Morgunblaðið - 09.05.2007, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 9. MAÍ 2007 19
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is
STJÖRNUFRÆÐINGAR hafa
fylgst með stjörnu, sem var 150
sinnum stærri en sólin, springa og
deyja í um 240 milljóna ljósára
fjarlægð frá jörðu. Sprengingin
var fimm sinnum bjartari og öfl-
ugri en sú öflugasta sem stjörnu-
fræðingar höfðu áður orðið vitni
að. Hugsanlegt þykir að álíka
sprenging verði í firnastórri
stjörnu sem er miklu nær jörðinni.
Stærð og orka sprengingarinnar
hefur orðið til þess að stjörnu-
fræðingar eru þegar farnir að end-
urskoða hugmyndir sínar um
hvernig massamiklar stjörnur
springa og deyja.
Sprengistjarnan, sem nefnist
SN 2006gy, fannst í september á
liðnu ári. Sprengingin var í há-
marki í um 70 daga. „Þetta var
svo sannarlega feiknamikil
sprenging, hundrað sinnum öflugri
en dæmigerð sprengistjarna,“
sagði Nathan Smith, stjörnufræð-
ingur við Kaliforníuháskóla í
Berkeley. „Hún var svo öflug að
við þurfum nýja skýringu á því
hvernig massamiklar stjörnur
springa.“
Mjög massamiklar stjörnur
hrynja yfirleitt saman þegar vetn-
issamruna í kjarna þeirra lýkur og
þær enda þá sem svarthol eða
nifteindastjörnur. Stjörnufræð-
ingar höfðu talið það hugsanlegt
að stjörnur með álíka massa og
SN 2006gy gætu sprungið og
feykt gríðarmiklu af efni út í
geiminn í stað þess að hrynja sam-
an og mynda svarthol, en þeir hafa
aldrei séð það gerast fyrr en nú.
Hættuleg geislun eða besta
stjörnusýning sögunnar?
Talið er að sams konar spreng-
ing geti orðið í Eta Carinae, firna-
stórri stjörnu í Vetrarbrautinni,
stjörnuþokunni sem sólkerfi okkar
tilheyrir. Stjarnan er í 7.500 ljós-
ára fjarlægð frá jörðinni.
Jörðinni gæti hugsanlega stafað
hætta af slíkri sprengingu því
sprengistjörnur senda yfirleitt frá
sér gammageislabunur sem eru
meðal öflugustu og skaðlegustu
krafta alheimsins. Ef Eta Carinae
springur er hugsanlegt að geisl-
arnir stefni í áttina að sólkerfi
okkar en líkurnar á því eru ekki
miklar vegna þess að bunurnar
eru yfirleitt tiltölulega mjóar, líkt
og geislar frá vita. Líklegra er því
að geislarnir stefni ekki að jörð-
inni.
Miklu meiri líkur eru taldar á
því að sprenging Eta Carinae yrði
„besta stjörnusýning“ sögunnar,
að sögn stjörnufræðingsins Marios
Livios. Sú sýning myndi þó aðeins
sjást á suðurhveli jarðar.
Eta Carinae yrði þá bjartasta
stjarnan á himninum, sæist á dag-
inn og yrði nógu björt til að fólk
gæti lesið við hana á næturnar.
Langbjartasta sprengi-
stjarna sem sést hefur
Stjarna sem var 150 sinnum stærri en sólin sprakk og talið
er að álíka sprenging geti orðið í risastjörnu nær jörðinni
Reuters
Ógnarkraftur Teikning af sprengingu risastjörnunnar. Talið er að sprengistjarnan hafi verið 50 milljörðum sinn-
um bjartari en sólin. Fjarlægðin er 240 milljón ljósár en mælieiningin merkir tímann sem ljósið ferðast á einu ári.
Washington. AFP. | Nefnd sem hefur
rannsakað meinta spillingu Pauls
Wolfowitz, forstjóra Alþjóðabank-
ans, hefur komist
að þeirri niður-
stöðu að hann
hafi gerst sekur
um brot á reglum
bankans með af-
skiptum sínum af
starfsframa og
launamálum ást-
konu sinnar sem
starfar hjá bank-
anum. Niðurstöð-
ur nefndarinnar hafa verið kynntar
fyrir Wolfowitz en ekki enn verið
gerðar opinberar.
Heimildarmaður fréttastofunnar
AFP segir niðurstöðu nefndarinnar
þá að starfsreglur hafi „augljós-
lega“ verið brotnar en tilgreinir
ekki nánar með hvaða hætti. Wolfo-
witz hafi fengið niðurstöður nefnd-
arinnar á sunnudagskvöld og frest-
ur hans til að svara þeim runnið út í
gær. Niðurstöðurnar verða síðan
sendar bankaráðinu en ekki er ljóst
hvenær það kemur saman til að
ræða málið.
Talsmaður George W. Bush
Bandaríkjaforseta áréttaði að
Wolfowitz nyti enn stuðnings
bandarísku stjórnarinnar en hún
tæki ekki þátt í viðræðum um fram-
tíð hans innan bankans.
Wouter Bos, fjármálaráðherra
Hollands, staðfesti að fast væri lagt
að Wolfowitz að láta af störfum
vegna málsins en að það væri
bankastjórnarinnar að ákveða hvort
honum yrði vikið úr starfi.
Wolfowitz sagður
hafa brotið reglur
Paul Wolfowitz
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
8
1
3
1
BREYTTU
GLITNIS
PUNKTUM
Í PENINGA
London. AFP. | Kínverjar og Rússar
vísuðu í gær á bug fullyrðingum
mannréttindasamtakanna Amnesty
International að þeir hafi með ólög-
legum hætti útvegað yfirvöldum í
Súdan vopn sem síðan séu notuð í
Darfur-héraði. Meint viðskipti
brjóta í bága við bann Sameinuðu
þjóðanna við sölu á vopnum til
landsins.
Amnesty segir vopnin enda í
höndum Janjaweed-vígamanna sem
njóta stuðnings ríkisstjórnar Súd-
ans og hafa árum saman misþyrmt
óbreyttum borgurum og myrt fjöl-
marga.
Þá segjast samtökin hafa undir
höndunum ljósmyndir sem sanni að
súdönsk stjórnvöld hafi beitt her-
flugvélum, máluðum hvítum felulit,
í Darfur en vélar á vegum Samein-
uðu þjóðanna eru að jafnaði mál-
aðar hvítar.
Ólögleg
vopnasala?