Morgunblaðið - 01.05.2007, Blaðsíða 28

28 ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NÚ Í apríl voru þrjú ár síðan fyrirrennari
minn í starfi, Jan Egeland, vakti fyrst at-
hygli öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna á
ástandinu í Darfur. Nú í apríl greindi ég ör-
yggisráðinu frá áframhaldandi harmleiknum
í Darfur eftir för mína þangað. Hve marga
slíka aprílmánuði munu íbúar Darfur þola?
Á þremur árum hefur fjöldi
þess fólks sem treystir á þá líf-
línu mannúðaraðstoðar sem
strengd hefur verið til Darfur
fjórfaldast úr einni milljón í
næstum fjórar. Á síðastliðnum
mánuðum hefur það reynst sí-
fellt torsóttara og hættulegra
fyrir hjálparstarfsmenn að
nálgast bágstadda. Hvernig
getum við leyst af hendi
stærsta verkefni á sviði mann-
úðaraðstoðar í heiminum þegar
geta okkar til að koma til hjálp-
ar er skert á sama tíma og
neyðin eykst?
Ef við lítum á tölurnar sem
snöggvast sést glögglega hve
mikið hefur áunnist á þremur
árum. Og hve mikið er í húfi ef
mannúðaraðstoð stöðvast vegna
hótana og skriffinnsku.
Þegar mannúðarstarfið í
Darfur hófst fyrir alvöru í apríl
2004, sinntu 200 hjálparstarfs-
menn á vettvangi 350 þúsund
manns sem höfðu flosnað upp
vegna átakanna. Nú aðstoða 13
þúsund starfsmenn, langflestir
Súdanar, fjórum sinnum fleira
fólk. Vannæring hefur minnkað
um helming frá því um mitt ár 2004 og dán-
artíðni er komin niður fyrir mörk neyðar-
ástands.
En þessi árangur við að bjarga manns-
lífum gæti gufað upp snögglega. Vandamálin
í Darfur eru með öllu óleyst og hafa teygt
anga sína til nágrannaríkjanna Tsjad og
Mið-Afríkulýðveldisins. Um 420 þúsund
manns hafa flúið heimili sín í Darfur frá því
í maí fyrir ári, þrátt fyrir undirritun frið-
arsamnings. Heildarfjöldi flóttamanna er
kominn yfir 2 milljónir sem er þriðjungur
íbúa Darfur. Nauðganir og annars konar
kynferðislegt ofbeldi er daglegt brauð og
komast báðar stríðandi fylkingar upp með
slík voðaverk án þess að nokkuð sé að gert.
Vannæring fer vaxandi séstaklega utan
flóttamannabúða á afskekktum, óöruggum
svæðum.
Sífellt torsóttara reynist að ná til bág-
staddra og er nú svo komið að hættuástand
virðist vera framundan. Við teljum að aðeins
helmingur þess fólks sem á um sárt að binda
vegna átakanna í Darfur hafi aðgang að
hreinu vatni og grundvallar heilsugæslu.
Innan við helmingur nýtur lágmarks hrein-
lætis. Það sem verra er: á hverjum tíma
næst aðeins til fjórðungs þess fólks sem þarf
á aðstoð að halda – sem þýðir að ekki sé
hægt að kasta líflínu til 900 þúsund manns.
Ráðist er á hjálparstarfsmenn sem er
gróft brot á Genfarsáttmálanum. 12 hjálp-
arstarfsmenn voru myrtir frá júní til desem-
ber 2006 sem var meira en tvisvar sinnum
meira en samanlagt tvö árin þar á undan.
120 bílum hjálparstarfsmanna var stolið á
síðasta ári. Slíkar árásir geta haft í för með
sér að hundruð þúsunda manna fái ekki lífs-
nauðsynlega aðstoð vegna þess að hjálp-
arstofnanir neyðist til að hætta starfsemi
vegna árása á starfsfólk. Allir deilendur bera
ábyrgð á árásum.
Þar að auki hafa skriffinnar
ríkisstjórnarinnar lagt stein í
götu aðstoðar, gert starfs-
mönnum lífið leitt og takmark-
að ferðafrelsi þeirra. Rík-
isstjórnin ætti augljóslega að
hafa áhuga á að hjálpa þeim
sem bjarga lífi þegnanna en
hún virðist sjá sér lítinn hag í
því.
Hvað ber að gera? Í fyrsta
lagi verður að stöðva þegar í
stað allar árásir á óbreytta
borgara af beggja hálfu, hvort
heldur sem er vígasveita sem
njóta stuðnings stjórnvalda eða
uppreisnarmanna.
Um miðjan þennan mánuð,
16. apríl, gaf ríkisstjórn Súdans
til kynna að hún samþykkti
annan lið stuðningsáætlunar
Sameinuðu þjóðanna við frið-
argæslusveitir Afríkusambands-
ins. Við fögnum þessu og öllum
þeim skrefum sem stigin eru til
að vernda óbreytta borgara í
Darfur. En mikilvægast er að
hrinda þessu í framkvæmd hið
snarasta og til þess þarf sam-
vinnu stjórnvalda í Khartoum.
Íbúar Darfur munu ekki þola
neinar frekari tafir á því að komið verði upp
sameiginlegri friðargæslu Sameinuðu þjóð-
anna og Afríkusambandsins.
Í öðru lagi þurfum við öruggan, óhindr-
aðan aðgang að bágstöddum svo hægt sé að
veita mannúðaraðstoð. Loforð hafa verið gef-
in um að greiða fyrir hjálparstarfi og ég
ætla mér að fylgjast náið með því að þau
verði efnd.
Loks skulum við ekki gleyma því að þótt
mannúðaraðstoð sé nauðsynleg, kemur hún
aldrei í stað pólitískrar lausnar. Við getum
einfaldlega ekki haldið úti svo gríðarlega
umfangsmikilli aðstoð svo árum skiptir. Eftir
þriggja ára átök þurfa íbúar Darfur pólitíska
lausn sem aldrei fyrr. Ég hvet deilendur til
að styðja viðleitni sérstakra sendimanna
Sameinuðu þjóðanna og Afríkusambandsins
til að tryggja vopnahlé og draga alla aðila að
samningaborðinu til að komast að varanlegu
friðarsamkomulagi.
„Apríl er grimmastur mánaða,“ skrifaði
T.S. Eliot. Ég vona að í apríl, og sannarlega
ekki aprílmánuðinn þar á eftir, muni ég ekki
þurfa að flytja öryggisáðinu fréttir af enn
meiri manndrápum og fólksflótta í Darfur.
Það er kominn tími til að binda enda á þessi
hörmulegu átök.
Apríl er grimmastur
mánaða í Darfur
John Holmes segir frá
ástandinu í Darfur
John Holmes
»Ríkisstjórn(Súdans) ætti
augljóslega að
hafa áhuga á að
hjálpa þeim sem
bjarga lífi þegn-
anna en hún virð-
ist sjá sér lítinn
hag í því.
Höfundur er aðstoðarframkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna á sviði mannúðaraðstoðar og sam-
ræmandi neyðaraðstoðar.
ÞESSA dagana er mikið talað um kaup-
máttaraukningu og hagvöxt – forsætisráð-
herra segir að þjóðin hafi aldrei haft það
betra – að meðaltali. Maður sem stendur með
annan fótinn í sjóðandi vatni en hinn í ís hefur
það að meðaltali gott, og þannig
má segja að þjóðin hafi það um
þessar mundir – hún sé kalin á
öðrum fæti en brennd á hinum.
Undanfarin ár hafa ein-
kennst af mikilli þenslu og
ójafnvægi í íslensku efnahags-
lífi: Misskiptingu fjármagns,
vaxandi fátækt og þyngri
vaxtabyrði með versnandi hag
fjölskyldufólks, einstæðra
mæðra og aldraðra. Grafið hef-
ur verið undan réttindum
verkafólks með undirboðum á
vinnumarkaði, einkum við stór-
iðjuframkvæmdir. Svo langt er
gengið að menn eiga það ekki
lengur víst að vinna við mann-
sæmandi skilyrði, eins og frétt-
ir frá Kárahnjúkum sanna. Þar
hafa hundruð verkamanna
veikst vegna óviðunandi vinnu-
aðstæðna og mengunar – á því
herrans ári 2007 – í samfélagi
sem kennir sig við velferð!
Lífskjör hverra
hafa batnað?
Á sama tíma og þanþol hag-
kerfisins hefur verið spennt til
hins ýtrasta með stór-
iðjuframkvæmdum, skatta-
lækkunum hátekjufólks og
breytingum á lánakerfinu hefur vaxta- og
skuldabyrði almennings aukist. Fátækt hefur
einnig aukist, einkum meðal eldra fólks og
einstæðra foreldra. En olíufurstarnir fara
sínu fram í skjóli missmíða á löggjöfinni – og
ekki væsir um lánastofnanir eða stór-
eignamenn sem þurfa hvorki að axla ábyrgð
né bera byrðar með öðrum. Stjórnvöld hafa
gert þeim lífið bærilegra en nokkru sinni fyrr.
Hagtölur sýna að hópurinn sem notið hefur
kaupmáttaraukningar undanfarinna ára er sá
tíundihluti þjóðarinnar sem telst hátekjufólk
– kaupmáttur hátekjuhópsins hefur aukist um
118%. Hinu er þagað yfir, að meðaltal árlegr-
ar kaupmáttaraukningar hefur ekki verið
lægra á neinu öðru kjörtímabili, nema í
stjórnartíð Davíðs Oddssonar 1990–2000.
Borginmannlegar eru yfirlýsingar stjórn-
valda um að atvinna sé nú með mesta móti. Er
einhver undrandi yfir því á miðju þensluskeiði
með stóriðjuframkvæmdir í fullum gangi þótt
atvinnustig mælist þokkalegt? En hvað þegar
þeim lýkur? Þjóðhagsspá segir atvinnueysi
aukast umtalsvert á þessu ári og næsta, þegar
þensluáhrifin hjaðna. Við lok ársins verður
það komið yfir 2%, á því næsta yfir 3% og
stefnir hærra. Seðlabankinn spáir 5% at-
vinnuleysi.
Við Íslendingar höfum lægsta hlutfall
þeirra sem njóta framhalds- og háskóla-
menntunar á Norðurlöndum. Ísland er í 23.
sæti af 30 OECD-ríkjum þegar kemur að
menntun. Hvað segir það okkur um mögu-
leika íslenskrar æsku til lífsgæða og athafna í
hnattvæddum heimi framtíðarinnar – ég tala
nú ekki um þegar kreppir að á vinnumarkaði?
Fjöldi fátækra hefur þrefaldast
Í kaupmáttarumræðunni hefur lítið farið
fyrir þeirri staðreynd að fjöldi fátækra barna
hefur þrefaldast í tíð núverandi
stjórnarherra (úr 2,1% árið 2000
í 6,6% árið 2004). Fjöldi fátækra
barna einsstæðra foreldra hefur
nánast tvöfaldast (úr 10,5% í
18%) á sama tíma: Nærri lætur
að fimmta hvert barn á Íslandi
búi við fátækt.
Barn foreldra sem hafa ekki
efni á að greiða fyrir íþróttir
þess, tómstundastarf eða tann-
læknaþjónustu er fátækt barn.
Börn sem hreyfa sig minna en
önnur börn, heldur fitna, hafa
verri tannheilsu og heilsufar al-
mennt, geta ekki klæðst eins og
hin börnin – það eru fátæk börn
sem eiga á hættu félagslega ein-
angrun. Ekkert barn á það skilið
að vera dæmt frá þeim lífs-
gæðum að vera jafnoki annarra
og fullgildur meðlimur í hópi –
síst á Íslandi nú á dögum.
Meðan það glymur í eyrum
okkar að lífskjör séu að batna
fjölgar stöðugt þeim fjölskyldum
sem leita framfærsluaðstoðar.
Séu opinberar tölur lesnar ofan í
kjölinn sést að fátækt er meiri á
Íslandi en í nokkru hinna Norð-
urlandanna um þessar mundir.
Fátækt er tvöfalt meiri á Íslandi
en í Noregi, svo dæmi sé tekið.
Hvergi á öllum Norðurlöndum hefur fátækt
aldraðra aukist jafn hratt og hér. Hún var
13,6% árið 1998, er nú nálægt 30%. Í þessu
landi velmegunar og kaupmáttar lifir um
þriðjungur ellilífeyrisþega undir við-
urkenndum fátæktarmörkum – og einnig
þriðjungur einstæðra foreldra (31%). Það er
þrisvar til fjórum sinnum hærra hlutfall en
annars staðar á Norðurlöndum.
Hvað eru lífskjör?
Okkur er sagt að lífskjör séu að batna.
Samt lengjast biðlistarnir eftir hjúkr-
unarrýmum og heilbrigðisþjónustu. Neyðar-
ástand hefur skapast á BUGL sökum biðtíma
eftir geðheilbrigðisúrræðum við börn og ung-
linga. Það er sama hvert litið er í velferð-
arþjónustunni, alls staðar eru biðlistar. Var
það þetta sem verkalýðshetjurnar sáu fyrir
sér í upphafi vegferðar? Að það væru hinar
vinnandi stéttir sem stæðu undir velmegun
hinna án þess að hljóta fullan skerf af sameig-
inlegum gæðum?
Leiðarljós jafnaðarmanna um heim allan er
að byggja upp samfélag þar sem hver maður
gefur eftir getu og þiggur eftir þörfum. Í okk-
ar íslenska velferðarsamfélagi, sem svo kallar
sig, er ekki seinna vænna að dreifa meðaltali
lífskjaranna betur.
Fátækt og velmegun –
Ísland í dag
Hvað eru lífskjör spyr Ólína Þorvarð-
ardóttir og segir undanfarin ár hafa
einkennst af mikilli þenslu og ójafnvægi
Höfundur er fræðimaður og háskólakennari.
Ólína Þorvarðardóttir
» Fullyrt aðlífskjör hafi
batnað: Þó þre-
faldaðist fjöldi
fátækra á fjór-
um árum og
stöðugt fjölgar
þeim fjölskyld-
um sem leita
framfærsluað-
stoðar.
FORSÆTISRÁÐHERRA á að
hafa sagt, spurður um tillögu Val-
gerðar Sverrisdóttur að viðurkenna
lögleg og lýðræðislega
kjörin stjórnvöld í Pal-
estínu, að hann sé nú
ekkert hrifinn af Ha-
mas. Nú geri ég ráð
fyrir að þetta hafi ver-
ið sagt í hita leiksins
hjá Kosninga-Agli.
Geir Haarde hafði ver-
ið í samtali við Egil í
Silfrinu á lokadegi
landsfundar Sjálf-
stæðisflokksins og
mæltist þá á allt annan
og jákvæðari hátt um
Palestínu sem hann
vildi að Ísland hefði gott samband
við.
Varla ætlar forsætisráðherra að
láta það ráða afstöðu sinni til stjórn-
málasambands við einstök ríki,
hvort honum líki við flokka eða ein-
staklinga þar um slóðir. Kann Geir
Haarde vel við Pútin eða Bush? Er
hann hrifinn af kín-
verska komm-
únistaflokknum? Ef
ekki, ætlar hann þá
beita sér gegn stjórn-
málasambandi Íslands
við Rússland, Banda-
ríkin og Kína? Varla.
Annað mál er, að það
er engan veginn jafn-
aðarmerki á milli Ha-
mas-samtakanna og
palestínsku stjórnvald-
anna. Þar er sann-
anlega þjóðstjórn við
völd sem ekki einasta
stærstu stjórnmálaöflin, Fatah og
Hamas, hafa sameinast um, heldur
líka smærri flokkar á löggjaf-
arþinginu, þannig að bókstaflega öll
stjórnmálaöfl á herteknu svæðunum
hafa lagt grunn að réttnefndri þjóð-
stjórn.
Það var skömm að því að Vest-
urveldin skyldu veita Ísraelsstjórn
liðsinni í að einangra Palestínu, póli-
tískt og efnahagslega, eftir kosning-
arnar í janúar í fyrra, vegna þess að
mönnum líkuðu ekki úrslitin. Kosn-
ingarnar höfðu þó farið fram eins vel
og kostur var við aðstæður hernáms.
Erlendir eftirlitsaðilar, þar á meðal
Jimmy Carter, fyrrum Bandaríkja-
forseti, gáfu þeim hæstu einkunn og
kosningaþátttaka var góð. Úrslitin
breyttu ekki miklu hjá Ísraelsstjórn.
Hún hefur hvort sem er neitað að
eiga viðræður við palestínsk stjórn-
völd um framtíð landsins.
Allt frá því að Sharon og síðar Ol-
mert komust til valda hefur það ver-
ið opinská stefna Ísraels að ákveða
einhliða um málefni hertekinnar
Palestínu. Engu breytir hvort Fatah
eða Hamas eru við völd. Ekki var
rætt við Arafat. Það hefur hins veg-
ar auðveldað Ísraelsstjórn mála-
reksturinn að Hamas-samtökin
unnu síðustu kosningar.
Ísraelsstjórn hefur fyrr og síðar
reynt að einangra Palestínumenn,
gera þeim ómögulegt að búa í landi
sínu og helst að gera þá útlæga.
Stærstur hluti palestínsku þjóð-
arinnar, yfir fjórar milljónir manns,
er flóttamenn. Úrslit kosninganna í
fyrra urðu Ísraelsstjórn verkfæri til
að auka enn á þjáningar Palest-
ínumanna. Skýrslur hjálpar- og
mannúðarstofnana, þar á meðal
Sameinuðu þjóðanna, eru einróma í
mati sínu á hörmulegu ástandi á
herteknu svæðunum, ástandi sem
versnaði enn frekar með við-
skiptabanni Ísraels og Vesturlanda.
Noregsstjórn hefur nú tekið
frumkvæði í að rjúfa einangrun Pal-
estínu með því að viðurkenna þjóð-
stjórnina tafarlaust og aflétta við-
skiptabanninu. Ísland á þegar í stað
að fylgja þessu fordæmi. Það væri
skerfur til mannúðar og friðar í
landi sem búið hefur við hernám í 40
ár.
Viðurkennum þjóðstjórn Palestínu tafarlaust
Sveinn Rúnar Hauksson skrifar
um málefni Palestínu
Sveinn Rúnar Hauksson
»Noregur hefur tek-ið frumkvæði í að
rjúfa einangrun Pal-
estínu með því að
viðurkenna þjóðstjórn-
ina og aflétta
viðskiptabanni. Fylgj-
um því fordæmi strax.
Höfundur er læknir og formaður
Félagsins Ísland-Palestína