Morgunblaðið - 29.07.2007, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ 2007 13
E
ins og notendur fjölmiðla eru öðru
hvoru minntir á getur vatnsskortur
aukið á óstöðugleikann á átakasvæð-
um og beinlínis verið orsök vopna-
skaks í sumum tilfellum.
Þetta samspil var nýlega gert að umtalsefni
í fréttaflutningi af fundi vísindamanna við
Boston-háskóla á risastóru vatnsforðabúri
undir Darfur-héraði í Súdan. Batt hópurinn,
undir forystu Egyptans El-Baz, sem starfað
hefur hjá NASA, vonir við að fundurinn
myndi verða til að hjálpa til við að koma á
langþráðum stöðugleika á svæðinu, ásamt því
að stuðla að efnahagsuppbyggingu. Leita þeir
nú eftir fé til að grafa „þúsund brunna“ á
svæðinu.
Umræddur El-Baz fann mikið vatnsforð-
abúr í suðvesturhluta Egyptalands í upphafi
níunda áratugarins, þar sem 500 brunnar
hafa síðan verið grafnir. Fregnunum var því
tekið sem stórtíðindum og voru efasemdir
franska jarðfræðingsins Alain Gachet, sem
hann viðraði í samtali við BBC, þess efnis að
slíkt forðabúr væri ólíklegt í ljósi berggrunns
svæðisins.
Undir þessar efasemdir var tekið í vísinda-
tímaritinu Nature á miðvikudaginn, þar sem
jarðfræðingurinn Neil Sturchio við Illinois-
háskóla sagði slíkt vatn afar ólíklegt.
Viðurkenndi El-Baz að vatnið væri þegar
þekkt en að gögn frá gervihnetti gerðu hópi
hans kleift að kortleggja það nákvæmlega.
Hvort sem risavatnið er til eða ekki er vert
að staldra við kenningar um þátt vatnsskorts í
átökunum í Súdan, sem sumir telja kennslu-
bókardæmi um áhrif landhnignunar á stöð-
ugleika, því deilur um þær sýna í hnotskurn
hversu flókið orsakasamhengið getur verið.
Þau orð Gachets að nægt vatn væri fyrir í
héraðinu til að binda enda á átök og end-
urreisa hagkerfið ber hins vegar að sama
brunni og málflutningur Boston-hópsins, þess
efnis að vatnsskortur ætti þátt í ólgunni.
Ban Ki-moon, framkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna, tók undir kenningar um áhrif
vatnsskorts nýverið, er hann sagði enga til-
viljun að ofbeldið í Darfur hefði hafist á
þurrkatímanum. Voru orð framkvæmdastjór-
ans þar samhljóma niðurstöðu höfunda ný-
legrar skýrslu Umhverfisstofnunar SÞ,
UNEP, að röskun vistkerfisins væri ein frum-
orsaka átakanna í héraðinu.
Jarðvegs- og gróðureyðing og framrás
eyðimarka í norðurhéruðum landsins um 100
kílómetra í suðvesturátt á síðustu fjórum ára-
tugum voru nefnd sem dæmi um alvarlega
landhnignun. Á sama tíma hafi búfénaði fjölg-
að úr 27 í 135 milljónir og skógarþekjan
minnkað um 11,6% síðan 1990, eða um 8,8
milljón hektara. Eyðingin sé enn meiri í Darf-
ur, þar hafi þriðjungur skóga eyðst 1973-
2006.
Dregið hefur úr úrkomu í norðurhluta
Darfur um allt að þriðjung á síðustu 80 árum,
þróun sem kann að halda áfram samfara hlýn-
un andrúmsloftsins með þeim afleiðingum að
draga mun úr uppskeru um allt að sjötíu pró-
sent á viðkvæmustu svæðunum. Áætlað er að
fimm milljónir manna séu flóttamenn í eigin í
landi í Súdan og hnignun landkosta sé þar
veigamikill þáttur. Til að auka á ógæfu fólks-
ins eru sum svæði svo illa farin að ekki er
raunhæft að það geti snúi þangað aftur að
mati skýrsluhöfunda. Fyrir utan afleiðingar
þess að ganga á trjágróður, mikilvæga upp-
sprettu eldiviðar, muni norðurhéruð landsins
verða háð suðurhéruðunum og Darfur um kol.
Fleiri áhrifaþættir að verki
Eyðing gróðurs og jarðvegs dregur úr getu
lands til að binda vatn og miðla því frá sér.
Sennar-stíflan hefur verið nefnd sem dæmi
um áhrif eyðingarinnar sem og minni end-
urnýjun vatnsforðabúra neðanjarðar, en
þangað berst nú 60% minna vatn en áður.
Vatnssamtökin NETWAS í Naíróbí taka
undir þessa greiningu SÞ og telja að átök um
vatn hafi aukist á síðustu tveimur áratugum
vegna minni úrkomu á svæðinu. Regntímabil-
ið hafi verið frá maí til september en nái nú
aðeins frá júní til ágúst.
Wangari Maathai, dýralæknir frá Kenía
sem hlaut friðarverðlaun Nóbels 2004, hefur
bent á spennuna milli afrískra bænda og fólks
af arabaættum sem byggir afkomu sína á beit-
arbúskap í Darfur.
„Fyrir utanaðkomandi aðila sýnast átökin
vera hernaður á milli ættflokka. Rætur þeirra
eru hins vegar glíman við að stjórna umhverfi
sem getur ekki lengur framfleytt öllu því fólki
sem lifir á landinu,“ sagði hún um átökin í við-
tali við Washington Post.
Talið er að yfir 200.000 manns hafi fallið í
valinn í Darfur og á þriðju milljón flúið heimili
sín frá því átök brutust út fyrir fjórum árum.
Það var því að vonum að fregnir um vatns-
fundinn vöktu vonir og athygli.
Rætur átaka eru hins vegar oftar en ekki
djúpar og það skal tekið fram að ofangreind
greining á orsökum átakanna er umdeild.
Rithöfundurinn Alex de Waal er meðal efa-
semdamanna og í viðtali við New York Times
segir hann að umhverfisþættir einir og sér
séu ekki bein orsök bardaga. Eric Reeves, sér-
fræðingur við Smith College, er sama sinnis í
viðtali við Nature, túlkun SÞ sé einföldun,
rætur átakanna séu valdarán íslamista 1989.
Aðgerðasinninn John Prendergast segir í
grein í NYT að landnotkun stjórnvalda, sem
stutt hafi verið af Alþjóðabankanum og Al-
þjóðagjaldeyrissjóðnum, hafi valdið meiri
skaða en hlýnun og skortur á úrkomu. Ein-
blínt hafi verið á að auka framleiðslu í land-
búnaði með þeim afleiðingum að jarðvegurinn
varð þurrausinn næringarefnum. Landið hafi
verið skilið eftir ónothæft og að samanlögðu
sé þetta líklega helsta orsök flóttamanna-
vandans í Darfur.
ORSÖK BLÓÐSÚTHELLINGA Í DARFUR?
Á vergangi Súdanskar konur sem hafa þurft að flýja heimili sín safna vatni í Abu Shouk flótta-
mannabúðunum í Darfur fyrr á árinu. Deilt er um hvort vatnsforðabúr hafi fundist í héraðinu.
AUÐLINDIN VATN