrnuliðsins þar
sem bæði er átt við kropp og koll. Það
kann að vera þjálfara liðsins, Carlo
Ancelotti, þvert um geð að afsala sér
heiðrinum af gengi sinna manna, en
rannsóknastofan spillir ekki fyrir.
Hvergi í Evrópu mun vera nútíma-
legri aðstaða til að hugsa um leikmenn
í samræmi við nýjustu kenningar og
uppgötvanir íþróttavísindanna.
Rannsóknastofan er í Milanello, um
50 kílómetra fyrir utan Mílanó. Til-
gangurinn er að fylgjast með heilsu-
fari leikmanna til að koma í veg fyrir
álagsmeiðsli. Það var ekki að ástæðu-
lausu að ákveðið var að ráðast í þetta
nákvæma eftirlit með leikmönnum.
Árið 2000 keypti AC Mílanó argent-
ínska leikmanninn Fernando Redondo
af Real Madrid fyrir 18 milljónir evra.
Hann var ekki fyrr kominn til síns
nýja liðs en hann meiddist á æfingu og
var úr leik í tvö ár.
Eftirtektarverður árangur
Árangurinn af rannsóknarstofunni
er eftirtektarverður. Frá því að starf-
semi hófst þar 2002 hefur tíðni álags-
meiðsla minnkað um 92%. „Áður […]
var svo mikið um meiðsl að við þurft-
um að hafa 35 leikmenn í hópnum. Nú
þurfum við ekki nema 22,“ sagði
Meersseman í samtali við The Chi-
ropractic Journal í nóvember. „Sú var
tíðin að álagsmeiðsli gerðu að verkum
að við þurftum að sprauta leikmenn
sjö sinnum á viku. Á síðasta ári þurft-
um við að sprauta leikmenn fjórum
sinnum allt árið.“ Ekki eru allir sam-
mála um ágæti rannsóknarstofu AC
Mílanó. Tim Meyer, læknir þýska
landsliðsins,
segir að þetta hljómi vel, en vill sjá
meira. Hann er þeirrar hyggju að öll
umönnun leikmanna skili sér og gildi
þá einu hvað gert er.
Úrtölur breyta hins vegar ekki því
að mikil forvitni ríkir um starfið bak-
við hinar luktu dyr rannsóknarstöðv-
arinnar í Milanello. AC Mílanó er
með hæsta meðalaldur leikmanna fé-
lagsliða í fremstu víglínu í Evrópu.
Þegar Alessandro Costacurta lék
gegn AEK Aþenu í nóvember varð
hann elsti leikmaður til að hafa leikið í
Meistaradeild Evrópu. Hann er fer-
tugur. Paolo Maldini er 38 ára og
Brasilíumaðurinn Cafu 36 ára. Báðir
eru þeir fastamenn í liðinu.
Árið eftir að rannsóknarstofan var
opnuð sigraði AC Mílanó erkifjend-
urna frá Juventus í úrslitum Meist-
aradeildar Evrópu. Árangurinn var
meðal annars þakkaður rannsókna-
stofunni. Árið 2005 tapaði liðið hins
vegar gegn Liverpool í úrslitum eftir
að hafa náð þriggja marka forustu.
Ósigurinn var áfall og vakti spurn-
ingar um ágæti rannsóknastofunnar.
AC Mílanó verður ekki ítalskur
meistari í ár, en það leikur í átta liða
úrslitum Meistaradeildarinnar og
gæti eftir fjóra leiki staðið á tindinum
sem besta félagslið í Evrópu. Lík-
urnar á því minnkuðu reyndar í vik-
unni þegar AC Mílanó náði aðeins að
gera 2–2-jafntefli við Bayern Münc-
hen á heimavelli. En getur ekki allt
gerst í fótbolta, hvað sem líður öllum
fræðum og vísindum?
Vísindi
fótboltans
Reuters
Æskubrunnur Paolo Maldini, fyrirliði AC Mílanó, er 38 ára gamall og enn í fremstu röð í atvinnumennsku. Munu
aðferðir AC Mílanó gera leikmönnum kleift að leika lengur meðal þeirra bestu en áður var talið mögulegt?
KNATTSPYRNA»
Á fullkominni rannsóknastofu
AC Mílanó er leikmönnum haldið við