Morgunblaðið - 01.08.2007, Page 4

4 MIÐVIKUDAGUR 1. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Eftir Friðrik Ársælsson
fridrik@mbl.is
Stífla sem er við útfall Hrauns-fjarðarvatns í Vatnaá hefurvaldið miklum náttúru-spjöllum og meðal annars
sett fornar seljarústir undir vatn.
Stíflan var byggð í þeim tilgangi að
nota Hraunsfjarðarvatn sem vatns-
miðlun fyrir Múlavirkjun, en ákveðið
var að ráðast í stíflugerðina í kjölfar
þess að horfið var frá áformum um að
nota Baulárvallavatn sem miðlun fyr-
ir Múlavirkjun. Þetta segir Reynir
Ingibjartsson, gamall heimamaður
sem þekkir Snæfellsnesið betur en
flestir, hefur gengið um það hátt og
lágt og gefið út heilmikil kort af
svæðinu. „Þarna voru menn að búa
sér til vatnsforðabúr með því að
hækka í vatninu og ég sé engan til-
gang í þessu annan en þann að pína
meira afl út úr þessu svæði. Afleið-
ingin blasir við þeim sem leggja leið
sína um svæðið; stórfelld náttúru-
spjöll á svæði sem var algjörlega
ósnortið áður en framkvæmdir hóf-
ust.“
Rústirnar gætu verið ævafornar
Reynir gekk á dögunum í kringum
Hraunsfjarðarvatn og inn í Seljadal,
stóran fjalladal vestast á Vatnaheið-
inni. Þar er að finna fornar seltóftir
úr torfi og er þeirra getið í Árbók
Fornleifafélagsins frá árinu 1961. Þar
segir að fyrir hartnær 1.100 árum
hafi merk landsnámshjón haft í seli í
dalnum og segir Guðbrandur Sig-
urðsson á Svelgsá, sem rannsakaði
dalinn árið 1959, að það sé sín sann-
færing að þar hafi staðið tvö sel, enda
er dalurinn einn sá fegursti og frjó-
samasti á Snæfellsnesi. „Það hefur
orðið stórfelld eyðilegging á þessu
svæði. Þessar rústir gætu verið æva-
fornar og nú er hluti af þeim farinn
undir vatn. Mér skilst að það hafi allt-
af staðið til að skoða þessi sel og skrá
þau með formlegum hætti og minja-
vörðurinn á svæðinu fór fram á forn-
leifaskráningu á svæðinu, en fram-
kvæmdirnar rúlluðu bara í gegn án
þess að talað væri við kóng eða
prest.“ Magnús Sigurðsson, minja-
vörður Vesturlands, segir að sér hafi
borist ábending um að minjar á svæð-
inu hefðu farið undir vatn. „Fram-
kvæmdaraðili hafði samband við mig
og sagði að hann ætlaði að fara með
mig um svæðið, en síðan varð bara
ekkert úr því,“ segir Magnús. Hann
fellst á það að málið sé alvarlegt og
segir að enginn virðist bera ábyrgð á
því sem miður hefur farið varðandi
framkvæmdirnar. Magnús segir að í
fyrstu hafi sér verið tjáð að yfirborð
Hraunsfjarðarvatns myndi ekki
hækka í kjölfar framkvæmda og ekki
stæði til að leggja veg að stíflunni við
útfall Hraunsfjarðarvatns. Raunin
hafi hins vegar orðið sú að yfirborð
vatnsins hækkaði talsvert með fyrr-
greindum afleiðingum og vegur var
lagður að stíflunni, í stað þess að
flytja efnið á pramma eða að vetri til,
til þess að röskunin yrði sem minnst.
„Miðað við þær upplýsingar sem ég
fékk, þá tel ég menn hafa gengið á
bak orða sinna, já,“ segir Magnús.
Að sögn Magnúsar má þann lær-
dóm draga af málinu að lítil sveitar-
félög séu hreinlega of vanburðug til
þess að annast eftirlit og eftirfylgni
framkvæmda á borð við þær í
Hraunsfjarðarvatni. Vatnið tilheyrir
Helgafellssveit en ekki Eyja- og
Miklaholtshreppi, líkt og Baulár-
vallavatn og Straumfjarðará. Í
Helgafellssveit voru 55 íbúar skráðir
árið 2005. Þar af eiga 10 sæti í
hreppsstjórninni, ýmist sem aðal- eða
aukamenn. Ekki náðist í Benedikt
Benediktsson, oddvita Helgafells-
sveitar, vegna málsins.
Fór fram á skoðun á sínum tíma
Eggert Kjartansson, fram-
kvæmdastjóri Múlavirkjunar ehf. og
oddviti í Eyja- og Miklaholtshreppi,
segir að á sínum tíma hafi samband
verið haft við fornleifafræðing og
hann beðinn að taka stífluna út. Egg-
ert segir að alltaf hafi legið fyrir að
Hraunsfjarðarvatnið myndi hækka í
kjölfarið og sjálfur hafi hann hitt
Magnús á skrifstofu hans og sýnt
honum hvar stíflan ætti að vera.
„Haustið 2005 kemur allt í einu erindi
frá honum, til Skipulagsstofnunar að
ég held, um að allt sé í voða á svæð-
inu. Það er hins vegar alveg kristal-
tært að ég bað hann í upphafi að
skoða þessi mál og ef hann man eitt-
hvað annað þá er eitthvað skrautlegt í
gangi,“ segir Eggert. Spurður um
hvað hann hyggist gera ef í ljós komi
að í Seljadalnum séu merkar forn-
leifar, segir Eggert ómögulegt að
svara slíkum spurningum fyrr en
fornleifafræðingur hafi komið á stað-
inn og metið leifarnar. „Það eru ein-
hverjir aðilar sem fullyrða að þarna
séu fornleifar. Ég veit ekkert hvort
þær fullyrðingar eiga við rök að
styðjast og þess vegna vil ég fá forn-
leifafræðing til að fara yfir stöðuna,“
segir Eggert.
„Það hefur orðið stórfelld
eyðilegging á þessu svæði“
Ljósmynd/Reynir Ingibjartsson
Fyrir og eftir Myndirnar, sem teknar eru með nokkurra ára millibili, sýna hvernig grónir bakkar hafa vikið fyrir
grýttri fjöru. Yfirborð vatnsins hefur hækkað talsvert og valdið miklum spjöllum að mati Reynis Ingibjartssonar.
Menjar Ekki er vitað frá hvaða tíma seltóftirnar eru en heimildir herma að
merk landnámshjón hafi haft í seli í dalnum fyrir 1100 árum.
Í HNOTSKURN
»Hækkandi yfirborðHraunsfjarðarvatns hefur
valdið því að fornar seltóftir
hafa farið undir vatn.
»Minjavörður Vesturlandssegir að sér hafi ekki verið
tilkynnt að hugsanlegar forn-
leifar í Seljadal færu undir
vatn.
»Framkvæmdastjóri Múla-virkjunar fullyrðir að haft
hafi verið samband við forn-
leifafræðing og hann beðinn
að taka stífluna og áhrif henn-
ar út en hann hafi ekki komið
á staðinn.
 Yfirborð Hraunsfjarðarvatns hefur hækkað eftir að Múlavirkjun var sett á laggirnar  Stað-
kunnugur segir að fagurri náttúru og merkum fornminjum hafi verið fórnað fyrir aukið vatnsafl
Eftir Steinþór Guðbjartsson
steinthor@mbl.is
STEFNT er að því að prófun véla í stöðv-
arhúsinu í Fljótsdalsstöð hefjist um eða upp
úr næstu helgi og verður grunnvatn notað
til að snúa vélunum, að sögn Sigurðar Arn-
alds, talsmanns Kárahnjúkavirkjunar.
Um nýliðna helgi var lokið við frágang 15
km aðrennslisganganna frá aðgöngum 2 og
Axará niður að greiningum ofan við stöðv-
arhúsið í Fljótsdal og byrjað að safna
grunnvatni í þennan neðri hluta ganganna.
Sigurður Arnalds segir að þessi hluti að-
rennslisganganna fyllist um helgina og þá
geti prófanir á vélunum hafist. Samfara því
verði áfram unnið að frágangsvinnu í efri
hluta aðrennslisganganna, þ.e. frá aðgöng-
um 2 upp að Hálslóni, en alls eru göngin frá
lóninu að stöðvarhúsinu 40 km löng.
Fljótsdalsstöð er við norðurenda frá-
rennslisganganna, í um 20 m hæð yfir sjó og
um einn km inni í Valþjófsstaðarfjalli. Frá
göngunum að stöðinni liggja tvö 420 m lóð-
rétt rör eða fallgöng. Vatnið fer um þessi
fallgöng að stöðvarhúsinu, rennur í gegnum
sex aflvélar og áfram um göng og skurð út í
farveg Jökulsár í Fljótsdal austur undan
Valþjófsstað.
Fyrsta vatnsknúna vélin
Vél númer 1 var tekin í gagnið í apríl og
er notuð til að styðja við flutning raforku af
landsnetinu til Alcoa í Reyðarfirði. Vél núm-
er 2 verður því fyrsta vélin til að snúast fyr-
ir vatnsafli og síðan verða hinar vélarnar
prófaðar kol af kolli. Sigurður segir að þess-
ar aðgerðir standi fram í september. Þá sé
gert ráð fyrir að lokið verði við að fylla frá-
rennslisgöngin inn að Hálslóni og því megi
gera því skóna að hægt verði að veita vatni
af fullum krafti á vélarnar í október sem
þýði að Alcoa geti þá ræst fleiri ker í verk-
smiðjunni á Reyðarfirði.
Nokkrar tafir hafa verið á frágangsvinn-
unni en Sigurður bendir á að með þessum
aðgerðum nú vinnist um mánuður til baka.
Grunnvatn notað til að snúa
vélunum í Fljótsdalsstöð
Í HNOTSKURN
» Undirbúningsframkvæmdir vegnaKárahnjúkavirkjunar hófust af fullum
krafti vorið 2003 en skrifað var undir
samninga um álver 15. mars 2003.
Fallgöngin Vatnið fer um 420 metra löng fallgöng að stöðvarhúsinu, rennur í gegnum sex afl-
vélar og áfram um göng og skurð út í farveg Jökulsár í Fljótsdal austur undan Valþjófsstað.