Morgunblaðið - 22.09.2007, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 22. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Jón G. FriðjónssonÍslenskt mál 111Að og aftur aðForsetningin að virðist
sækja mjög á í nútímamáli.
Stundum er hún notuð þar sem
slíkt ætti að vera útilokað, t.d.:
upplýsti að þegar hefði verið
haft samband við Eurocopter
sem er framleiðandi að vélinni
[þ.e. framleiðandi vélarinnar]
(17.7.07). Hvað kemur næst, höf-
undur að bók eða eigandi að
húsi?
Miklu algengara er þó að for-
setningin að sé notuð í stað ann-
arra forsetninga, einkum af, t.d.:
yfirgangur að [af] hálfu e-s
(11.1.07); [Flokkurinn] vill að
[af] einurð styðja og styrkja ís-
lenskan landbúnað (5.5.07); [NN]
lætur vel að [af] náminu (4.4.07);
Að [af] því tilefni vill (19.2.07);
[möguleikar] hafa ekki verið
nýttur að [af] neinu viti (20.8.07)
og Eiður er ómeiddur eftir árás-
ina og verða engir eftirmálar
[þ.e. engin eftirmál] að [þ.e. af]
hans hálfu (Textav. 31.7.07), sbr.
einnig: ákvað að fá sér róbót til
prufu sem nú lofar góðu og læt-
ur vel af [að] stjórn (25.7.07) og
Það er gríðarlega mikilvægt að
allir leggist á eitt til að leggja
Frakka af [að] velli (22.1.07).
Merkingarmunur forsetninganna
að og af er í flestum tilvikum
skýr eins og sjá má af heim-
ildum og bókmenntum okkar.
T.d. er allur munur á að segja/
gera e-ð að gefnu tilefni (tími)
og gera e-ð af ásettu ráði (hátt-
ur). Í nútímamáli virðist eitthvað
tekið að fenna yfir þann merk-
ingarmun sem mönnum af kyn-
slóð umsjónarmanns finnst aug-
ljós.
En forsetningin að er ekki að-
eins ofnotuð á kostnað fs. af, hún
sækir að fleiri forsetningum, t.d.:
sjö ... hafa ákveðið að nýta sér
kauprétt að [á] hlutum í bank-
anum (1.11.05); forstjórinn hafði
kauprétt að [á] bréfum sem hafa
hækkað mjög (2.1.06); Frumvarp
að lögunum [til laga] var lagt
fram í skammdegismyrkri árið
2003 (4.5.06); Þrátt fyrir yf-
irgnæfandi stuðning íslensku
þjóðarinnar að þessari [við
þessa] útfærslu (21.4.06) og þrír
menn óku fram hjá húsinu ... og
skutu úr [þ.e. af] haglabyssum
að húsinu [þ.e. á húsið] (4.7.06).
Orðfræði
Nafnorðið ljúgvitni merkir
annars vegar ‘maður sem lýgur
fyrir rétti’ og hins vegar ‘loginn
vitnisburður’, t.d. í orða-
sambandinu bera ljúgvitni (fyrir
rétti/við réttarhöld). Engar
heimildir eru fyrir því að ljúg-
vitni geti merkt ‘ósannindi, lyg-
ar’ eins og það virðist gera í eft-
irfarandi dæmi: Því fást ekki
upplýsingar um hvort þeir sem
báru ljúgvitni til lögreglunnar
þar [á Akureyri] verði ákærðir
(25.7.07). Þar
við bætist að
talað er um að
bera e-ð (sög-
ur, ósannindi) í
e-n en ekki til
e-s.
Stigbreyting
Stigbreyting
vísar jafnan til
þess sem fer
stighækkandi eða vaxandi, t.d.:
Minn bíll er fallegur/ljótur, þinn
er fallegri/ljótari en bíll bróður
míns er þó fallegastur/ljótastur.
Stigbreytingu óbeygjanlegra lýs-
ingarorða má tákna með ao.
meira og mest, t.d. enginn var
meira undrandi en ég og þá var
ég mest hissa. Í andstæðri merk-
ingu er einnig hægt að nota
minna og minnst. Hins vegar
gengur hvorki að nota meira -
mest né minna - minnst með lo.
sem stigbreytast með viðskeyti.
Eftirfarandi dæmi eru því heldur
kauðsleg: Svavar Gestsson sendi-
herra í Danmörku mun í haust
flytja úr sendiherrabústað sínum
í Charlottenlund í annan síst
minna glæsilegan [síst óglæsi-
legri, ekki síður glæsilegan] í
Friðriksberg (25.7.07) og [Kon-
an] ... lýsti sársaukanum og nið-
urlægingunni sem fylgir því að
vera sniðgengin fyrir einhvern
sem hún var sannfærð um að
væri minna hæfur en [síður hæf-
ur en, ekki eins hæfur og] hún
sjálf (17.1.07).
Sum lýsingarorð (eða lýsing-
arhætti) er ekki unnt að stig-
breyta vegna merkingar, t.d. dá-
inn, vakinn, sofinn, og sama á við
um síðari liðinn í orðasamband-
inu langt leiddur. Eftirfarandi
dæmi hljóta að hljóma skringi-
lega í eyrum flestra: Hvað finnst
þér vanta fyrir þessa langt leidd-
ustu [lengst leiddu] útigangs-
menn? (24.7.07) og Ég vona líka
að þessi góða afkoma skili sér til
starfsmanna bankans ekki síst
þeirra lægst launuðustu [laun-
uðu] (27.10.05).
Samræmi
Eiður Guðnason sendir þætt-
inum þrjú dæmi þar sem réttrar
beygingar er ekki gætt: Þrennt
[þ.e. þrenns] mun ég ekki sakna
(19.6.07); Hótelerfinginn [þ.e.
hótelerfingjanum] var leyft að
yfirgefa fangelsið í gær (8.6.07)
og Þjónusta [þ.e. þjónustu] við
börn sem hafa annað móðurmál
en íslensku á að auka í skólum
(15.6.07). Dæmi sem þessi hefðu
fyrir nokkrum árum þótt ótrúleg
ef ekki óhugsandi. – Í fjölmiðlum
eru auðfundin dæmi þar sem
samræmis í beygingu er ekki
gætt, t.d.: Dýrgripurinn Sampo
er í Kalevala þekkt [þ.e. þekkt-
ur] fyrir að veita handhafa sín-
um gæfu (27.4.07); Það er komið
[þ.e. er kominn] tími til að gera
samfélagið sveigjanlegra
(21.4.07) og Við svona aðstæður
kemur í ljós hvað þrotlausar æf-
ingar þessara stráka er mikilvæg
[þ.e. eru mikilvægar] (19.4.07).
Eru þetta prentvillur eða eðli-
legt mál þeirra sem láta slíkt
fara frá sér?
Úr handraðanum
Í Skáldskaparmálum Snorra-
Eddu og víðar er getið hjaðn-
ingavíga en Hjaðningar vísa til
Héðins konungs og liðs hans.
Hjá Snorra vísa hjaðningavíg til
bardaga á milli Högna konungs
og Héðins konungs Hjarr-
andasonar en Héðinn hafði tekið
Hildi, dóttur Högna, herfangi.
Bardagi þeirra var talinn halda
áfram endalaust (til ragnaraka,
ragnarökkurs) enda vakti Hildur
á hverri nóttu alla þá upp sem
féllu í valinn. Í nútímamáli
merkja hjaðningavíg ‘síendurtek-
inn bardagi, látlaust stríð (eink-
um milli þeirra sem ættu að
standa saman),’ t.d.: binda enda
á hjaðningavíg síta og súnníta
(22.10.06).
Sum lýsing-
arorð (eða lýs-
ingarhætti) er
ekki unnt að
stigbreyta
vegna merking-
ar, t.d. dáinn,
vakinn, sofinn.
jonf@rhi.hi.is
ÍSLENSKT MÁL
Jón G. Friðjónsson
111. þáttur
MIKIÐ hefur verið fjallað um
lífið í miðborg Reykjavíkur og þá
óáran sem þar hefur hlotist af
neyslu áfengis og fíkniefna. Lög-
reglan hefur nú brugðist mun
harðar við en áður og er það vel
þegar tekið er brot-
um og ýmiss konar
vanvirðu sem hlýst af
neyslu alkóhóls og
annarra vímuefna.
Á bak við neyslu
alkóhóls og fíkniefna
er mjög oft mikil
þjáning og eyðilegg-
ing. Við sjáum það
beint á því fólki er
lendir í fíkninni og
hvernig það verður
algerlega tekið af efn-
unum. Fíknin hefur
þau áhrif á fíkilinn að
ekkert fer að skipta máli nema að
vera í neyslunni. Til eru sorglega
mörg dæmi þess að fjölskyldur
splundrist vegna alkóhóls eða ann-
arra vímuefna. Á þessari stundu
kvíða margir komandi dögum
vegna neyslu náinna ættingja eða
vina. Það er ljóst að margir að-
standendur eru mjög illa staddir
vegna alkóhólisma sinna nánustu.
Þannig snertir áfengis- eða fíkni-
efnaneysla ekki aðeins þann sem
neytir heldur líka miklu stærri
hóp fólks.
Þessi vá hefur verið svo mikil
og erfið að nú þegar höfum við
sjúkrahús, meðferðarstofnanir og
margt annað til að
taka á þessu. Og sem
betur fer hefur gott
starf mjög margra
leitt til þess að líf
fjölda fólks hefur tek-
ið stórkostlegum já-
kvæðum breytingum
til góðs. Öll kirkjan í
landinu hefur látið
þessi mál sig varða,
til dæmis með því að
ljá húsnæði sitt undir
AA- og Alanon-fundi
og margt, margt, eins
og til dæmis Æðru-
leysismessurnar víða um land.
Dómkirkjan í Reykjavík hefur
verið með reglulegar æðruleys-
ismessur rúmlega síðastliðinn ára-
tug, Og svo er enn. Æðruleys-
ismessurnar eru nú að byrja á ný
eftir sumarhléið og verður næsta
messa á sunnudaginn kemur kl.
20.00 í Dómkirkjunni. Þeir prestar
sem munu þjóna í messunum í
vetur eru sr. Anna Sigríður Páls-
dóttir, sr. Hjálmar Jónsson, sr.
Jakob Águst Hjálmarsson og sr.
Karl V. Matthíasson. Þá verður
tónlistin borin uppi af þeim Herði
Bragasyni, Birgi Bragasyni og
Hjörleifi Valssyni og Önnu Sigríði
Helgadóttur, en auðvitað munu
fleiri koma hér að. Í hverri messu
deilir svo einhver kirkjugesta
reynslu sinni með hinum í kirkj-
unni. Allir eru hjartanlega vel-
komnir í þessar messu sem verða
að jafnaði næstsíðasta sunnudag í
hverjum mánuði fram á næsta
sumar. Æðruleysismessurnar í
Dómkirkjunni eru líf í miðborginni
sem leiðir til gleði, vonar, fagn-
aðar og uppbyggingar.
Æðruleysismessur, mið-
borgin og ýmislegt annað
Karl V. Matthíasson » Á bak við neyslualkóhóls og fíkniefna
er mjög oft mikil þján-
ing og eyðilegging.
Karl V. Matthíasson
Höfundur er vímuvarnaprestur og al-
þingismaður.
Athygli mína vakti grein í fast-
eignablaði Morgunblaðsins hinn
26. ágúst síðastliðinn
sem Sigurður Grétar
Guðmundsson pípu-
lagningameistari
skrifaði um „efnasull“
í rafkyntum pottum.
Mér þótti ein-
kennilegt hvað grein-
in var skrifuð að
miklu þekkingarleysi
eða meðvitað skrifað
gegn eigin þekkingu.
Í gegnum aldirnar
hafa heitar nátt-
úrulaugar verið
heilsulindir forfeðra
okkar og eru enn. Í
seinni tíð hefur mikil
hefð verið fyrir heit-
um pottum sem fyllt-
ir hafa verið með
heitu vatni og þeir
tæmdir eftir notkun
eða pottinum haldið
stöðugt heitum með
stýringum á inn-
streymi heita vatns-
ins svo potturinn sé
ávallt tilbúin til notk-
unar.
Það er enginn vafi
á því að með því að
fylla og tæma pottinn
í hvert skipti fáum
við frábært vatn, en
það er ekki allsstaðar
sem aðgangur að
heitu og eða köldu vatni er nægi-
legur. Í seinni tíð er orðin sterk
krafa um að potturinn sé ávallt
tilbúinn til notkunar svo fara megi
í hann fyrirvaralaust en þá þarf
potturinn annaðhvort að vera raf-
kyntur eða með stýringu á heita
vatninu og þá þarf að nota sótt-
hreinsandi efni.
Það er staðreynd að margir
pottar eru notaðir daglega og þar
sem meðalstærð af potti tekur yfir
1.000 lítra af vatni er hætt við
vatnsskorti á sumarhúsasvæðum
og víðar ef hundruð eða jafnvel
þúsundir slíkra potta væru fylltir
og tæmdir eftir hverja notkun.
Sem dæmi voru heitu pottarnir í
sundlauginni í Þjórsárdal lokaðir á
tímabili í sumar vegna skorts á
köldu vatni
Í rafkyntum pottum er mikil
notkun ekki vandamál, ekki þarf
að endurnýja vatnið nema nokkr-
um sinnum á ári og það er stað-
reynd að notkunin er mun meiri í
potti sem er alltaf tilbúinn til notk-
unar.
Ef halda á potti á kjörhita með
stýringu á heitu vatni er vatns-
þörfin líka mjög mikil og þá er
orðin þörf á notkun klórs þar sem
ljósþörungar (slímmyndun) og
bakteríur þrífast vel á því hita-
stigi. Í mörgum tilfellum geta
komið upp vandamál vegna þess
að vatnsskipti eru óveruleg, líkt og
vatn renni í á milli inntaks og af-
falls í pottinum og endurnýjar því
ekki nema hluta af vatninu. Í þeim
tilfellum getur vatnið hreinlega
verið varasamt.
Það getur verið hagkvæmt að
kaupa rafkyntan pott og breyta
honum þannig að stýringarnar í
honum stjórni innstreymi heita
vatnsins til hitunar og noti sjálf-
virkt skömmtunarkerfi pottsins til
sótthreinsunar. Góð einangrun
pottsins kemur svo í veg fyrir mik-
ið hitatap og því þarf minna magn
af heitu vatni til að viðhalda hita-
stiginu, einnig fara dælur pottsins
í gang reglulega sem tryggir nauð-
synlega hreyfingu vatnsins í pott-
inum og hreinsar það.
Hingað til hefur fólk verið hvatt
til að nota sundlaugarnar reglu-
lega og það talið öllum
hollt, helst daglega en
það hafa kannski ekki
allir gert sér grein
fyrir því að þær eru
með lokað kerfi og
sama vatnið notað til
margra mánaða að
undanskildu því vatni
sem bætt er í vegna
uppgufunar.
Við hreinsun sund-
lauganna er notuð
sama aðferðafræði og
við hreinsun rafkyntu
pottanna, sýrustig
vatnsins er stillt af svo
komast megi af með
minni notkun klórs og
hann virki betur –
klór bætt í vatnið og
það hreinsað í gegnum
síur.
Í grein í Morg-
unblaðinu hinn 25. júlí
2006 er sagt frá því að
árið 2010 verði öllum
sundlaugum skylt
samkvæmt reglugerð
um hollustuhætti á
sund- og baðstöðum
að stilla sýrustig
vatnsins. Tilgangurinn
er að lágmarka notkun
klórs og að virkni
hans verði sem mest.
Klór virkar illa í bas-
ísku vatni sem er algengast hér á
landi.
„Efnafræðilega sullið“ er því
fyrst og fremst til að stilla sýru-
stig vatnsins svo það sé hvorki
súrt né basískt sem gerir ekki
annað en bæta vatnið og síðan er
klór látinn í vatnið til sótthreins-
unar.
Í mínum huga er rangt að tala
um „efnafræðilegt sull“ þegar um
nauðsynleg efni er að ræða til að
tryggja sóttvarnir hvort heldur
sem er í rafkynta potta, í hita-
veitupotta eða sundlaugar. Einnig
er vert að minnast á þá fjölmörgu
ánægðu pottaeigendur til margra
ára sem aldrei hafa haft skaða af
sínum rafkyntu pottum og eru
ávallt með hreint og tært vatn
þrátt fyrir að nota þá allt að tvisv-
ar á dag heilsunnar vegna. Frekar
skal lögð áhersla á rétta notkun
þessara efna því hvorki of mikil né
of lítil notkun er til heilla.
Fyrirtæki okkar feðganna, Jón
Bergsson ehf., selur rafkynta potta
frá framleiðendum Softub og Mar-
quis spas (sjá: www.JonBergs-
son.is). Við höfum verið í þessum
innflutningi í rúm sjö ár og höfum
við sennilega afhent flesta raf-
kynta potta á markaðnum. Alla tíð
höfum við lagt ofuráherslu á rétta
notkun hreinsiefnanna (meðal ann-
ars að stilla sýrustigið) með leið-
sögn við afhendingu pottsins og
einnig höfum við útbúið prentaðar
leiðbeiningar á íslensku til að
tryggja góðan árangur um hreint
og tært vatn til langs tíma.
Það má einnig minnast á það í
þessu samhengi að þekking á raf-
kyntum pottum er orðin mjög mik-
il og pottarnir tæknilega full-
komnir enda seldir um
350.000-400.000 pottar árlega í
Norður-Ameríku.
Tært vatn úr
iðrum jarðar eða
efnafræðilegt
sull – hvort viltu?
Jón Arnarson gerir athuga-
semdir við Lagnafréttapistil
Sigurðar Grétars Guðmunds-
sonar í Fasteignablaðinu
Jón Arnarson
» Í mínumhuga er
rangt að tala um
„efnafræðilegt
sull“ þegar um
nauðsynleg efni
er að ræða til að
tryggja sótt-
varnir hvort
heldur sem er í
rafkynta potta, í
hitaveitupotta
eða sundlaugar.
Höfundur er söluaðili rafkyntra potta
og garðskála.