Morgunblaðið - 12.08.2007, Blaðsíða 28

lífshlaup
28 SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
bókasafnið og sátu þar við lestur.
Einn þeirra var fræðimaðurinn
Benjamín Sigvaldason. Í fyrsta sinn
sem ég hitti hann rétti ég honum
eyðublað sem hann þurfti að fylla út
og sagði eins og mér bar: „Viljið þér
gjöra svo vel að fylla út þetta eyðu-
blað.“
Benjamín brást ókvæða við, en
hann hafði stranglega bannað að
hann væri þéraður. Hann fór til
Finns Sigmundssonar lands-
bókavarðar og kærði mig. Finnur
var gamansamur og hélt með Benja-
mín á minn fund. Sættumst við á
þetta mál.
Drottningin og prjónakonan
Á Landsbókasafninu var gestabók
þar sem fólk átti að skrifa nafn og
stétt. Þessi gestabók er enn í gildi.
Einu sinni komu á safnið tvær
ungar konur, Hjördís Kvaran og
Guðrún, dóttir Sverris Kristjáns-
sonar. Þær skrifuðu samvisku-
samlega í gestabókina. Önnur skráði
sig sem drottningu og hin sem
prjónakonu. Þarna urðu þær þá
samferða inn á safnið, drottningin og
prjónakonan.
Ástin í lífi mínu
Í upphafi 6. áratugarins var Sjálf-
stæðishúsið við Austurvöll einn
helsti skemmtistaður Reykjavíkur
og þar hitti ég ástina í lífi mínu, And-
reu Oddsteinsdóttur frá Vest-
mannaeyjum. Við giftum okkur 12.
ágúst rigningarsumarið mikla árið
1955, en þá skein sólin í þrjá daga.
Síðan hefur líf okkar verið sólskin að
undanteknum örfáum skúrum eins
og gengur. Þær eru hverjum manni
nauðsynlegar til þess að halda við
lífsblómunum.
Andrea fór til náms í Frakklandi
og lærði þar að kenna fólki almenna
framkomu og háttvísi. Hún setti á
stofn skóla sem var um skeið kall-
aður Tískuskóli Andreu. Þar kenndi
hún almenna fágun í framkomu og
mér er óhætt að fullyrða að hún hafi
markað djúp spor í framkomu þeirra
sem hún kenndi. Andrea var iðulega
fengin til þess að flytja fyrirlestra í
ýmsum skólum.
Árið 1967 keyptum við húsið að
Miðstræti 7. Ég hafði málaskólann í
kjallaranum en Andrea sinn skóla á
fyrstu hæð hússins.
Hinn 13. apríl 1969 eignuðumst við
dreng sem skírður var Gnúpur.
Andrea hætti þá rekstri skólans því
að hún vildi helga sig uppeldi
drengsins. Þetta gjörbreytti lífi okk-
ar og varð okkar mesta gæfa.
Gnúpur er nú kvæntur og á tvö
börn með konu sinni. Hún á tvö börn
af fyrra sambandi. Við hjónin höfum
því eignast fjögur, yndisleg og
mannvænleg barnabörn.
Við áttum heima í Miðstrætinu til
ársins 1996 og 7 fyrstu árin áttum
við ekki bíl. Ég vann á Lands-
bókasafninu og þetta voru ein af
okkar bestu árum.
Móðir Andreu bjó hjá okkur hjón-
um og var bæði góð tengdamóðir,
móðir og amma.
Ég hef alltaf haft gaman af að
herma eftir fólki og hermi stundum
eftir Haraldi Björnssyni leikara.
Andrea hermir einnig eftir og lista-
vel eftir séra Bjarna dómkirkju-
presti, þótt rödd hans hafi nú ekki
verið beinlínis kvenleg.
Einu sinni, þegar við vorum hátt-
uð, fórum við að tala saman. Ég
hermdi eftir Haraldi og Andrea eftir
Bjarna. Við hljótum að hafa farið á
kostum því að allt í einu var drepið á
svefnherbergishurðina. Tengdamóð-
ir mín birtist í dyrunum og spurði
hvort eitthvað væri að.
En úr því að minnst er á Harald
Björnsson, sem var góður vinur
minn, þá hitti ég hann einu sinni í
Bankastrætinu skömmu eftir að
kvikmyndin 79 af stöðinni var frum-
sýnd. Ég sagði honum að augnaráð-
ið, sem hann sendi sem bensín-
sölumaður, hefði verið ógleymanlegt
og örlögþrungið. Haraldur svaraði
og sagði:
„Halldór, þú veist sko að ég er á
heimsformat.“
Ég sagði honum að hann þyrfti
endilega að koma í skólann hjá And-
reu. Þar væri mikill speglasalur og
hann mundi njóta sín þar.
„Hvað segirðu. Tískuskóli And-
reu. Er það eitthvað ósiðlegt,“
spurði hann á móti.
Við höfðum keypt Miðstræti 7 af
Sigurði Magnússyni sem kallaður
var Siggi sæti. Eitthvað var konan
mín að gantast með þetta og þær
vinkonurnar kölluðu mig Dóra
draum. Þau Lilja Pálmadóttir og
Baltasar Kormákur keyptu af okkur
húsið og sagði Andrea þá Lilju frá
þessu. Lilja svaraði: „Dóri draumur
keypti húsið af Sigga sæta og Baltas-
ar Beauty af Dóra draum“.
Leikdómarnir
Upp úr 1950 fór ég að skrifa leik-
dóma í blöð. Ég lét hiklaust í ljós
skoðanir mínar á sérhverju leikriti
sem ég dæmdi og féllu þær í mis-
jafnan jarðveg. Ég tel hverjum leik-
listargagnrýnanda nauðsynlegt að
vera sjálfum sér samkvæmur.
Það fór fyrir brjóstið á sumum að
ég skyldi ekki vera hrifinn af leik-
ritum Halldórs Laxness. Ég skrifaði
m.a. leikdóma sem ég kallaði Silf-
urtunglið veður í skýjum og skraut-
fjaðrir undir Jökli. Halldóri mislík-
aði dómurinn um Silfurtunglið.
Skömmu eftir að dómurinn birtist
kom hann á Landsbókasafnið. Þegar
hann sá mig sagði hann: „Vinnið þér
ennþá hérna?“ Við höfðum nú samt
orðið dús úti í París nokkrum árum
áður.
Halldór Laxness var stórkostleg-
ur skáldsagnahöfundur, en afleitt
leikskáld. Hann reyndi víst að koma
Silfurtunglinu á framfæri erlendis,
en það var einungis sýnt í Finnlandi
og Sovétríkjunum. Ég held að það
hljóti að hafa legið til þess pólitískar
ástæður.
Silfurlampinn og silfurtappinn
Ýmsir leikarar voru góðir vinir
mínir og nefni ég sérstaklega Bald-
vin Halldórsson. Mér sárnaði dálítið
þegar hann slökkti á silfurlampanum
hér um árið. Hann taldi okkur leik-
listargagnrýnendur óábyrga gerða
okkar og þótti mér það fulldjúpt í ár-
inni tekið. Við höfðum m.a. gagnrýnt
leikritaval Guðlaugs Rósinkranz og
veit ég að fjölmargir úr hópi leikara
voru okkur sammála.
Skömmu eftir þennan atburð
efndi ríkisútvarpið til samkeppni um
silfurtappann og vorum við leiklist-
argagnrýnendur fengnir til að skrifa
hver sinn gamanþátt. Skyldi tekið
mið af málum þeirra Ragnheiðar
Brynjólfsdóttur og Daða. Í dóm-
nefnd sátu Sveinn Einarsson, Vigdís
Finnbogadóttir og Þorsteinn Ö.
Stephensen. Minn þáttur hét
Lykkjufallið og fjallaði um ýmislegt í
samtíðinni. Þegar hann var fluttur
sagði Sveinn: „Ég er viss um að
þetta er eftir Halldór Þorsteinsson.“
„Nei, þetta er allt of vel skrifað,“
svaraði Þorsteinn. „Þetta er áreið-
anlega eftir strákana á Þjóðvilj-
anum“. Það voru þeir Sverrir Hólm-
arsson og Þorleifur Hauksson. Fyrir
þennan leikþátt hlaut ég Silfurtapp-
ann og eru það einu bókmenntaverð-
launin sem ég hef fengið um ævina.
Íslenskt leikhús í fremstu röð
Ég reyndi eftir því sem hægt var
að fylgjast með leiklist í Evrópu. Við
hjónin fórum því iðulega til Lundúna
og einu sinni sáum við 8 leikrit á
einni viku, þar af tvö sama daginn.
Í annað skipti afrekuðum við að
sjá leikritið Hver er hræddur við
Virginíu Woolf? í Reykjavík, Lund-
únum og París í sömu vikunni. Sýn-
ingin hér á landi var ekki síst og
stóðst fyllilega samanburðinn við
hinar erlendu, glæsilegu uppfærslur.
Leiðsögumaðurinn Halldór
Á sjöunda áratugnum gerðist ég
leiðsögumaður á sumrin og fór með
erlenda ferðamenn um landið, eink-
um Ítali. Það koma ýmis atvik upp í
hugann.
Einu sinni var ég með ítalskan hóp
við Gullfoss. Það var glaðasólskin og
20 stiga hiti. Ég tilkynnti að stansað
yrði í 20 mínútur. Ítalirnir mót-
mæltu og töldu það allt of langt
stopp. Þeir voru nú ekki stundvísari
en svo að við stönsuðum í hálftíma.
Þegar ég kom upp í rútuna tók ég
eftir því að einn Ítalinn hafði aldrei
farið út úr bílnum og spurði ég hvers
vegna hann hefði ekki farið að skoða
þennan foss sem þúsundir manna
kæmu til að sjá. Hann kvaðst þá hafa
séð foss á Norður-Ítalíu og það
nægði sér.
Ég sagði þessum ferðamanni að
við ættum ekkert sameiginlegt. Ef
ég kynntist fallegri konu merkti það
ekki að ég hefði ekki áhuga á að
kynnast fleiri, fallegum konum.
Þessi Ítali hafði fyrst og fremst
áhuga á matargerð Íslendinga.
Og úr því að við minnumst á mat-
inn þá ráku hjón nokkur Hótel Blá-
fell á Breiðdalsvík. Konan var ættuð
frá Borgarfirði eystra og hafði á boð-
stólum íslenska kjötsúpu. Það var
sama hvaðan ferðamennirnir voru,
allir dásömuðu þeir kjötsúpuna um-
fram annan mat.
Ítalska orðan
Auk þess að fara með ítalska
ferðamenn um landið kenndi ég
ítölsku um árabil.
Vigdís Finnbogadóttir fór einu
sinni í opinbera heimsókn til Ítalíu.
Þegar hún kom þaðan aftur hafði
hún meðferðis tvær orður, aðra
handa Þuríði Pálsdóttur söngkonu
og hina handa mér. Okkur var boðið
að Bessastöðum að taka við orð-
unum og fórum við hjónin þangað
ásamt syni okkar. Þuríður var þar
fyrir og fengum við orðurnar.
Þuríður varð okkur samferða
heim og sagðist ekkert vita hvers
vegna sér hefði verið veitt þessi
orða. Ég sagðist heldur ekki vita fyr-
ir hvað hún hefði fengið orðuna, en
ég hefði fengið mína fyrir söng.
Fjalla-Eyvindur á frönsku
Morgunblaðið skýrði frá því 23.
mars 2003 að Fjalla-Eyvindur hefði
þá í fyrsta sinn komið út á frönsku.
Ragnheiður Ásgeirsdóttir og maður
hennar þýddu verkið. En þetta er
ekki í fyrsta sinn sem leikritið hefur
verið þýtt á franska tungu.
Eftir stríð var hér á landi um skeið
franskur sendikennari, Duroque að
nafni. Hann var einnig þekktur kvik-
myndaleikari.
Hann fékk áhuga á að láta kvik-
mynda Fjalla-Eyvind og tók ég að
mér að þýða leikritið. Ég fékk ritara
og las honum fyrir um leið og ég
þýddi verkið.
Duroque kom síðan hingað til
lands ásamt leikstjóra og kvik-
myndatökumanni til þess að und-
irbúa verkið. Fórum við m.a. upp í
Herðubreiðarlindir til þess að skoða
aðstæður. Maria Casares, sem lék í
þjóðleikhúsi Frakka, átti að leika
Höllu.
Skömmu síðar, þegar ég var á ferð
í Frakklandi, var okkur nokkrum
boðið heim til hennar kl. 11 að
morgni og vísað beint inn í svefn-
herbergi Maríu. Þar var okkur boðið
koníak en mér þótti það heldur
snemmt.
Undirbúningur var kominn það
langt að allir helstu leikarar höfðu
verið valdir. En ekkert varð af fram-
kvæmdum. Gunnar Hansen leik-
stjóri hafði eignast höfundarréttinn
eftir Jóhann Sigurjónsson, en þeir
voru vinir. Áður en Gunnar lést
ánafnaði hann Jóni Leifs höfund-
arréttinn að Fjalla-Eyvindi. Jón
krafðist svo hárrar greiðslu fyrir
verkið að ákveðið var að hætta við
allt saman.
Aldraðir og öryrkjar
Ég hef ekki verið mikill félags-
málamaður um ævina. Ég var þó í
stjórn Félags eldri borgara um tíma
og í aðgerðahópi aldraðra.
Mér hefur blöskrað hvernig aldr-
aðir og öryrkjar hafa verið leiknir.
Ekki mátti ræða skattamál á svo-
kölluðum samráðsfundum aldraðra
og ríkisstjórnarinnar og samn-
inganefnd félagsins var snupruð
þegar ég hafði skrifað einhverja
grein um Davíð Oddsson. Þeir hefðu
betur gengið í skrokk á mér í stað
þess að níðast á alsaklausum fé-
lögum mínum.
Ég fylgist vel með þjóðmála-
umræðunni og hef skrifað talsvert í
Morgunblaðið undanfarin ár.
Ég hætti að fara með ferðamenn
um landið fyrir tveimur árum. Það
kemur enn fyrir að hringt sé til mín
og ég beðinn að fara með hópa, en
heilsan leyfir það varla.
Ég er enn í stjórn Stofnunar Árna
Magnússonar og uni því afar vel.
Þangað fór bókasafn föður míns, en
það mun vera eitthvert mesta bóka-
safn sem nokkur Íslendingur hefur
átt. Þegar það var metið mældist það
um 240 hillumetrar enda var íbúð
foreldra minna við Eskihlíð í
Reykjavík full af bókum. Í eldhúsinu
voru bækur, hvað þá annars staðar.
Ég hef aldrei tilheyrt neinu trú-
félagi enda tel ég að einstrengings-
leg trúarbrögð hafi fært mannkyni
mikið böl. En ég trúi á hið góða í
manninum.“
Dreymdi um að verða leikari „Líf-
ið er leiksvið mitt og Dverghamrar
einn fegursti hluti þess“.
» „Einu sinni vorum
við 14 fjörupúkar
saman og þá varð ég
tunnukóngur, þótt ég
væri yngstur, en ég var
þá 7 ára.
Þetta var sennilega
stoltasta stund ævi
minnar.“
Sólríkt hjónaband „Við giftum okkur rigningarsumarið mikla 1955.“
Gnúpur „Það varð okkar mesta
gæfa að eignast son. Hann starfar
sem verkefnisstjóri hjá Atlanta.“
Leiðsögumaðurinn „Einu sinni
háðu íslensk tröll þing í Dimmu-
borgum. Þau tóku ekki eftir sól-
arupprásinni og dagaði því uppi.“