Morgunblaðið - 07.02.2008, Síða 26

26 FIMMTUDAGUR 7. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
ÉG hef áður skrifað um mis-
muninn á togveiðum og vistvænum
veiðum. Ég furða mig á því,
hversu fáir fjalla um þetta atriði,
sem skiptir mjög miklu um framtíð
fiskiveiða við Íslandsstrendur
Takmörkun á aðgangi í auð-
lindina á sínum tíma tel ég að hafi
verið nauðsynleg, en sá óskapnað-
ur sem hún er nú
orðin vegna misvit-
urra aðgerða tel ég
að sé algerlega óvið-
unandi.
Lífríki hafsins er
afskaplega viðkvæmt
og röng veiðarfæri
tel ég ráða mjög
miklu um sjálfbæra
framvindu þess. Tog-
veiðar tel ég þar af-
skaplega óheppilegar
á ótrúlega margan
máta og vil ég nefna
án langs rökstuðn-
ings helstu atriði
þess gífurlega mis-
munar, sem er á
vistvænum fiskiveið-
um og togveiðum.
Togskip sem tekur
eitt tonn af fiski úr
sjó eyðir tíu sinnum
meiri orku (olíu) til
þess heldur en skip
sem veiðir með vist-
vænum veiðarfærum
(línu, nót eða net-
um).
Þetta á aðeins við
meðan skip er með
veiðarfæri í sjó, þ.e. togskip sem
dregur á eftir sér um 20 tonna
veiðarfæri yfir botninn (botntroll)
og togskip með flottroll af sömu
stærð eða stærri í eftirdrægi.
Fiskiskip sem veiðir með línu, nót
eða netum notar sáralítinn vél-
arkraft til að taka sitt veiðarfæri
úr sjó, þannig að orkunotkun þess
er tíu sinnum minni en togskipa,
því þetta eru kyrrstæð veiðarfæri.
Togskip mengar þar af leiðandi
tíu sinnum meira en fiskiskip sem
veiða með vistvænum veið-
arfærum. Fiskiskipaflotinn notar
um 15-17% af mengunarkvóta Ís-
lands.
Við stöðugt hækkandi olíuverð
er olíunotkun að verða stærri og
stærri kostnaðarliður í útgerð. All-
an bolfiskafla, sem nú er leyft að
veiða við Ísland, er mjög auðvelt
að veiða á vistvænan hátt, þ.e. á
línu, í net eða í nót.
Fyrir andvirði togskips upp á 2
milljarða (nýi Vestmannaeyjatog-
arinn smíðaður erlendis) væri
hægt að kaupa 20 hraðfiskibáta,
15-18 tonn, smíðaða hér (gjaldeyr-
issparnaður upp á 2 milljarða).
Tveggja milljarða togskip veitir
15-20 sjómönnum atvinnu, en 20
fiskibátar veita 40-50 sjómönnum
atvinnu.
Þetta eru meðaltalstölur miðað
við togskip og 15-18 tonna dag-
róðrabáta.
Togskipin veita hinum smáu
sjávarbyggðum enga atvinnu, það
gera aðeins dagróðrabátar, sem
nota eingöngu vistvæn veiðarfæri
(langmest línu). Í hinum mörgu
minni sjávarbyggðum allt í kring-
um landið eru engir togarar gerðir
út og skapa því enga vinnu fyrir
landverkafólk.
Framsal aflaheimilda hefur vald-
ið gífurlegri byggðarröskun í land-
inu, og um leið efnahagslegum
glundroða. Í hinum minni byggð-
arlögum, sem byggja afkomu sína
að mestu á sjávarafla, hefur orðið
mikill fólksflótti. Á mörgum stöð-
um standa vönduð og vel byggð
hús auð og óseljanleg vegna þessa,
á markaðsverði langt
undir kostnaðarvirði,
og sveitarstjórnir eiga
erfitt með að sinna
brýnustu þjón-
ustuskyldum sínum við
íbúana vegna lélegra
skatttekna.
Framsal aflaheimilda
er einhver mesta vit-
leysa í þessu glóru-
lausa fiskveiðikerfi og
sannar það best, að
Mannréttindanefnd SÞ
telur það brjóta Mann-
réttindasáttmála SÞ
sem við erum aðilar að.
Atvinnugreinin er nú
gífurlega skuldsett
vegna kerfisins, vegna
þess að þegar aðilar
þeir sem fengu út-
hlutað aflamagni seldu
aflamarksúthlutun
sína, skapaðist fjár-
magnsflótti frá at-
vinnugreininni. Áætlað
er að skuldir atvinnu-
greinarinnar nú séu
allt að 300 milljarðar
kr.
Í dag er vitleysan
slík að menn sem ætla að fara í út-
gerð fá engin lán til að kaupa at-
vinnutækin, bátinn eða veið-
arfærin, ef þeir hafa ekki
aflaheimild. Að mati lánveitanda
eru báturinn og veiðarfærin einsk-
is virði án aflaheimilda.
Með stöðvun á togveiðum í
áföngum gætu sjávarbyggðirnar
endurheimt auðlindarétt sinn, þ.e.
strandveiðar með vistvænum veið-
arfærum og þar með mætti skapa
grundvöll fyrir uppbyggingu sjáv-
arbyggðanna á ný. Þetta væri
hægt að gera á margan máta, t.d.
með að skilyrða hverja úthlutun
aflaheimilda til ákveðinna veið-
arfæra, þ.e. að ákveðinn hluta allra
aflaheimilda skuli veiða á línu, í
net eða á annan vistvænan máta.
Það er margsannað að togveiðar
eru mikill skaðvaldur lífríki sjávar,
sérstaklega botnvörpuveiðar og
snurvoð. Línu-, nóta- og netaveiðar
eru það ekki. Nokkur líking á
skaðsemi botnvörpuveiða væri ef
stór traktor eða skriðdreki færi yf-
ir land, móa, mela og kjarr, með
20 tonn af kúlum, vírum, netum og
hlerum í eftirdragi. Hvernig halda
menn að það land liti út eftir slíka
yfirferð, eða lífríki þess?
Öll þessi atriði er hægt að rök-
styðja enn frekar á sannfærandi
hátt og væri jafnvel efni í dokt-
orsritgerð, svo margslungin áhrif
hefur núverandi sjávarútvegs-
stefna haft á þjóðlíf okkar. Stjórn-
völd ættu að sjá sóma sinn í því að
taka þetta mál til alvarlegrar at-
hugunar, því ein er sú staðreynd,
sem enginn getur hrakið, að
stærstur hluti þess, sem okkar er í
dag, er sjávarauðlind okkar að
þakka.
Vistvænar veiðar
Hafsteinn Sigurbjörnsson skrif-
ar um sjávarútvegsmál
» Togskip sem
tekur eitt
tonn af fiski úr
sjó eyðir tíu
sinnum meiri
orku til þess
heldur en skip
sem veiðir með
vistvænum veið-
arfærum.
Hafsteinn
Sigurbjörnsson
Höfundur er eldri borgari og fyrrver-
andi sjómaður.
ALDARMINNING
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21 ● sími 551 4050 ● Reykjavík
Sverrir Kristjánsson sagnfræð-
ingur andaðist 26. febrúar 1976.
Hann hafði lengst af ævinnar verið
týhraustur, en hin síðustu ár hafði
hann ekki gengið heill til skógar og
fór honum berlega hrakandi. Fráfall
hans, sem bar brátt að, kom þess
vegna ekki óvænt. Með honum hvarf
af sjónarsviðinu maður, sem margt
var til lista lagt og ekki var við eina
fjölina felldur. Hann var allt í senn
sagnfræðingur og bókmenntamaður,
orðræðumaður og rithöfundur,
kommúnisti og fagurkeri, rómantí-
ker og raunsæismaður, gleðimaður
og þjóðfélagsgagnrýnandi, Hafnar-
stúdent og Brandesarsinni. Og við
þessa upptalningu er enn unnt að
bæta, enda hafa ýmsir undrast
margþættar gáfur hans og fjöllyndi.
Sverrir Kristjánsson fæddist í
Hjörleifshúsi við Hverfisgötu í
Reykjavík 7. febrúar 1908. Foreldr-
ar hans voru hjónin Bárður Kristján
Guðmundsson verkamaður úr Aðal-
vík vestra og Guðrún Vigdís Guð-
mundsdóttir frá Ánanaustum í
Reykjavík. Þegar Sverrir var á 12.
ári missti hann föður sinn, en með
atorku og tilstyrk móður sinnar
braust hann til mennta og lauk stúd-
entsprófi 1928. Þótt fjárráð væru af
skornum skammti, lagði hann leið
sína utan árið eftir og hóf nám í sagn-
fræði við háskólann i Kaupmanna-
höfn. Þar naut hann meðal annars
kennslu og leiðsagnar eins fremsta
sagnfræðings Dana, Eriks Arups
prófessors, sem reyndist Sverri hinn
ráðhollasti, enda minntist hann þess
kennara síns ávallt síðan hlýlega,
næstum með sonarlegri virðingu.
Kjörsvið Sverris í sagnfræðinni
var saga þýskrar verkalýðshreyfing-
ar, en þá var nýlunda, að íslenskir
fræðimenn hösluðu sér völl í fé-
lagssögu. Stjórnmálaskoðanir
Sverris munu hafa átt mikinn þátt í
því að glæða áhuga hans á fé-
lagssögu yfirleitt og verkalýðssögu
sérstaklega. Hann hneigðist ungur
til sósíalisma og gekk árið 1927 í
Jafnaðarmannafélagið Spörtu, en þá
var hann farinn að kynna sér fræði-
rit sósíalista. Hann sagði frá því
löngu síðar, að lestur Kommúnistaá-
varpsins hefði haft mikil áhrif á sig,
hann hefði séð sögu mannsins í nýju
ljósi. Þessi bæklingur Max og Eng-
els var gefinn út á Akureyri 1924 í ís-
lenskri þýðingu Einars Olgeirssonar
og Stefáns Pjeturssonar. Árið 1937
tók Sverrir að setja saman meistara-
prófs-ritgerð sína, Der social-
demokratiske partis stilling til den
Bismarckske socialpolitik. Til þess
að afla heimilda um þetta efni hélt
Sverrir til Berlínar, þar sem hann
dvaldist um hálfs árs skeið. Þegar
hann kom aftur til Hafnar, treysti
hann sér ekki til að leggja fram rit-
gerðina, en tók til við annað verkefni
nátengt hinu fyrra, De borgerlige
partiers holdning til den Bism-
arckske socialpolitik, og að því vann
hann 1938. En hér fór sem fyrr, hann
lét undir höfuð leggjast að skila rit-
gerðinni, en ástæðan til þessa mun
hafa verið sú í bæði skiptin, að hann
var ekki alls kostar ánægður með rit-
gerðirnar og vantaði þó ekki annað
en smiðshöggið. Hér kom fram sá
ljóður á ráði Sverris, sem háði hon-
um ævilangt, en það var úthaldsleysi
við þau verk, sem kröfðust þaulsetu
og mikillar elju. Sverrir dáðist þá
mjög að vini sínum og kennara, Árna
Pálssyni, andagift hans og lífsstíl, en
vinnufílósófía hans var honum
hvorki holl fyrirmynd né styrkur til
bragarbóta. Á hinn bóginn var það
kostur á Sverri, að hann þekkti tak-
mörk sín og lét ekkert frá sér fara
nema hann væri sæmilega ánægður
með það. Eftir þessar misheppnuðu
prófraunir hélt Sverrir alfarinn heim
1939, en Hafnardvölin hafði orðið
honum mikill skóli. Hann hafði aflað
sér víðtækrar þekkingar, lært fræði-
leg vinnubrögð og strokið af sér svip
heimalningsins, en allt þetta kom
honum síðar að haldi við ritstörfin.
Þótt kreppa og auraleysi hrjáði
Kaupmannahöfn, meðan Sverrir
dvaldist þar, tók hann ástfóstri við
þá borg, borgarbrag hennar, menn-
ingu og íslenskar söguslóðir. Í hvert
skipti sem hann heim-
sótti borgina við sund-
ið síðar á ævinni, var
hann eins og ástþyrst-
ur unglingur, sem leit-
ar á fund ástvinu sinn-
ar.
Eftir heimkomu
sína frá Kaupmanna-
höfn gerðist Sverrir
kennari við Gagn-
fræðaskóla Reykjavík-
ur (síðar Vesturbæjar)
og gegndi hann síðan
kennslustörfum allt til
1974. Skóli sá, sem
Sverrir starfaði við var
einstakur að því leyti,
hversu margir sögufróðir menn voru
í kennaraliðinu, en meðal þeirra voru
Ágúst H. Bjarnason, Knútur Arn-
grímsson, Guðni Jónsson, Óskar
Magnússon frá Tungunesi, Björn
Þorsteinsson og Bergsteinn Jónsson
auk þess sem þar voru margfróðir
menn á öðrum sviðum, t.a.m. Ingólf-
ur Davíðsson, Jóhann Briem og
Sveinn Bergsveinsson. Þótt Sverrir
kynni vel við sig í þessum hópi, var
gagnfræðaskólakennsla honum aldr-
ei að skapi, því hann hneigðist til
fræðiiðkana og ritstarfa og hefði
helst kosið að helga sig þeim heill og
óskiptur. En Sverrir var reyndar
ekki einn á báti hvað þetta snerti, því
að langflestir þeirra, sem sinna vildu
húmanískum fræðum, urðu að verja
til þeirra tómstundum sínum frá
daglegu brauðstriti. Það er fyrst
núna síðustu tíu til fimmtán árin sem
aðstaðan til fræðimennsku hefur
skánað að ráði. Það voru Sverri þess
vegna bjartir dagar, er hann fékk or-
lof frá kennslu 1956-1958 og hélt til
Kaupmannahafnar, þar sem hann
vann að því að skrá íslensk bréf í
dönskum söfnum. Skrá þessi, sem
gerð var í tvítaki og geymd er í
Landsbókasafni og Konungsbók-
hlöðu, hefur stórum auðveldað ís-
lenskum fræðimönnum aðgang að
þeim fróðleikssjó, sem bréfin búa yf-
ir.
Þótt hæfileikar Sverris væru mikl-
ir, verður eigi sagt, að margt hafi
verið gert til þess að hlynna svo að
honum, að þeir gætu notið sín sem
best, því að ekki getur það talist til
slíkrar viðleitni, að hann naut lög-
fullra réttinda kennarastéttarinnar
til orlofs og eftirlauna. Þeir voru líka,
ófáir, sem töldu, að hann ætti enga
umbun skilið vegna syndugs lífernis
og róttækra stjórnmálaskoðana. Til
að sannfærast um að eitthvað sé í
þessu hæft er handhægast að skoða
fjárúthlutun úr opinberum sjóðum
til rithöfunda og fræðimanna. Vert
er þó að geta þess, að Jónas Jónsson
frá Hriflu beitti sér fyrir því, að
Sverrir fékk launalaust leyfi frá
kennslustörfum 1959-1961 til þess að
safna og gefa út á vegum Menning-
arsjóðs blaðagreinar Jóns Sigurðs-
sonar.
Í sagnfræði skrifaði Sverrir margt
og sótti á mörg mið, en áhugi hans
beindist einkum að nútímasögu með
upphaf í frönsku byltingunni. Við-
fangsefni Sverris voru sérstaklega
myndun og þróun nútímaþjóðfélaga,
sem félagslega ein-
kenndust af vexti og
framsókn borgarastétt-
ar og verkalýðsstéttar.
Þótt söguskoðun marx-
ismans væri Sverri
skært ljós um myrkviði
og fléttugróður sögunn-
ar, biðu ráðgáturnar við
hvert fótmál. Í áritun á
eitt eintak Kommúnis-
taávarpsins kveðst hann
líka „hafa ratað á hina
erfiðu leið marxískrar
söguhyggju“. Sverrir
var með fróðustu mönn-
um hérlendra í fræðirit-
um sósíalismans, og rit
þeirra Marx og Engels voru honum
sífelld ný opinberun allt til æviloka.
Sverrir samdi margar ritgerðir og
greinar um bókmenntalegt efni, en
hann hafði yndi af skáldbókmennt-
um og bar á þær gott skynbragð,
enda var hann bæði víðlesinn og vel-
lesinn í verkum margra höfunda ís-
lenskra og erlendra frá síðari öldum.
Listrænt eðlisfar og hrifnæmi leiddu
hann inn í heim skáldbókmenntanna
og gerðu hann þar hagvanan. Þar
þótti honum rýmra um sig en í
þröngum kufli sagnfræðingsins,
strengirnir fleiri, viðjarnar færri. En
Sverrir mat þó ekki skáldverk ein-
ungis frá bókmenntalegu eða fagur-
fræðilegu sjónarmiði, því að það var
ríkt í honum að skoða þau einnig af
sjónarhóli sagnfræðingsins og
tengja þau náið tíma sínum og um-
hverfi. Þessi sjónvídd gerði hann
skyggnari mörgum öðrum fremur á
ýmsa staði í heimi bókmenntanna.
Sverrir hafði dálæti á mörgum rit-
höfundum og voru þeir af ýmsu tagi
og sniði, en í öndvegi skipaði hann
þeim, sem voru uppreisnarsinnaðir
og nýjungagjarnir (Heine, Brandes),
voru gæddir næmu sögulegu þróun-
arskyni (Thomas Mann, Johannes V.
Jensen) og ætluðu alþýðustéttum að
rétta hlut sinn og héldu fram nýrri
þjóðfélagsskipan (Gorki, Nordahl
Grieg, Stehpan G. Stephansson,
Halldór Laxness). Annars kunni
Sverrir að meta góða frásagnarlist
hvar sem hún birtist, einnig í svo-
nefndum skemmtibókmenntum
(Jack London, Agatha Christie).
Ekki skal láta ógetið þeirrar bókar,
sem honum þótti guðdómleg, þótt
klædd væri í búning fáránleikans og
hálfvitans, en það var Ævintýri góða
dátans Svejk eftir Jaroslav Hasek,
ein naprasta háð- og ádeildusaga,
sem rituð hefur verið.
Allar ritsmíðar Sverris eru á góðu
máli, vandaðar að orðfæri og stíl.
Það var honum bæði eðlislægt og
metnaðarmál að skrifa læsilegt mál,
beita blæbrigðum tungunnar, hnit-
miða orðavalið og meitla efnið, en
stjarfur stíll og flatur var honum
leiður, enda ein af meinsemdunum í
andlegri fóðurgjöf. Alúð sú, sem
Sverrir lagði við stílíþrótt sína, staf-
aði ekki af tómri skrautgirni, heldur
af vilja til þess að gæða efnið lífi.
Stíllinn var honum aðferð til þess að
skýra frá skoðunum sínum á sem
fyllstan hátt og um leið aðferð til að
ná taki á lesendum. „Til hvers er ver-
Sverrir Kristjánsson
Sverrir með dótturdætrum sínum, Ragnheiði og Ernu árið 1974.
Jón Guðnason
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is ● netfang: flis@flis.is
lím og fúguefni