Morgunblaðið - 12.07.2008, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 12. JÚLÍ 2008 29
ÞAÐ er kunnara en frá þurfi að
segja að allt frá virkjun Ljósafoss í
Sogi á 4. áratug síðustu aldar hefur
stærsti hluti virkjaðrar vatnsafls-
orku komið frá Suðurlandi. Það er
ekki fyrr en með Kárahnjúkavirkjun
að þau hlutföll hafa breyst að ein-
hverju marki. Langstærsti hluti ork-
unnar hefur verið nýttur við Faxafló-
ann vegna þéttbýlisins þar en ekki
síst vegna stóriðju í Straumsvík og í
Hvalfirði. Ónóg hafnaraðstaða við
Suðurströndina kom í veg fyrir að
orkufrekur iðnaður væri raunhæfur
kostur á Suðurlandi og því hafa sunn-
lendingar þurft að láta sér lynda að
orkan flæddi til annarra landshluta
þar sem varð tilheyrandi uppbygging
og hagvöxtur.
Nú hafa aðstæður hins vegar
breyst verulega. Með aukinni tækni
er nú ekkert lengur talið því til fyr-
irstöðu að byggja stórskipahöfn í
Þorlákshöfn sem löngum hefur verið
talin forsenda orkufrekrar starfsemi
og gildir raunar enn um ýmsa stór-
iðjuvalkosti. Þá eru einnig uppi
áform um byggingu netþjónabúa
sem krefjast mikillar orku en eru
ekki háð hafnarstarfsemi með sama
hætti. Viðræður hafa einnig átt sér
stað um kísilflöguverksmiðju í Þor-
lákshöfn sem þarfnast ekki stærri
hafnar. Loftmengun fylgir hvorki
kísilflöguverksmiðju né netþjóna-
búum. Kísilflöguverksmiðjan, ef af
verður, mun framleiða hráefni í sól-
arrafhlöður þannig að varla er hægt
að hugsa sér umhverfisvænni starf-
semi. Í ljósi þessara breyttu að-
stæðna hafa viðhorf breyst og á árs-
þingi Samtaka sunnlenskra
sveitarfélaga, sem haldið var í nóv-
ember á síðasta ári var eftirfarandi
ályktun samþykkt: ,,Ársþing SASS
2007 leggur áherslu á að sunnlenskar
orkulindir verði nýttar til atvinnu-
uppbyggingar á Suðurlandi. Við auð-
lindanýtingu á Suðurlandi verði
skaðleg umhverfisáhrif lágmörkuð,
s.s. með orkuflutningi um sem
skemmstan veg. Einnig að auðlinda-
nýting í fjórðungnum og tengd at-
vinnusköpun verði til hagsbóta fyrir
sunnlenskt samfélag í heild.“ Sunn-
lendingar hafa aldrei talið að þeir
eigi skýlausan rétt til nýtingar allrar
þeirrar orku sem á Suðurlandi er
framleidd en telja að nú sé eðlilegt
þegar möguleikar hafa skapast að
orkan verði nýtt í héraði. Auk þess er
tvímælalaust hagkvæmara að orkan
fari um sem stystan veg í línum bæði
vegna umhverfissjónarmiða og einn-
ig vegna minna orkutaps og þar af
leiðandi aukins rekstrarlegs ávinn-
ings. Þessi sjónarmið hafa sunn-
lenskir sveitarstjórnarmenn kynnt
forsvarsmönnum Landsvirkjunar og
Orkuveitu Reykjavíkur, nú síðast í
byrjun júní, og hafa mætt miklum
skilningi. Ef um frekari virkjanir
verður að ræða eru því verulegar lík-
ur á að sett verði upp fyrirtæki á
Suðurlandi sem þurfa mikla raforku
til sinnar starfsemi.
En hvaða orku á að nýta? Annars
vegar er um að ræða virkjun vatns-
afls þar sem helstu virkjunarkost-
irnir eru í neðanverðri Þjórsá og hins
vegar virkjun háhita á Hellisheiði og
á Hengilssvæðinu. Mikil umræða
hefur verið á undanförnum miss-
erum um frekari virkjun Þjórsár og
hafa tekist á sjónarmið umhverf-
isverndarfólks og þeirra sem vilja
virkja. Í 1. áfanga rammaáætlunar
um nýtingu vatnsafls og jarðhita sem
unnin var og lokið um áramótin 2003-
2004, undir forystu Sveinbjörns
Björnssonar fyrrv. háskólarektors í
samvinnu við ýmsa aðila, m.a. Land-
vernd, voru hinir ýmsu virkj-
unarkostir vegnir og metnir m.t.t. til
rekstrarlegrar hagkvæmni og um-
hverfislegra þátta. Niðurstaðan var
sú að í stuttu máli að svokallaðar
Núpsvirkjanir, þ.e. Hvammsvirkjun
og Holtavirkjun, voru taldir hag-
stæðustu vatnsaflskostirnir vegna
umhverfisáhrifa og Urriðafoss-
virkjun í sjöunda sæti af 19 virkj-
unarkostum. Allar þessar virkjanir
eru einnig taldar arðvænlegar. Sam-
tals eru þær 265 MW að afli.
Ef virkjunum í Þjórsá verður hafn-
að af umhverfisástæðum eru vænt-
anlega allir aðrir vatnsaflsvirkj-
unarkostir óaðgengilegir af sömu
ástæðum. Íslendingar standa því
frammi fyrir mjög mikilvægri
ákvörðun, þ.e. hvort vatnsafl skuli yf-
irhöfuð virkjað í landinu í framtíð-
inni. Slík ákvörðun mundi tvímæla-
laust takmarka möguleika til að
skjóta fleiri stoðum undir öflugt at-
vinnulíf á Suðurlandi í framtíðinni
auk þeirra áhrifa sem hún hefði fyrir
íslenskt þjóðfélag í heild. Virkjun
þessarar orku hlýtur þvert á móti að
teljast jákvæð og æskileg í ljósi stór-
hækkaðs orkuverðs í heiminum og
fyrirsjáanlegs samdráttar í íslensku
efnahagslífi og ekki síst þegar mögu-
leikar eru á að nýta hana til orku-
frekrar starfsemi sem hefur ekki
mengun í för með sér.
Sveitarfélögin og sunnlensk orka
Þorvarður Hjaltason, Sveinn
Pálsson og Kjartan Ólafsson
skrifa um virkjanir og
orkunotkun á Suðurlandi
Þorvarður Hjaltason
» Sveitarstjórnarmenn
á Suðurlandi leggja
áherslu á að sunn-
lenskar orkulindir verði
nýttar til atvinnu-
uppbyggingar á Suður-
landi.
Þorvarður Hjaltason er framkvstj.
Samtaka sunnlenskra sveitarfélaga,
Sveinn Pálsson er formaður stjórnar
og Kjartan Ólafsson er formaður
atvinnumálanefndar Samtaka
sunnlenskra sveitarfélaga.
Sveinn Pálsson Kjartan Ólafsson
VIÐ beitingu pen-
ingamálatækja er gert
ráð fyrir að eftirspurn
eftir lánsfjármagni ráð-
ist fyrst og fremst af
vaxtakostnaði, þ.e. hæð
vaxta. Það eru hin ein-
földuðu klassísku fræði,
en er það raunveruleik-
inn. Minn skilningur á
hagfræði er að lánsfjár-
eftirspurn ráðist fyrst og fremst af
þeim (væntum) ávinningi eða hagnaði
sem fjármagnið gefur af sér, eða
m.ö.o. af tekjum umfram kostnað af
ráðstöfun þess. Við mat á slíkum
ávinningi er vaxtakostnaður einn
kostnaðarliður meðal annarra. Auk-
inn vaxtakostnaður minnkar að sjálf-
sögðu líkur á ávinningi undir flestum
kringumstæðum, en hefur ekki úr-
slitaáhrif.
Þetta segir m.ö.o. að vextir verða
að skoðast í samhengi við (væntan)
hagnað. Á sumum efnahagssvæðum
getur vaxtakostnaður verið sama og
enginn og fjárfestingin sáralítil (sbr.
t.d. Japan). Í öðrum geta vextir verið
himinháir og fjárfest-
ingargleðin í algleym-
ingi (sbr. Ísland 2005-
2007). Hér er það ekki
vaxtakostnaðurinn
(hæð vaxta) sem skipta
máli heldur hagnaður-
inn af lánsfjármagninu.
Til að ná árangurs-
ríkri hagstjórn er mik-
ilvægt að hafa góðan
skilning á starfsemi
hagkerfisins. Þeir sem
koma að fjárfesting-
arákvörðunum vita að
það sem skiptir mestu
er að fjárfestingin skili (væntum)
hagnaði á líftíma sínum.
Eftirspurnarhlið hagkerfisins
Ef varanlegar neysluvörur og fjár-
festingarvörur eru skoðaðar sem ein
heild má segja að eftirspurn þeirra
ráðist fyrst og fremst af (væntum)
ávinningi sem þær skila kaupendum
sínum. Þegar (væntur) ávinningur er
metinn er ljóst að hærri vextir (vaxta-
kostnaður) draga úr ávinningi en þeir
geta einnig haft áhrif á styrkingu
raungengis sem þýðir lægra verð á
varanlegum neyslu- og fjárfesting-
arvörum af erlendum uppruna. Þetta
samhengi gefur eftirspyrjanda færi á
gengishagnaði hafi hann væntingar
um að raungengið sé honum hag-
stæðara en langtímajafnvægisgengið.
Spurningin á eftirspurnarhliðinni
er því hvor áhrifin eru yfirsterkari,
dýrara fjármagn eða gengishagn-
aður. Ef niðurstaðan er sú að geng-
isávinningurinn er yfirsterkari þá
hvetur vaxtahækkun í raun til meiri
eftirspurnar en annars, allavega til
skamms tíma.
Framboðshlið hagkerfisins
Sömu lögmál gilda á framboðshlið
hagkerfisins, þ.e.a.s. fjármálastofn-
anir stjórnast fyrst og fremst af
(væntum) hagnaði. Hafi þær aukið
svigrúm til lánveitinga (t.d. vegna
lækkunar bindiskyldu) og aukist
vaxtamunur vegna hærri stýrivaxta
verður (væntur) ávinningur þeirra
mun meiri. Þær reyna að lána eins
mikið og þær mögulega geta. Ekki
slá hærri vextir eða meiri vaxtamun-
ur á vilja þeirra til þess heldur þvert á
móti.
Hagstjórn
Við sjáum af ofansögðu að á bæði
eftirspurnar- og framboðshlið hag-
kerfisins valda hærri vextir við vissar
kringumstæður meiri þenslu (eft-
irspurn) en ráð var fyrir gert.
Hvað hefði hins vegar gerst hér á
landi haustið 2004 þegar veðhlutföll
Íbúðarlánasjóðs voru hækkuð upp í
90% og bankarnir komu að fullu inn í
fasteignamarkaðinn með tilheyrandi
hækkun húsnæðisverðs ef Seðla-
bankinn hefði keyrt stýrivexti niður í
stýrivexti nágrannalandanna?
Líkleg áhrif eru:
1. Jöklabréf hefðu ekki komið til
sögunnar þar sem vaxtamunur við út-
lönd hefði verið í lágmarki. Hin óeðli-
lega gengisstyrking og þar af leiðandi
gengisávinningur hefði ekki komið til
og því ekki hinn mikli viðskiptahalla
sem varð á árunum 2005-2007.
2. Úrslitaáhrifin eru hins vegar á
framboðshliðinni og varða getu bank-
anna til útlána. Útlánageta þeirra var
stóraukin 2003 vegna mistaka Seðla-
bankans með lækkun bindiskyld-
unnar. Til þess að nýta útlánagetu
sína höfðu bankarnir tvo möguleika,
annaðhvort að auka innlánin eða taka
erlend lán og endurlána. Auðvelda
leiðin var að taka erlend lán eins og
raunin varð. En hvað ef stýrivextir
2004 hefðu verið keyrðir niður og
ávinningurinn (hagnaðurinn) af mikl-
um vaxtamun hefði ekki verið til stað-
ar. Hefði bankarnir haft vilja til að
fara út í þessar miklu erlendu skulda-
söfnun og lánveitingar á þeim for-
sendum.
Hagfræði er víðfeðm fræðigrein og
hefur fjölmörg sérsvið. Meginmark-
mið þjóðhagfræðinnar er þó tiltölulega
einfalt, eða að lýsa hinum hagrænu
samskiptum efnahagsaðilana með
þeim hætti að hægt sé að hafa áhrif á
þau samskipti og stuðla að sem best-
um ávinningi fyrir sem flesta. Mik-
ilvægt er að hagfræðingar hafi góða
yfirsýn yfir hin mismunandi sérsvið
hagfræðinnar og samhengi þeirra en
festist ekki á afmörkuðum sviðum eða
í stærðfræðilegri nálgun greinarinnar.
Þeir sem vilja kynna sér þá hag-
fræðihugsun sem hér kemur fram er
bent á hagfræðirit mitt á netinu
(www.johannrunar.is) og einnig grein
mína „Á að hækka eða lækka vexti“
sem birtist í Morgunblaðinu 27. febr-
úar 1999.
Þeir sem vilja kynnast hag-
fræðiumræðunni í aðdraganda þjóð-
arsáttar er bent á greinar mínar
„Efnahagsvandinn“ sem birtist í
Morgunblaðinu 19. janúar 1988 og
„Fastgengisstefnan“ frá 26. apríl
sama ár.
Hagfræði og hagstjórn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson fjallar
um vexti og
hagstjórn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
» Til að ná árangurs-
ríkri hagstjórn er
mikilvægt að hafa góðan
skilning á starfsemi
hagkerfisins
Höfundur er hagfræðingur.
ÞÓTT ég hafi ekki
lagt það í vana minn að
eltast við rangfærslur í
fjölmiðlum, kemur það
nú í minn hlut, sem for-
maður Surtseyj-
arfélagsins, að koma á
framfæri leiðréttingu
við grein Morgunblaðs-
ins miðvikudaginn 8.
þ.m. um val á Surtsey á
heimsminjaskrá
UNESCO.
Í greininni kemur
réttilega fram, að afar
merkilegt þykir að
Surtsey hefur verið
vernduð frá myndun
eyjarinnar. Um fram-
kvæmdina á friðun
Surseyjar segir síðan:
„Náttúrufræðistofnun
hefur frá upphafi haft
umsjón með rann-
sóknum og vöktun í
eyjunni í samvinnu við
Hafrannsóknastofnun
og Surtseyjarfélagið.“
Þetta er ekki rétt.
Staðreyndin er þessi:
Forveri Surts-
eyjarfélagsins, Surts-
eyjarnefnd, átti frum-
kvæði að friðun
eyjarinnar. Eins og
fram kemur í fund-
argerð nefndarinnar
frá 6. febrúar 1965,
skrifaði ég sem formað-
ur fyrir hönd nefnd-
arinnar Náttúruvernd-
arráði og lagði til að
Surtsey yrði friðuð.
Þetta var samþykkt og
var Surtseyjarfélaginu,
sem stofnað var 20.
maí, 1965, falið að hafa
eftirlit og umsjón með
friðun eyjarinnar. Á
grundvelli nýrra laga
um náttúruvernd frá
1971 ítrekaði Nátt-
úruverndarráð fyrri
samþykkt. Þessi
ákvörðun var staðfest af mennta-
málaráðherra 3. apríl 1974 með aug-
lýsingu í Stjórnartíðindum. Þar segir
m.a : „Óheimilt er að fara í eyna nema
með leyfi Surtseyjarfélagsins, sem
hefur umsjón með vísindarann-
sóknum þar, og hefur Náttúruvernd-
arráð falið félaginu umsjón með
eynni.“ Þannig var það í rúm 40 ár
eða þar til Umhverfisstofnun var falin
umsjón og vöktun Surtseyjar.
Með þessari leiðréttingu er ég ekki
á nokkurn máta að gera lítið úr mik-
ilvægi Náttúrufræðistofnunar Ís-
lands í sambandi við rannsóknir í
Surtsey. Þær hafa í vaxandi mæli
hvílt á herðum vísindamanna stofn-
unarinnar, sem sinnt hafa þeim og
setu sinni í stjórn Surtseyjarfélagsins
með miklum ágætum. Staðreyndin
er, að þeir eru margir, bæði stofnanir
og einstaklingar, innlendir en einnig
erlendir, sem eiga miklar þakkir skil-
ið. Sem dæmi má nefna, að Landhelg-
isgæslan hefur á hverju ári flutt vís-
indamenn til og frá eyjunni
endurgjaldslaust. Ég efast um að
Surtsey væri komin á náttúru-
minjaskrá UNESCO án þeirrar að-
stoðar.
Surtsey
Steingrimur
Hermannsson
skrifar um eftirlit og
umsjón Surtseyjar
frá upphafi
Steingrímur
Hermannsson
» Frá því að
Surtsey var
friðuð árið 1965
hafði Surts-
eyjarfélagið í yf-
ir 40 ár umsjón
með rann-
sóknum og frið-
un eyjarinnar. Höfundur er formaður
Surtseyjarfélagsins frá stofnun þess.
ENN á ný hafa aðstandendur
Vínbúða ríkisins kosið að minna á
þá vöru sem þeir selja nú síðast
með leikinni auglýsingu í sjón-
varpi. Dregin er upp mynd af
drukknum manni sem hagar sér
ruddalega eftir ofneyslu á alkó-
hóli.
Árið 1998 kom út bók hér á
landi sem heitir Engill afkimans.
Á bakkápu þeirrar bókar eru
settar fram eftirfarandi fullyrð-
ingar:
Ég er öflugri en allir herir
heimsins samanlagðir.
Ég hef tortímt fleiri mönnum
en heimsstyrjaldirnar.
Ég hef orsakað milljónir slysa
og lagt í rúst fleiri heimili en öll
flóð, stormar og fellibyljir sam-
tals.
Ég er slyngasti þjófur í heimi,
ég stel þúsundum milljarða á
hverju ári.
Ég finn fórnarlömb meðal ríkra
sem fátækra, ungra sem gamalla,
sterkra sem veikra.
Ég birtist í slíkri ógnarmynd,
að ég varpa skugga á sérhverja
atvinnugrein.
Ég er þrotlaus, lævís og óút-
reiknanlegur.
Ég er alls staðar, á heimilum, á
götunni, í verksmiðjunni, á skrif-
stofunni, í hafinu og í loftinu.
Ég gef ekkert, ég tek allt.
Ég er versti óvinur þinn.
Ég er fyrsti og versti óvinur
mannkyns – ég er alkóhól.
SIGURÐUR ARNÓR
HREIÐARSSON,
fyrrverandi skipstjóri
og er bindindismaður.
Máttur alkóhóls
Frá Sigurði Arnóri Hreiðarssyni
Bréf til blaðsins
Morgunblaðið Hádegismóum 2, 110 Reykjavík  Bréf til blaðsins | mbl.is