Morgunblaðið - 23.11.2008, Blaðsíða 26

26 Leiklist
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2008
Vaxtalaus greiðslukjör
í allt að 12 mánuði
(visa/euro) Engin útborgun
Sjóntækjafræðingar með
réttindi til sjónmælinga
og linsumælinga
Eftir Freystein Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
J
akob S. Jónsson nam leikhús-
og kvikmyndafræði í Svíþjóð
og hefur í fimmtán ár starf-
að að leiklistar-,menningar-
og menningararfsverkefnum
í Jönköbingléni, sem er um
þriðjungur af sænsku Smálönd-
unum og þar búa um 450 þúsund
manns. „Þessi verkefni beinast í æ
ríkari mæli að því að auka for-
sendur fyrir nýsköpun í atvinnulíf-
inu, einkum ferðaþjónustu og þá
menningartengdri ferðaþjónustu.
En líka í skólaþróun.
Söngleikur um Norð-
menn í Svíþjóð
Þróunin hefur verið áberandi
vitni þess að menning og menning-
ararfur geta verið afl til framfara í
atvinnulegu og efnahagslegu tilliti
og endað í ágóða í þágu alls sam-
félagsins. En til þess að svo verði
þurfa allir að vera með á nótunum.
Það þarf að fá fólk í heilu byggð-
arlagi til að leggjast á eitt og gera
átak allra að sameiginlegu átaki.
Þetta er ekki óumdeilt, en árang-
urinn sýnir að þetta er alveg
mögulegt.“
Jakob nefnir sem dæmigert þró-
unarverkefni söngleik, sem hann
skrifaði og var settur á svið í litlu
þorpi, Öreryd, um 70 km sunnan
við Jönköbing, þar sem búa 200
manns. Ja vi elsker heitir söngleik-
urinn eftir upphafslínu norska
þjóðsöngsins. Í upphafi seinni
heimsstyrjaldar ákváðu sænsk yf-
irvöld að byggja þar búðir fyrir þá
sem þau töldu hættuleg öfl fyrir
samfélagið; fyrst og fremst komm-
únista en ef illa færi mætti líka
koma nazistum þar fyrir. Á þessum
tíma var þetta landsvæði mjög af-
skekkt, „Var svona errið í hvergi.“
Þegar Þjóðverjar réðust inn í Nor-
eg, fór af stað stríður straumur
flóttamanna yfir Kjöl til Svíþjóðar
og norska útlagastjórnin í London
greip þá til þess ráðs að leigja búð-
irnar í Oreryd og á fleiri stöðum
fyrir norsku flóttamennina. Á ár-
unum 1941-45 fóru 40 þúsund
Norðmenn um búðirnar í Oreryd.
Þeir stoppuðu þar mislengi, reynt
var að útvega þeim vinnu á bónda-
býlum og í verksmiðjum sem fyrst,
þau voru mörg sænsku heimilin
sem höfðu að minnsta kosti einn
norskan heimilismann, en nærri
má geta að slíkur straumur í gegn-
um 200 manna þorp skolaði ýmsu
til. „Þarna var allt uppfullt af ör-
lagaþrungnum atburðum og æv-
intýrum,“ segir Jakob. „Margt fékk
þetta góðan endi en annað var
átakanlegt og harmþrungið. Nú er
það svo að í Oreryd eins og öllum
sænskum þorpum er til sögufélag
sem safnar fróðleik í það enda-
lausa. Ég fékk aðgang að þessu
safni og einnig talaði ég við Norð-
menn sem komu í búðirnar. Upp
úr þessu sauð ég söngleik sem er
svipmyndir sem tengjast í gegnum
ákveðnar persónur.“
Elsa veitingakona
og 17 stríðshetjur
„Söngleikurinn var frumsýndur
8. ágúst og þá sat á fremsta bekk
hún Elsa, 101 árs, en hún og mað-
ur hennar ráku verzlun og kaffihús
í Öreryd sem Norðmennirnir sóttu
og sátu þar yfir kaffi og sæta-
brauði með smjöri. Hún var ósköp
ánægð gamla konan og okkur sem
stóðum að sýningunni þótti vænt
um komu hennar. Fyrir um mánuði
fékk ég svo skeyti um að hún væri
öll. Á aðra sýningu komu 17 norsk-
ar stríðshetjur með orður í bak og
fyrir. Þetta var nákvæmlega svona
sögðu þeir og mér fannst það ekki
ónýtur vitnisburður um að mér Ís-
lendingnum hefði tekizt að ná and-
rúminu í löngu liðnu norsk-sænsku
atviki.
Til gamans má geta þess að
þessar búðir voru í raun norskt
landsvæði í Svíþjóð og þegar þeir
sýndu kvikmynd Chaplins um ein-
ræðisherrann fengu íbúar Oreryd
að koma og horfa á, einir Svía, því
sænsk stjórnvöld bönnuð myndina í
Svíþjóð til að þægjast þýzku valdi.
Leiksýningin var þungamiðjan í
öðru og stærra verkefni, en fram-
farafélag Öreryd hafði sett í gang
önnur verkefni einsog móttöku
ferðamanna, sýningar og þjálfun
leiðsögumanna, sem fóru með
ferðamenn um þorpið og sögðu
þeim stríðssögu þess, sýndu þeim
hvar búðirnar stóðu og hvar skot-
æfingasvæðið var og leiddu þá í
gegnum hinar ýmsu sýningar sem
settar voru upp. Að öllu sam-
anlögðu gekk þetta verkefni upp
og hefur vonandi orðið til þess að
ýta undir aðalmarkmiðið sem er að
fá fólk til þess að flytja til svæð-
isins.“
Leikgerð eftir Raskens Moberg
Nýjasta verk Jakobs er leikgerð
eftir Raskens, sögu Vilhelm Mo-
berg. Hann segir að sögu Moberg
megi líkja við Sjálfstætt fólk eftir
Halldór Laxness að því leytinu til
hversu drjúg uppspretta hún er
fyrir sjálfsvitund fólks. „Við vitum
alveg í gegnum Sjálfstætt fólk
hvað gerir okkur Íslendinga að
þjóð. Raskens er Svíum slík lind.“
Um 1970 voru gerðir sjónvarps-
þættir eftir Raskens sem allir
muna er sáu. Göturnar tæmdust
þegar sagan var sýnd í sjónvarp-
inu. Leikgerð Jakobs var sett á
svið nú í október og var það í
fyrsta sinn sem saga Moberg var
sýnd á leiksviði. Jakob segir við-
tökur hafa verið góðar. „Ég var
sögunni trúr, aðalvandinn var
hversu miklu varð að sleppa. Ef ég
hefði tekið allt með hefði sýningin
orðið átta klukkustunda löng, en
hún var um tveir tímar. Það er alls
ekki vandalaust að skera svo mikið
niður en það virðist hafa gengið
upp.“ Nú er leikritið að fara í
dreifngu til sænskra leikhúsa og
Jakob segist bíða spenntur eftir að
sjá hvernig því vegnar.
Á íslenzk leiksvið
– Ertu með nýtt verk á prjón-
unum?
„Já, en það er leyndarmál.“
– Þér er óhætt að segja mér það.
Morgunblaðið er ekki svo útbreitt í
sænsku Smálöndunum.
„Satt er það að vísu. En ég ætla
að bera víurnar í íslenzkt leikhús
með þetta verk. Þess vegna læt ég
ekkert uppi. En ég get sagt þér
annað. Ég er að undirbúa fram-
leiðslu á leikritinu Íslandssagan
eins og við erum vön að segja
hana, en verkið ætlum við fyrst og
fremst erlendum ferðamönnum.
Þetta verk á að bæta ímynd okkar
Íslendinga svo um munar! Höf-
undur er bróðursonur minn, Snorri
Hergill Kristjánsson, og annar
bróðursonur minn, Árni Krist-
jánsson, mun leikstýra.“
– Þýðir þetta að þú sért á heim-
leið?
„Ég bý nú jöfnum höndum í
Reykjavík og Jönköbing og hugsa
að það eigi eftir að henta mér vel
enn um sinn.“
Ákveðinn Jakob S Jónsson segir að menning og menningararfur geti verið afl til framfara í atvinnulegu og efnahagslegu tilliti.
Morgunblaðið/Ómar
Hlutleysisvalsinn Í söngleiknum Ja vi elsker fóru börn með hlutverk yf-
irvalda. Litla stúlkan með pípuhattinn er í hlutverki Per Albin Hanson for-
sætisráðherra, og atriðið heitir Hlutleysisvalsinn. Hlutleysisstefna Svía í
heimsstyrjöldinni sætti gagnrýni fyrir að vera um of undanlát við nazista.
Leiklistin
stuðlar að
nýsköpun
Hann hefur skrifað
hátt á annan tug
leikrita, sem flest
hafa verið sýnd á
sviði í Svíþjóð. Nú
skrifar hann með
íslenzkt leikhús í
huga og er fram-
leiðandi að öðru
leikriti íslenzku,
sem bróðursonur
hans er höfundur
að og annar bróð-
ursonur leikstýrir.