Morgunblaðið - 26.04.2007, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 26. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
G
eorge Orwell segir í
formála sem ætlaður
var til birtingar með
Dýrabæ, en ekki
varð úr að kæmi í
bókinni, að sú ritskoðun sem
hvað verst sé við að eiga sé ekki
sú sem stjórnvöld beiti heldur sú
sem vel upplýst, menntað og
frjálslynt fólk virðist af minnsta
tilefnið reiðubúið að láta grípa til
í því augnamiði að koma í veg
fyrir að „óviðeigandi skoðanir“
komist á prent.
Orwell var ekki að tala um al-
menningsálit smáborgaranna
heldur menntafólks og þeirra
sem töldust á vinstri vængnum í
stjórnmálum. „Hin óheillavæn-
lega staðreynd um bókmenntarit-
skoðun í Englandi er að fólk sér
að mestu um hana sjálfviljugt,“
segir Orwell í formálanum.
Um það leyti sem Orwell skrif-
aði Dýrabæ og reyndi að fá bók-
ina gefna út (sem var ekki auð-
sótt mál fyrir hann) voru
Sovétríkin í miklum metum með-
al evrópskra menntamanna og
það þótti óviðurkvæmilegt að
gagnrýna þau, eins og svo af-
dráttarlaust var gert í Dýrabæ.
Þar að auki var stríðinu nýlokið
og pólitískt ástand ótryggt.
Núna, rúmlega hálfri öld og
heilum Sovétríkjum síðar, eru
aðstæður allt aðrar en samt örlar
enn á þessu fyrirbæri sem Or-
well nefndi vilja til sjálfsritskoð-
unar, það er að segja ritskoðunar
sem fólk telur að beita þurfi
samborgara sína án þess að
stjórnvöld komi þar nokkuð ná-
lægt. Reyndar má ætla að stjórn-
völd á Vesturlöndum séu almennt
vaxin upp úr öllum ritskoð-
unartilhneigingum þótt ekki sé
víst að allir vestrænir borgarar
séu það.
(Vissulega er málið ekki alveg
einfalt og dæmi um að sjálfs-
ritskoðun sé viðeigandi ef hún
beinst að birtingu ögrandi efnis
sem ætla má að hvetji til ofbeld-
isverka – og gott ef það var ekki
einmitt eitthvað slíkt sem ein-
hverjir útgefendur óttuðust að
Dýrabær gæti leitt til og vildu
því ekki gefa bókina út).
Það gerist alltaf öðru hvoru að
menntað og upplýst fólk mælir
með því að einhver „þvæla“ sé
endurskoðuð eða ekki birt, jafn-
vel þótt um sé að ræða „þvælu“
sem ekki ógnar nokkrum manni.
Ég er meira að segja ekki frá því
að ég verði í blaðamannsstarfinu
mínu helst var við það að raun-
vísindamenntað fólk telji þörf á
að stöðva birtingu efnis eða að
Morgunblaðið ráði til starfa sér-
menntað fólk til að endurskoða
meinta þvælu – með öðrum orð-
um að blaðið ráði ritskoðara.
Í kjölfar nokkurra Viðhorfa
sem ég hef skrifað undanfarið
um vísindi og trú hafa allmargir
lesendur brugðist ókvæða við og
jafnvel lagt til að „þessi þvæla“ í
mér yrði endurskoðuð af raunvís-
indamenntuðu fólki. Aðrir les-
endur hafa fullyrt að mér sé
beinlínis „illa við vísindin“ af því
að ég hef gagnrýnt alræð-
istilburði vísindalegrar hugsunar.
Ég veit satt best að segja ekki
hvað vakað hefur fyrir þessum
lesendum en ég hef grun um að
þeim hafi þótt þeir verða að
koma vísindunum til varnar gegn
hættulegum niðurrifsöflum. Ég
þakka hrósið en verð að við-
urkenna að ég held að slíkar
varnir séu allsendis óþarfar.
Sjálfsritskoðunin sem upplýst
menntafólk nútímans virðist af
einhverjum ástæðum reiðubúið
að beita er því í nafni vísindanna.
Reyndar kunna að vera á þessu
nokkrar skýringar sem að mestu
eru svo flóknar að það er ekki
hægt að fara út í þær hér. Þó er
hægt að ýja að þeim á þann yf-
irborðskennda hátt sem fjöl-
miðlum einum er laginn og pirrar
svo oft hina tilvonandi ritskoð-
endur.
Í bókinni Vísindabyltingar seg-
ir vísindaheimspekingurinn
Thomas Kuhn frá því að vís-
indasagnfræðingum þyki í mörg-
um tilvikum mest varið í að
kenna nemendum sem komi úr
vísindagreinum. En jafnframt sé
einna erfiðast að kenna þessum
nemendum til að byrja með. Það
er vegna þess að vísindanem-
endur hafa vanist því að þeir
„viti réttu svörin,“ eins og Kuhn
orðar það.
Mér dettur í hug að kannski
eigi vísindanemar af þessum sök-
um erfitt með að víkja frá hinni
vísindalegu aðferð við að finna
svör þar sem þeir eru sannfærðir
um að það sé sú aðferð sem veit
á „rétt svör.“ Því er ef til vill
skiljanlegt að þeir upplifi gagn-
rýni á vísindin og bull um vísindi
sem atlögu að hinni einu réttu
braut. Þá er í rauninni full-
komlega eðlilegt að þeir bregðist
ókvæða við. Þeim finnst –
kannski að mestu ómeðvitað – að
þeir séu að koma sannleikanum
til varnar.
En frá sjónarhóli þeirra sem
ekki hafa lært neitt í raunvís-
indum að ráði (eins og til dæmis
undirritaðs) líta þessir sjálfboðal-
iðsritskoðarar út fyrir að vera
haldnir nokkrum menntahroka
og minna í sumum tilvikum helst
á krossfara sem í nafni trúar
sinnar hika ekki við að kveða
niður villutrúarlýð. (Það kald-
hæðnislega í þessu er svo ekki
síst það að hörðustu vís-
indakrossfararnir berja helst á
hverskyns trúarbrögðum).
Við þessa útskýringu á ritskoð-
unarviljanum má svo bæta þeirri,
sem er öllu lágstemmdari, að
innan vísindanna er fullkomlega
eðlilegt að ritstýringu sé beitt og
jafnvel ritskoðun. Einn helsti
grundvöllur vísindanna er svo-
nefnd jafningjarýni. En þetta á
ekki við í fjölmiðlum, eins og ég
hef reyndar áður bent á í Við-
horfi, því að fjölmiðlamenn skrifa
fyrir almenna lesendur en ekki
aðeins fagbræður sína.
En hverjar svo sem ástæð-
urnar kunna að vera er ég sann-
færður um að ritskoðunartil-
hneigingar í nafni vísindanna
gera þeim margfalt meiri óleik á
hinum opinbera vettvangi en
þvælan í mér gerir þeim nokk-
urntíma.
Meint bull
um vísindi
»Ég veit satt best að segja ekki hvað vakað hef-ur fyrir þessum lesendum en ég hef grun um
að þeim hafi þótt þeir verða að koma vísindunum
til varnar gegn hættulegum niðurrifsöflum.
BLOGG: kga.blog.is
Kristján G. Arngrímsson
kga@mbl.is
VIÐHORF
MORGUNBLAÐIÐ er að flestu
leyti hið ágætasta blað og hefur á
að skipa úrvals fagfólki á öllum
sviðum. Ritstjórn þess
hefur sett mörg þörf
málefni á dagskrá og
staðið fyrir vandaðri
umfjöllun um þau.
Nægir þar að nefna
náttúruvernd og mál-
efni barna sem hafa
verið fyrirferðarmikil
á síðum blaðsins síð-
ustu misserin.
Það hlýtur því jafn-
an að vera svekkjandi
fyrir alla þá vönduðu
blaðamenn sem á
Morgunblaðinu starfa
þegar aðalritstjóri
blaðsins missir sig í
pólitískri hlutdrægni í
nafnlauzum pistlum og
beitir sporléttum
blaðamönnum eins og
hreingerningarklútum
á svarta bletti rík-
isstjórnarinnar. Fyrir
vikið liggur hver ein-
asti blaðamaður undir
grun um hlutdrægni
þegar nálgast kosn-
ingar. Frekar fúlt.
Svart er hvítt
Í leiðara blaðsins á mánudaginn
var brá ritstjórnin einmitt fægiklút
fimlega á loft. Að mati mr. Proper
er stjórnarandstaðan í stökum
vandræðum af því hún hefur ekkert
„á“ fráfarandi ríkisstjórn. Greini-
lega treystir ritstjórnin þarna á að
þau 20% þjóðarinnar sem á und-
anförunum árum hafa fengið um
30% aukningu kaupmáttar á meðan
10% þjóðarinnar hafa fengið 118%
aukningu séu ekki áskrifendur að
Morgunblaðinu.
Getur verið að ritstjórnin hafi
einfaldlega gleymt unga fólkinu
sem nú þarf að greiða 60% hærra
verð fyrir sína fyrstu íbúð en þeir
sem keyptu fyrir þremur árum? Og
öllum sem hafa horft upp á hús-
næðisskuldir sínar hækka um millj-
ónir á síðustu árum vegna verð-
bólgu og hagstjórnarmistaka
fráfarandi ríkisstjórnar? Ætli það
fólk sé ritstjórn Morg-
unblaðsins sammála
um að það sé ekkert
að hafa „á“ fráfarandi
ríkisstjórn?
Hvað með vexti af
yfirdráttarlánum sem
eru m.a.s. komnir yfir
þau mörk sem ítalska
mafían telur skyn-
samleg? Aukalegur
kostnaður meðalheim-
ilis í landinu vegna
hagstjórnarmistaka
fráfarandi rík-
isstjórnar eru rúmar
500 þúsund krónur á
þessu ári. Finnst rit-
stjórn Morgunblaðsins
það kannski smápen-
ingar sem ekki tekur
því að ergja sig yfir?
Eða þetta?
Hvað með þá 400
aldraða sem bíða í
bráðri þörf eftir hjúkr-
unarrými? Eða rúm-
lega 900 aldraða sem
búa í þvingaðri sambúð
á elliheimilum? Árið
2002 kom Geir Haarde, þáverandi
fjármálaráðherra, í veg fyrir að
samkomulag heilbrigðisráðherra og
borgarinnar um byggingu 300
hjúkrunarrýma yrði að veruleika.
Mörgum fannst það alls ekki fal-
lega gert af honum. Heldur rit-
stjórn Morgunblaðsins að aldraðir
og fjölskyldur þeirra séu blaðinu
sammála um ágæti fráfarandi rík-
isstjórnar? Að stjórnarandstaðan
hafi ekkert „á“ ríkisstjórnina!
Og þetta?
Hvað með hin 5.000 fátæku
börn? Hvað með foreldra þeirra
170 barna sem eru á biðlista
Barna- og unglingageðdeildarinnar
og fá enga úrlausn sinna mála?
Hvað með íbúa á Vestfjörðum,
Norðvesturlandi og Norðaust-
urlandi þar sem hagvöxtur hefur
verið neikvæður árum saman á
meðan þenslan blæs upp skuldir
þeirra? Hvað með hágengið sem
hefur lækkað laun sjómanna um ca
20% undanfarin misseri og gert út
af við útflutningsfyrirtæki í sjávar-
útvegi og ferðaþjónustu? Hvað með
bændur sem tapað hafa löndum
sínum vegna harðsvíraðrar eigna-
upptöku fráfarandi ríkisstjórnar í
hinu svokallaða þjóðlendumáli?
Hvað með olíu- og óðalssteina-
hnuplara?
Ekkert að?
Hvað með stuðningsyfirlýsingu
við stríð í Írak, hvað með nið-
urskurð stjórnvalda á fjármagni til
mannréttindaskrifstofu, hvað með
Falun Gong, hvað með njósnir og
einelti stjórnvalda gagnvart mót-
mælendum, hvað með óþægilegar
athugasemdir um Kárahnjúkastíflu
sem ráðherra stakk undir stól, hvað
með síendurtekin brot fráfarandi
ríkisstjórnar á samningum við aldr-
aða og öryrkja, hvað með ósmekk-
leg ummæli ráðamanna í garð fá-
tækra og kvenna, hvað með skort á
eftirliti með fjármunum og skjól-
stæðingum Byrgisins? Og svo
framvegis.
Að múra sig inni
Ritstjórn Morgunblaðsins er svo
fundvís á kjarna málsins að hún
getur tæpast annað en vitað það
rétta í þessum málum. Hún segir
hins vegar að svart sé hvítt af því
þegar kosningar nálgast vaknar
ævinlega upp í henni gamall flokks-
pólitískur kaldastríðsdraugur. Það
blasir við í pólitískum „fréttaskýr-
ingum“ og leiðaraskrifum blaðsins
en sést þó hvað best í Staksteinum,
sérlegu eineltismeinhorni aðalrit-
stjórans innmúraða.
Það er skemmtileg gráglettni að
hugtakið „innmúraður“, sem rit-
stjóranum spaugsama er svo tamt,
skuli jafnframt kallast svo skýrt á
við ritstjórnarstíl hans sem tví-
mælalaust má kalla einstakan fyrir
frjálsan fjölmiðil eftir að Berl-
ínarmúrinn féll.
Síðuztu brotin úr
Berlínarmúrnum
Dofri Hermannsson er
óánægður með ritstjórn
Morgunblaðsins
»RitstjórnMorg-
unblaðsins er
svo fundvís á
kjarna málsins
að hún getur
tæpast annað
en vitað það
rétta í þessum
málum.
Dofri Hermannsson
Höfundur er varaborgarfulltrúi
Samfylkingarinnar.
HINN 3. apríl sl.
birtist frétt í Morg-
unblaðinu þess efnis að
Birgir Jakobsson
barnalæknir hefði verið
ráðinn í stöðu forstjóra
Karólínska háskóla-
sjúkrahússins í Stokk-
hólmi. Hér er um að
ræða mjög stórt sjúkra-
hús, um 1.700 sjúkling-
ar liggja þar inni á
hverjum degi, þar
starfa um 15 þúsund
manns og rekstr-
arfjármagn er um 120
milljarðar íslenskra
króna á ári. Starfsemi
dagsjúklinga af öllu tagi
er mjög mikil og reikna
má með að á hverjum
degi komi 4–5 þúsund
sjúklingar sem ekki
þarf að leggja inn. Áður
en Birgir tók við þessu
var hann forstjóri St.
Görans-spítalans í
Stokkhólmi þar sem um
300 sjúklingar liggja á
hverjum degi. Birgir
vann hér á landi um
tíma á barnadeild
Landakotsspítala áður
en hann flutti aftur til Svíþjóðar.
Þar var mjög fróðlegt að ræða
þessi rekstrarmál við Birgi því miklar
breytingar hafa verið gerðar á fjár-
mögnun þjónustunnar í Stokkhólmi
þar sem DRG-kerfið
(Diagnosis Related
Groups) hefur verið tek-
ið upp. Samanburður á
rekstri bráðrar þjón-
ustu í Stokkhólmi og
Reykjavík er mjög at-
hyglisverður. Kostn-
aður við rekstur
kennsluspítala í fyrra
tilfelli er um 350 þúsund
íslenskar að meðaltali á
hvern sjúkling miðað
við DRG-kerfið. Hér á
landi hefur verið metið
að kostnaður á hvern
sjúkling sé 475 þúsund
íslenskar krónur miðað
við DRG-kerfið.
Þegar fjármögnun
spítalanna var breytt í
Stokkhólmi hurfu bið-
listar á örskömmum
tíma. Skýringin er ein-
föld því greiðsla til spít-
alans kemur eftir að bú-
ið er að lækna
sjúklingana í samræmi
við þá læknishjálp sem
viðkomandi sjúklingur
fékk. Á Íslandi eru föst
fjárlög greidd án tillits
til lækninga sjúkling-
anna þannig að biðlistar
geta orðið langir. Í mars 2007 eru
rúmlega 2.500 sjúklingar á biðlista
sem gætu þurft að bíða í allt að heilt
ár. Kostnaður við þessa biðlista er
verulegur, í sumum tilfellum getur
hann allt að tvöfaldast. Þjónusta við
sjúklinga sem þurfa aðeins dagþjón-
ustu hefur einnig færst út af spít-
alanum út á stofur lækna. Landspítali
hefur mikla sérstöðu hvað þetta
snertir miðað við spítalana í Stokk-
hólmi.
Skortur á hjúkrunarrýmum á land-
inu hefur einnig mikinn kostnað í för
með sér þar sem hjúkrunarsjúklingar
liggja tugum saman á bráðadeildum
spítalans. Sá kostnaður er talinn vera
a.m.k. þrisvar sinnum meiri en á
hjúkrunardeildum. Þetta vandamál
er nánast óþekkt í Stokkhólmi.
Það eru ekki einungis Svíar sem
hafa breytt fjármögnun sinna spítala.
Innan OECD-landanna hefur einnig
verið gerð mikil breyting á því hvern-
ig magn og kostnaður við þjónustuna
er metinn. Í Bandaríkjunum var
DRG-kerfið tekið upp fyrir 20–30 ár-
um og við það lækkaði kostnaður við
rekstur spítalanna um 25–30%. Þessi
aðferð til rekstrar allrar bráðaþjón-
ustu hefur verið tekin upp í öllum
löndum innan OECD ef Ísland er
undanskilið. Á okkar landi er kerfið
föst fjárlög haft enn hér á landi og
óhætt er að endurtaka enn að ljóst er
að kostnaður við þessa þjónustu hér
myndi lækka mjög mikið ef þessi fjár-
mögnun yrði tekin upp.
Framsóknarflokkurinn hefur nú
farið með stjórn heilbrigðismála í
þrjú kjörtímabil og einfaldlega ekkert
lært hvernig allar aðrar þjóðir innan
OECD reka sín kerfi. Sparnaður á
hverju ári gæti verið 2–3 milljarðar
króna. Heildarsparnaður á stjórn-
artíma framsóknarmanna hefði getað
orðir um 20–30 milljarðar króna á
þessum þremur kjörtímabilum.
Forstjóri Karól-
ínska sjúkrahússins
Ólafur Örn Arnarson skrifar
um rekstur heilbrigðismála
» Framsókn-arflokkurinn
hefur nú farið
með stjórn heil-
brigðismála í
þrjú kjörtímabil
og einfaldlega
ekkert lært
hvernig allar
aðrar þjóðir inn-
an OECD reka
sín kerfi.
Ólafur Örn Arnarson
Höfundur er læknir á eftirlaunum.