Morgunblaðið - 12.08.2007, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. ÁGÚST 2007 31
Grunnskólar Reykjavíkur verða settir miðvikudaginn 22. ágúst.
Skólasetning fyrir nemendur í 2. - 10. bekk og boðun 1. bekkinga
er auglýst á heimasíðum skólanna. Þar eru einnig nánari upplýsingar
um upphaf almennrar kennslu og innkaupalistar.
Einnig er hægt að fá upplýsingar hjá Menntasviði Reykjavíkurborgar
í síma 411 7007, 411 7000 og á www.grunnskolar.is
Reykjavíkurborg
Menntasvið
GRUNNSKÓLAR REYKJAVÍKUR
SKÓLASETNING HAUSTIÐ 2007
Eftir Arnþór Helgason
arnthorh@mbl.is
U
m þessar mundir
stendur yfir und-
irbúningur að gerð
alþjóðlegrar heimild-
arkvikmyndar um
einhverfu. Fyrirtækið Frontier
Filmworks, sem er í eigu Mar-
grétar Dagmarar Ericsdóttur
rekstrarhagfræðings, framleiðir
myndina.
Margrét er móðir einhverfs
drengs. Við gerð myndarinnar var
ABC-skólinn í Sacramento í Kali-
forníu, sem er sérskóli fyrir ein-
hverf börn, m.a. sóttur heim, en
þar er lögð áhersla á svokallaða
hagnýta atferlisgreiningu. Margrét
hreifst mjög af starfinu þar og
ákvað að fá annan stofnanda skól-
ans, Brendu J. Terzich, ásamt sér-
fræðingi í atferlismótun, Mary
Ueda, hingað til lands til þess að
kanna hvort þessi aðferð gæti nýst
syni sínum. Þær Berglind Brynj-
ólfsdóttir, sálfræðingur og yfirmað-
ur sérkennslu á vegum Hjallastefn-
unnar og Guðný Stefánsdóttir,
þroskaþjálfi og ráðgjafi í atferl-
isþjálfun um einhverfu hjá Grein-
ingar- og ráðgjafarstöð ríkisins,
taka einnig þátt í verkefninu.
Atferlisþjálfun (ABA) er vel
þekkt aðferð sem byggist á hag-
nýtri atferlisgreiningu, ABA, og
hún er talsvert notuð hérlendis
ásamt skipulagðri kennslu eða
TEACH eins og sú aðferð nefnist á
ensku.
Einhverf börn læra ekki sjálf
„Þó að beitt sé svipaðri að-
ferðafræði hér og í Kaliforníu er
meginmismunurinn sá að á Íslandi
er enginn sérstakur skóli fyrir ein-
hverf börn,“ segir Margrét. „Ein-
hverf börn læra ekki af sjálfs-
dáðum. Þeim er ekki eðlilegt að
herma eftir umhverfi sínu. Þau að-
greina oft ekki stærð, lögun eða lit
hluta svo að nokkur dæmi séu
nefnd. Það verður að kenna þeim
þetta á mjög markvissan hátt.“
„Íslenskir foreldrar geta valið
hvaða aðferð er notuð við þjálfun
barna þeirra en eru háðir samþykki
leikskólanna,“ segir Guðný. „Þar
eru báðar aðferðirnar notaðar, at-
ferlisþjálfun og skipulögð kennsla,
en foreldrar geta oft ekki ráðið því
hvor aðferðin er valin. Hjá Grein-
ingar- og ráðgjafarstöðinni segjum
við foreldrum hvaða rétt barnið
eigi. En síðan hefst oft mikil
þrautaganga þar sem foreldrar
reyna að fá þá þjónustu sem talin
er barni þeirra fyrir bestu.“
Sérhannað skólaumhverfi
ABC-skólinn í Sacramento er
sérhannaður með þarfir einhverfra
í huga. Margir þeirra eru með
miklar skynvillur. Þeir þola illa
snertingu auk þess sem bragðskyn
og tilfinning fyrir áferð matar er
frábrugðin því sem almennt gengur
og gerist. Þá eru margir einhverfir
einstaklingar mjög viðkvæmir fyrir
sterkri lýsingu og skærum litum. Í
skólanum fara því saman mjúkir
litir og mild lýsing og að öðru leyti
er umhverfið gert sem best úr
garði.
Þær Margrét, Berglind og
Guðný sögðu að fólk, sem annast
þjálfun einhverfra barna hér á
landi, stæði yfirleitt stutt við. Þjálf-
unin tekur 20 til 40 stundir á viku
og er mjög sérhæfð. Þjálfararnir
eiga því fátt sameiginlegt með öðr-
um starfsmönnum skólanna og þau
vandamál, sem þeir þurfa að ræða,
skilja starfsfélagarnir ekki.
Í skóla Brendu J. Terzich er
starfsmannaveltan mjög lág. Þar
vinnur margt fólk að svipuðum
verkefnum og árangurinn er auð-
velt að mæla.
Þjálfun einhverfra skilar arði
Rannsóknir hafa leitt í ljós að
allt að helmingi einhverfra barna
getur lifað nær eðlilegu lífi án mik-
illar aðstoðar, fái þau þjónustu
strax á aldrinum tveggja til fjög-
urra ára. Eldri börn með einhverfu
taka einnig miklum framförum með
þessum aðferðum.
Sýnt hefur verið fram á að slík
þjónusta margborgar sig fyrir sam-
félagið. Sum börnin geta haslað sér
völl á almennum vinnumarkaði og
staðið undir þeim sköttum og
skyldum sem þjóðfélagið leggur
þegnum sínum á herðar. Þær stöll-
ur nefna að settar hafi verið fram
kenningar um að menn eins og
Isaac Newton, Albert Einstein og
Thomas Alva Edison, hafi verið
einhverfir.
Atferlisþjálfun
og Hjallastefnan
Sonur Margrétar stundar nám í
Barnaskóla Hjallastefnunnar en
áður var hann í leikskóla. Berglind
Brynjólfsdóttir var spurð hvernig
þjálfun hans væri háttað.
„Með honum vinna tveir þjálf-
arar og er þjálfunin miðuð við hans
hæfi. Felst hún einkum í daglegri
sjálfshjálp, svo sem að klæða sig,
honum eru kenndir borðsiðir og að
tjá sig. Þá er honum kennt að hafa
ofan af fyrir sér sjálfur.
Öðrum nemendum hentar öðru-
vísi kennsla svo sem þjálfun í
mannlegum samskiptum og jafnvel
hentar almennt námsefni sumum
þeirra.
Í atferlisþjálfun er barnið eitt
með kennaranum fyrst í stað.
Markmiðið er þó að fleiri börn
verði saman í hópi. Nauðsynlegt er
að byrja með einu barni til þess að
sá árangur náist sem að er stefnt.“
Á vegum Barnaskóla Hjallastefn-
unnar eru nú fjögur börn með ein-
hverfu og tvö á leikskólastigi.
Berglind segir að aðferðafræði
Hjallastefnunnar sé samtvinnuð að-
ferðum atferlisþjálfunar eins og
hægt er við kennslu einhverfu
barnanna. Ef í ljós kemur að hún
hentar ekki er leitað annarra leiða
og segist hún hafa notið sjálfræðis
við að móta nám einhverfra nem-
enda.
Þær Margrét og Guðný létu
mjög vel af þeim móttökum sem
þær fengu hjá forstöðumönnum
Hjallastefnunnar þegar sonur Mar-
grétar hóf þar nám árið 2003 og
segja þær að þjálfunin hafi fyllilega
verið löguð að hans þörfum.
Ýmsar rannsóknir hafa verið
gerðar á tíðni einhverfu í heim-
inum. Hér á landi er miðað við að
eitt af hverjum 150 börnum sé með
einhverfueinkenni og því má ætla
að tæplega 30 slík börn fæðist á
ári.
Þarfir þessara barna eru ærið
misjafnar. Sum þurfa einstaklings-
þjálfun öll ár sín í leikskóla en önn-
ur þurfa einungis ákveðna örvun í
hópnum.
Sum börn er hægt að aðstoða við
að blandast hópi barna. Þá er beitt
svokallaðri öfugri blöndun. Hún
felst í því að barninu er kennt að
vinna með öðru barni, en því er
ekki dembt beint inn í hópinn.
Skortur á starfsfólki
Talið berst nú að þeim úrræðum
sem fyrir hendi eru. Þær stöllur
eru sammála um að nauðsynlegt sé
að stofna þekkingarmiðstöð eða
skóla fyrir einhverfa. Gæti slík
miðstöð annast þjálfun starfsfólks
auk þess að vinna með börnunum
sjálfum.
Hér á landi er algengt að ófag-
lært fólk sé fengið til þess að sinna
einhverfum börnum, einkum í
grunnskólum. Vegna þess hve
starfið er krefjandi endast þjálf-
arar sjaldan lengur en eitt ár í
starfinu og liggja til þess ástæður
sem áður hafa verið raktar. Þá
nefna þær stöllur að launin séu of
lág til þess að fagfólk laðist að
þessum störfum. Flestir sem koma
til þjálfunar sem kennarar ein-
hverfra eru í tímabundnu starfi
með háskólanámi og koma sjaldn-
ast aftur til starfa vegna lágra
launa og erfiðra starfsskilyrða. Þá
er einnig um að ræða fólk sem er
að hasla sér völl á vinnumark-
aðinum og hefur litla starfsreynslu.
Greiningarstöðin sér um þjálfun
þeirra sem annast einhverf börn og
fer óeðlilega mikill tími til slíkra
starfa vegna þess hversu starfs-
mannaveltan er mikil.
Nú er leitað dyrum og dyngjum
að kennara handa syni Margrétar.
Margrét, Berglind og Guðný halda
því fram að hér sé um gefandi og
skemmtilegt starf að ræða, þótt
það sé óneitanlega erfitt, en árang-
urinn láti yfirleitt ekki á sér
standa.
Sérskóli stuðlar að blöndun
Talið berst að einum skóla fyrir
alla og velta þær því fyrir sér hvort
stofnun sérstaks skóla eða þekk-
ingarmiðstöðvar fyrir einhverfa sé
andstæð þessari stefnu á Íslandi,
þar sem yfirleitt hefur verið horfið
frá sérskólum. Bent er á að hlut-
verk ABC-skólans í Sacramento sé
einmitt að koma börnum út í al-
menna skóla og undirbúa þau
þannig að þau geti tekist á við al-
mennar aðstæður. Slík stofnun hér
á landi ætti því að þjóna þeim til-
gangi mætavel að stuðla að sam-
skipan fatlaðra og ófatlaðra í þjóð-
félaginu.
„Íslendingar ættu að hafa þann
metnað að gera landið að fyr-
irmynd annarra ríkja í málefnum
einhverfra og koma hér upp öfl-
ugum skóla eða miðstöð,“ segir ein
þeirra og er gerður góður rómur að
þessari tillögu. Slíkt verk skilaði
svo sannarlega arði, ef rétt væri að
málum staðið, segja þær og velta
því fyrir sér hvort einhver fjárfest-
irinn eða bankinn gætu ekki lagt
þessu máli lið.
Morgunblaðið/Frikki
Fagfólk og foreldrar Guðný þroskaþjálfi, Berglind, sálfræðingur og yfirmaður sérkennslu á vegum Hjallastefn-
unnar, foreldrar Þorkels Skúla, Margrét og Þorsteinn, og Sigríður sálfræðingur.
Vantar einhverf börn fjárfesti?
» Þótt ástandið hafi
batnað heilmikið hér
á landi, og fötluð börn
sæki nú almenna leik-
skóla, vantar mikið á
þjónustuvitund Íslend-
inga og þjónusta við ein-
hverfa snarversnar þeg-
ar komið er upp í
grunnskólann.