Morgunblaðið - 14.03.2008, Blaðsíða 30

30 FÖSTUDAGUR 14. MARS 2008 MORGUNBLAÐIÐ
DÓMUR OG OFBELDI
Við lifum í nýrri veröld, sem þvímiður einkennist m.a. af auk-inni glæpastarfsemi, fíkniefn-
um, ofbeldi og fleiri illum verkum.
Glæpastarfsemin, ekki sízt sú sem
tengist fíkniefnum, er vandlega und-
irbúin og oft eru þeir sem ganga til
verks þrautþjálfaðir til þeirra verka.
Fyrr á þessu ári voru fjórir óein-
kennisklæddir lögreglumenn við störf
á Laugavegi. Þá komu aðvífandi á bíl-
um nokkrir menn, sem stöðvuðu bíla,
fóru út og réðust á lögreglumennina.
Upplifun lögreglumannanna var sú, að
árásin hefði verið undirbúin og árás-
armennirnir væru þrautþjálfaðir í
slagsmálum og kynnu til þeirra verka
að berja fólk án þess þó að ganga of
langt. Árásarmennirnir voru frá
Litháen. Hinir óeinkennisklæddu ís-
lenzku lögreglumenn voru sennilega
að vinna að fíkniefnamálum.
Í fyrradag voru tveir af þremur
árásarmönnum – en upphaflega voru
þeir fimm – sýknaðir í Héraðsdómi en
einn dæmdur sekur og fékk 60 daga
skilorðsbundið fangelsi.
Um þennan dóm segir Sveinn Ingi-
berg Magnússon, formaður Lands-
sambands lögreglumanna, í viðtali við
Morgunblaðið í gær:
„Þetta er í okkar augum skelfileg
niðurstaða og menn eru slegnir yfir
þessum dómi […] Það réðust fimm
menn að lögreglunni og þrír voru
handteknir á staðnum. Að sýkna tvo
þeirra á þeim forsendum, að ekki var
vitað nákvæmlega hver sparkaði í
hvern og hvenær finnst mér mjög
skrýtin niðurstaða. Jafnframt þykir
mér skrýtið að dómurinn segi, að ekki
sé hægt að sakfella fyrir brot gegn
valdstjórninni á þeim forsendum, að
ákærðu hafi hugsanlega ekki verið
ljóst, að um lögreglumenn var að
ræða. Til staðar er framburður lög-
reglumanna og annarra vitna. Lög-
reglumennirnir voru með skilríki
framan á sér og kynntu sig sem lög-
reglumenn.“
Í þeirri nýju veröld glæpa og ofbeld-
is, sem við búum í, starfa lögreglu-
menn við erfiðar aðstæður. Þeir eru
ekki á viðunandi launum. Þeir og fjöl-
skyldur þeirra vita að líf þeirra getur
verið í hættu, ekki sízt þeirra sem
vinna að fíkniefnamálum og þeir eru
ekki nægilega vel búnir til þess að
geta varið sig með viðunandi hætti.
Og nú kemur í ljós að jafnvel þótt
árásarmenn séu teknir á staðnum tel-
ur Héraðsdómur ekki unnt að dæma
þá í refsingu við hæfi.
Nú á auðvitað eftir að koma í ljós,
hvað Hæstiréttur segir. En komist sá
dómstóll að svipaðri niðurstöðu og
Héraðsdómur er alveg ljóst, að lög-
reglumenn njóta ekki viðunandi
verndar laganna þegar þeir eru við
áhættusöm skyldustörf.
Verði niðurstaða Hæstaréttar svip-
uð er ljóst, að löggjafarvaldið verður
að gera breytingar á lögum, sem
tryggja að glæpamenn fái viðeigandi
refsingu og lögreglumenn okkar njóti
viðunandi verndar laganna.
ÁTÖK UM ÁLVER
Athyglisverð átök standa nú yfirum byggingu álvers í Helguvík
á milli sveitarfélaga á Suðurnesjum
og Þórunnar Sveinbjarnardóttur,
umhverfisráðherra. Ekki verður
betur séð en bygging þessa álvers
sé komin á framkvæmdastig og að
ráðherrann fái við ekkert ráðið.
Þetta álver hefur siglt hægt og
hljótt í gegnum kerfið án þess, að
mikið væri eftir því tekið. Senni-
lega hafa fáir trúað því að það gæti
orðið að veruleika. En það er að
verða að veruleika og meiri líkur en
minni á því, að framkvæmdir við
það hefjist innan skamms.
Bæjarstjórnir Reykjanesbæjar
og Garðs samþykktu í fyrradag
byggingarleyfi fyrir álverið. Norð-
urál hefur gert samninga við Hita-
veitu Suðurnesja og Orkuveitu
Reykjavíkur um raforku, sem bygg-
ist á jarðvarmavirkjunum. Norður-
ál hefur gert samning við Landsnet
um orkuflutning til álversins.
Umhverfisráðherra sendi frá sér
yfirlýsingu í gær þess efnis, að „það
hefði verið í samræmi við vandaða
stjórnsýsluhætti, ef sveitarfélögin
hefðu beðið með að taka næsta
skref í málinu þar til að úrskurður
ráðherra liggur fyrir“ og er þá átt
við úrskurð í kæru Landverndar,
sem kærði ákvörðun Skipulags-
stofnunar um að nýta ekki heimildir
til að láta framkvæma heildstætt
umhverfismat fyrir álver í Helguvík
og tengdar framkvæmdir.
Mál þetta snýst að vísu um fleira
en vandaða stjórnsýsluhætti. Það
er auðvitað stórpólitískt. Hver er
afstaða ríkisstjórnarinnar til bygg-
ingar álversins í Helguvík? Það hef-
ur ekki verið hægt að skilja um-
mæli Geirs H. Haarde,
forsætisráðherra, að undanförnu á
annan veg en þann, að hann telji
byggingu nýs álvers æskilega fyrir
efnahagslíf þjóðarinnar. Össur
Skarphéðinsson, iðnaðarráðherra,
hefur ekki haft sig í frammi gegn
byggingu álversins í Helguvík og
raunar er talið, að umtalsvert fylgi
sé við byggingu þess innan Sam-
fylkingarinnar.
Er umhverfisráðherrann ein á
báti í þessu máli? Er viðleitni henn-
ar til þess að tefja framkvæmdir
kannski sýndarmennskan ein til
þess að hún geti sagt við umhverf-
issinna í eigin flokki og annars
staðar, að hún hafi gert sitt bezta
en því miður ekki haft pólitískt bol-
magn til þess að stöðva fram-
kvæmdina?
Átökum umhverfisráðherrans og
sveitarfélaganna á Suðurnesjum er
ekki lokið. Ráðherrann á eftir að
kveða upp sinn úrskurð vegna kæru
Landverndar. En jafnvel þótt sá
úrskurður falli Landvernd í hag má
spyrja, hvort ráðherrann hafi laga-
legar forsendur til þess að koma í
veg fyrir að framkvæmdir hefjist.
Málið allt gæti orðið pólitískt áfall
fyrir umhverfisráðherra.
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Áhyggjur af stöðu efna-hagsmála aukast hrattmeðal almenningsþessa dagana, af skilj-
anlegum ástæðum. Þó að eyðsla
og umsvif séu enn mikil hefur
hægst um á fasteigna- og hluta-
bréfamarkaði og almennt eru
blikur á lofti í efnahagsmálunum.
Boðaðar eru hækkanir á nauð-
synjavörum og lán landsmanna
lækka ekki þó að fólk borgi og
borgi. Ekki má gleyma því að ný-
gerðir kjarasamningar milli aðila
á almennum vinnumarkaði eru
bundnir því að verðbólga náist
þannig niður á næstu mánuðum
að kaupmáttur launafólks hald-
ist. Annars eru samningarnir
lausir að ári. Nú er undir stjórn-
völdum komið að stýra skútunni
þannig að áföllin verði sem
minnst en um leið verður að ná
jafnvægi í íslensku efnhagslífi og
tryggja stöðugleika. Það mun að
sjálfsögðu takast og við Íslend-
ingar munum vinna okkur í
gegnum erfiðleikana nú eins og
endranær. Það getur þó tekið á
enda misskilningur að til sé ein-
hver einföld, sársaukalaus töfra-
lausn á okkar vanda.
Heimatilbúinn vandi
Stöðugleiki var eitt af lyk-
ilorðum Sjálfstæðisflokksins í
fyrri ríkisstjórnum en lítið hefur
farið fyrir því orði að und-
anförnu. Undir stjórn þessa
sama Sjálfstæðisflokks hefur
stöðugleikinn einmitt fokið út í
veður og vind og almenningur í
landinu borgar nú brúsann eftir
góðærisveisluna miklu sem var
þegar upp er staðið fyrst og
fremst veisla hinna efnameiri.
Núverandi efnahagsástand þarf
engum að koma á óvart þó að
einhverjir í hópi stjórnarliða
virðist hafa sofið eða lifað í af-
neitun undanfarin þrjú til fjögur
ár.
Í greinargerð sinni til rík-
isstjórnarinnar um verðbólgu
umfram þolmörk þann 18. febr-
úar 2005 sagði Seðlabankinn: „Á
næstu árum mun reyna mjög á
hina nýju skipan peningamála.
Framkvæmdir við virkjanir og
álbræðslur, sem til samans slaga
að umfangi upp í þriðjung lands-
framleiðslu eins árs, fela í sér
meira umrót í þjóðarbúskapnum
en nokkurt annað land sem hag-
ar peningastefnunni með svip-
uðum hætti hefur þurft að glíma
við.“ Þá lá fyrir hvert yrði um-
fang hinna gríðarmiklu stóriðju-
fjárfestinga: byggingar Kára-
hnjúkavirkjunar og álvers á
Reyðarfirði, stækkunar á Grund-
artanga og virkjana hér á suð-
vesturhorni landsins. Verðbólga
var þá þegar komin umfram þol-
mörk og fór reyndar upp fyrir
viðmiðunarmörkin, 2,5%, á miðju
ári 2004 og hefur verið ofan
þeirra marka síðan.
Ofan í þessa þenslu og það
mikla umrót í þjóðarbúskapnum,
sem Seðlabankinn og margir
fleiri vöruðu við að hlyti að leiða
af hinum gríðarmiklu sam-
anþjöppuðu stóriðjufram-
kvæmdum, fór ríkisstjórnin að
efna kosningaloforðin frá árinu
2003 og lækkaði skatta um upp-
hæðir sem nema að núvirði um
40-50 milljörðum króna, og gagn-
aðist það fyrst og fremst há-
tekju- og stóreignafólki. Á sama
tíma hófst mikið umrót á fast-
eignamarkaði með hækkun láns-
hlutfalls Íbúðalánasjóðs og inn-
komu bankanna á
íbúðalánamarkaðinn.
Afleiðingar efnahagsstjórnar
fyrri ríkisstjórnar þurfa engum
að koma á óvart. Verðbólga fór
upp, viðskiptahalli jókst og sló öll
met, varð nálægt 26% af vergri
landsframleiðslu árið 2006, litlir
300 milljarðar króna. Við áttum
með öðrum orðum ekki fyrir
fjórðu hverri krónu sem við
eyddum eða fjárfestum fyrir, í
þrjá mánuði af tólf árið 2006 lifði
þjóðarbúið á erlendri lántöku.
Aðeins þriðjungur af þessum
gríðarlega viðskiptahalla var
vegna stóriðjuframkvæmdanna.
Meirihluti hinnar erlendu lán-
töku var vegna neyslu en ekki
varanlega fjárfestinga.
Eini aðilinn sem reyndi þó að
halda aftur af þenslunni, vax-
andi verðbólgu og viðskipta-
halla, var Seðlabankinn. Til þess
notaði bankinn eina tækið sem
hann hafði til umráða, keyrði
upp stýrivextina sem urðu að
lokum hinir hæstu meðal vest-
rænna ríkja og eru svo enn.
Þessi upprifjun er nauðsynleg
til að skilja núverandi efnahags-
ástand og því miður er vandinn
að stóru leyti heimatilbúinn.
Auðvitað bæta ekki úr skák
hækkanir á olíu, innfluttum mat-
vælum og alþjóðlegur fjár-
málaóróleiki, en við erum af eig-
in völdum sérlega illa undir það
búin að takast á við slíkt. En
ekki eru sjálfskaparvítin betri en
önnur.
Núverandi staða
Ef litið er á stöðuna nú er hún
ekki björguleg. Verðbólga virðist
föst á bilinu 6-8%. Seðlabankinn
telur að enn skorti forsendur til
að lækka vexti. Verulegt ójafn-
vægi er í þjóðarbúskapnum og
viðskiptahalli er enn mikill. Al-
varlegust er þó þung erlend
skuldabyrði. Hreinar erlendar
skuldir þjóðarbúsins voru um
35% af vergri landsframleiðslu
1991 en fóru í 100% — þær urðu
sem sagt jafnar landsframleiðsl-
unni — um aldamótin 2000. Það
er þó ekkert miðað við það sem
hefur gerst á síðastliðnum fjór-
um árum en frá 2004 til og með
2007 hafa hreinar erlendar
skuldir, að áhættufjármagni frá-
töldu, farið úr 100% í vel yfir
200% af vergri landsframleiðslu.
Með öðrum orðum: Á valdatíma
Sjálfstæðisflokks hafa erlendar
skuldir þjóðarbúsins umfram er-
lendar eignir farið úr rúmum
þriðjungi af landsframleiðslu
1991 í að vera vel yfir tvöföld
landsframleiðslan um þessar
mundir. Það er nú öll snilldin
þegar hægrimenn, sem einir
þykjast hafa vit á fjármálum,
ráða öllu sem þeir vilja ráða með
þægum meðreiðarsveinum í
meira en einn og hálfan áratug.
Þessarar þróunar sér ekki síst
stað í gríðarlegri skuldasöfnun
heimilanna. Skuldir heimila sem
hlutfall af ráðstöfunartekjum
hafa á þessu sama tímabili, 1991-
2007, farið úr um 80% af ráðstöf-
unartekjum í um 240-250% nú. Á
sama tíma, valdatíma Sjálfstæð-
isflokksins með Alþýðuflokki,
Framsóknarflokki og nú Sam-
fylkingu, hefur þjóðhagslegur
sparnaður fallið úr um 17-18% af
vergri landsframleiðslu og niður
fyrir 10%.
Þessi þróun hefur þó ekki orð-
ið þegjandi og hljóðalaust.
Vinstrihreyfingin – grænt fram-
boð hefur reglulega sett efna-
hagsmálin á dagskrá og á útmán-
uðum 2005 lagði þingflokkur
Vinstri-grænna fram þingsálykt-
unartillögu til að tryggja efna-
hagslegan stöðugleika. Þar var
gert ráð fyrir að horfið yrði frá
frekari stóriðjuframkvæmdum
og að fjármálaeftirlitinu yrði fal-
ið að gera vandað áhættumat í
bankakerfinu. Því var beint til
Seðlabankans að íhuga öll mögu-
leg úrræði, svo sem að auka
bindisskyldu. Þá var lagt til að
fallið yrði frá eða frestað því sem
eftir var af þá lögfestum skatta-
lækkunum og efnt yrði til víð-
tæks þjóðarsáttarsamstarfs á
vinnumarkaði. Þessu til viðbótar
höfum við Vinstri-græn þráfald-
lega lagt til á undanförnum miss-
erum að staða Seðlabankans yrði
styrkt og gjaldeyrisvaraforðinn
aukinn. Við höfum einnig flutt
tillögur um þjóðhagslega arð-
semisúttekt á frekari stóriðju-
fjárfestingum, mjög í anda
ábendinga Efnahags- og fram-
farastofnunarinnar, OECD, í s
ustu þremur ársskýrslum sínu
um Ísland. Þá höfum við reglu
lega bent á nauðsyn þess að
stofna sérstaka hagdeild Alþin
is enda hefur þingið lítil tæki t
að meta efnahagsástandið eftir
að Þjóðhagsstofnun var lögð n
ur.
Skemmst er frá því að segja
að bæði fyrrverandi og núver-
andi ríkisstjórn hafa skellt
skollaeyrum við ábendingum
okkar og ýtt þeim út af borðin
eins og gjarnan er gert með
óþægilegan sannleik. Fyrrver-
andi ríkisstjórn ber með pólití
um ákvörðunum sínum, aðgerð
arleysi og mistökum í hagstjór
verulega ábyrgð á því ástandi
sem við stöndum nú frammi fy
ir. Núverandi ríkisstjórn misst
af dýrmætu tækifæri, þegar hú
tók við völdum í vor með ærinn
þingmeirihluta, til að senda ste
skilaboð út í efnahagslífið og
samfélagið um að nú yrði tekið
vandanum.
Þegar ríkisstjórnin hafði no
hveitibrauðsdaganna allt sum-
arið og þing var kallað saman
ný var fyrsta utandagskrár-
umræða Alþingis um efnahags
mál að frumkvæði okkar Vinst
grænna og við höfum haldið um
ræðunni lifandi í allan vetur.
Hins vegar hafa viðbrögð rík-
isstjórnarinnar verið lítil, allt þ
til nú þegar forsætisráðherra e
sendur út af örkinni í ímynd-
arleiðangur til erlendra fjárfes
og bönkunum er boðið í kaffi t
að reyna að taka á vandanum.
Einstakir stjórnarliðar virðast
þó hafa komið auga á vandann
skrifa langar greinar til að vek
eftirtekt eigin manna á honum
— kannski þarf það til að vekj
ráðherra okkar af værum
blundi? Aðrir kjósa að benda á
Evrópusambandið sem töfra-
lausn á öllum vanda, hver sem
hann er, og gleyma því þá vilj-
andi að innganga í sambandið
tæki mörg ár og leysir ekki þa
vanda sem við stöndum nú
frammi fyrir í efnahagsmál-
unum. En hvernig viljum við
Vinstri-græn að brugðist sé vi
vandanum?
Styrkari gjaldeyris-
forði og fjármálaeftirlit
Vinstrihreyfingin – grænt
framboð kynnti á dögunum ný
frumvarp um ráðstafanir í efn
hagsmálum. Þar leggjum við t
að ríkisstjórninni verði heimilt
Tökumst á við ef
Eftir Steingrím J. Sigfússon
og Katrínu Jakobsdóttur
»Nú skiptir miklu
að vanda til verk
þannig að sú lægð
sem íslenskt efna-
hagslíf gengur í gegn
um komi sem minnst
niður á almenningi í
landinu, komið verði
jafnvægi og stöð-
ugleika að nýju og
framvegis verði hag-
stjórnin tekin styrk-
ari tökum.
Steingrímur J.
Sigfússon
Katrí
Jakob