Morgunblaðið - 23.11.2008, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2008
26. nóvember, 1978: „Aum-
ingjaskapur Alþýðuflokksins í
stjórnarsamstarfinu er að verða
eitt helzta umræðuefni manna á
meðal. Síðasta dæmi hans eru
skilyrði þau, sem Alþýðuflokk-
urinn ákvað á miðvikudagskvöldið
að setja fyrir því að samþykkja
rúmlega 6% kauphækkun hinn
1.des. nk. en féll svo frá aðfara-
nótt föstudags.
Nú er svo komið, að þegar for-
ystumenn Alþýðuflokksins og
þingmenn gefa yfirlýsingar um
það, að Alþýðuflokkurinn ætli að
knýja þetta eða hitt fram í stjórn-
arsamstarfinu eða berja í borðið
og segja hingað og ekki lengra
eru viðbrögð manna þau að skelli-
hlæja. Gengi Alþýðuflokksins hef-
ur fallið svo rækilega frá kosn-
ingum, að ekki er hægt að taka
nokkurt mark á því, sem for-
ystumenn hans segja. Allt er það
marklaust tal - orðakonfekt.“
. . . . . . . . . .
27. nóvember, 1988: „Síðustu daga
hafa birst niðurstöður tveggja
skoðanakannana um fylgi stjórn-
málaflokkanna og stöðu ríkis-
stjórnarinnar. Rúm vika leið á
milli þess að leitað var eftir við-
horfi almennings. Sveiflurnar í
fylginu eru á vinstra kanti stjórn-
málanna, þar sem uppstokkun
verður á fylgi milli Kvennalista,
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks. Vinsældir Sjálfstæðis-
flokksins aukast lítillega en þó
hefur flokkurinn ekki fengið þann
byr í seglin sem kannanir fyrir
fáeinum vikum gáfu vísbendingu
um.
Nýafstaðin kosningabarátta í
Kanada var góð áminning um
það, hve sveiflurnar geta orðið
miklar og skjótar í afstöðu al-
mennings. Við upphaf barátt-
unnar var helsta stjórnarand-
stöðuflokknum, Frjálslynda
flokknum, spáð hruni. Um miðbik
kosningaslagsins þótti líklegast
að Frjálslyndi flokkurinn sigraði.
Úrslit kosninganna urðu síðan
Íhaldsflokknum í vil. Við þekkj-
um ekki slíkar stórsveiflur
hér. . .“
Úr gömlum l e iðurum
Birt hefurveriðframtíðar-
spá, sem byggist á
gögnum frá
bandarískum leyniþjón-
ustum, sem eru 16 talsins.
Spáin er til næstu tuttugu ára
og er þar dregin upp mynd af
sundurleitum heimi. Því er
spáð að áhrif Bandaríkjanna
minnki og ríkjum á borð við
Indland, Kína og Rússland
vaxi ásmegin. Bandaríkin
gegni áfram lykilhlutverki, en
ekki jafn afgerandi og verið
hefur.
Í skýrslunni segir að sú til-
færsla á fjármagni og efna-
hagslegu valdi, sem nú sé í
vændum frá vestri til austurs,
eigi sér ekki fordæmi í nú-
tímasögunni. Búast megi við
að íbúum jarðar fjölgi um 1,2
milljarða á næstu 17 árum og
aðeins 3% af því verði á Vest-
urlöndum.
Í skýrslunni segir að doll-
arinn verði ef til vill ekki
helsti gjaldmiðill heims árið
2025. Skortur á vatni og elds-
neyti geti valdið átökum.
Draga muni úr ítökum
hryðjuverkasamtakanna al-
Qaeda en önnur samtök gætu
komið fram í stað þeirra og
aðgangur hryðjuverkamanna
að hættulegum vopnum auk-
ist, þar á meðal gætu þeir
komist yfir gereyðingarvopn.
Það sama ætti við um út-
lagaríki. Bilið á milli fátækra
og ríkra í heiminum haldi
áfram að aukast og ekki sé
séð fyrir endann á áhrifum af
hlýnun jarðar en þau komi
fram í mismiklum mæli eftir
heimshlutum.
Talað er um að í kjölfar
fjármálakreppunnar geti
stuðningur við ríkisafskipti af
efnahagsmálum
aukist um allan
heim en greinilegt
er þó af skýrsl-
unni að höfundar
hennar sáu kreppuna ekki
fyrir og viðurkenna þeir það.
Margt af því sem fram
kemur í skýrslunni segir sig
sjálft. Höfundar hennar ráða
vitaskuld ekki yfir spákúlu og
nægir í þeim efnum að líta á
fyrri spár af sama toga. Í
sams konar skýrslu sem kom
út 1997 var því til dæmis spáð
að miðstjórnarvald í Rúss-
landi héldi áfram að veikjast
en hið gagnstæða gerðist
þegar Pútín komst til valda.
Hins vegar var réttilega sagt
fyrir um að Rússar reyndu í
auknum mæli að auka áhrif
sín í grannríkjum sínum.
Það er því fráleitt að líta á
skýrslu sem þessa sem
óbrigðulan leiðarvísi en það
má hafa hana til hliðsjónar.
Sérstakt áhyggjuefni er spá
höfundanna um að hugmyndir
um veraldlegt stjórnvald og
lýðræði veikist á næstu árum.
Þær ábendingar eru ekki nýj-
ar af nálinni. Hingað til hefur
því verið haldið fram að lýð-
ræði og hið opna samfélag sé
forsenda velmegunar. Upp-
gangur Kínverja og Rússa er
einræðisherrum víða um heim
því kærkominn. En það má
ekki gleyma því að ekki má
leggja að jöfnu uppgang og
áhrif annars vegar og vel-
megun hins vegar. Bæði í
Kína og Rússlandi ríkir enn
gríðarleg misskipting og
miklu meiri en gengur og ger-
ist í rótgrónum lýðræðis-
ríkjum. Vígstaða lýðræðisins
hefur ef til vill veikst en mál-
staðurinn hefur síður en svo
glatað mikilvægi sínu.
Vígstaða lýðræð-
isins hefur veikst}Viðsjárverður heimur
A
uglýsing N1 þar sem skjaldar-
merkið kemur við sögu hefur
vakið töluvert umtal. Væntanlega
þó ekki af því tagi sem lagt var
upp með. Mörgum þykir fyr-
irtækið fara illa með táknmynd sem ekki sé
þess að nota, heldur einungis þjóðarinnar;
sjálft skjaldarmerkið. Í auglýsingunni hefur
merki N1 verið komið fyrir í stað skjaldarins
og skjaldarberunum – landvættunum – verið
skipt út fyrir ungt kraftmikið fólk.
Þegar ég var á ferð í New York örfáum
mánuðum eftir að tvíburaturnarnir féllu blakti
bandaríski fáninn hvarvetna í borginni. Hann
skreytti bíla fólks, glugga heimila og fyrir-
tækja. Á öllum þeim stöðum þar sem hægt var
að flagga var fáninn dreginn að húni.
En bandaríski fáninn hefur reyndar alla tíð
verið notaður af Bandaríkjamönnum á mun frjálslegri
hatt en íslenski fáninn af Íslendingum. Það kom mér því
nokkuð á óvart þegar íslenska þjóðin fór að nota fánann
með áþekkum hætti og ég hafði séð í New York nú í upp-
hafi kreppunnar. Svo virtist sem fáninn vekti með fólki
samstöðu. Væri sameiningartákn á erfiðum tímum.
Mörg fyrirtæki hafa notað fánalitina að undanförnu til
þess að vekja samstöðu um það sem íslenskt er í þágu
sameiginlegra hagsmuna; atvinnuhorfna og sjálfbærni.
Fólk hefur brugðist vel við því og jafnvel endurskoðað
neyslumynstur sitt með tilliti til íslenskrar framleiðslu.
N1 rær á áþekk mið með notkun sinni á fánalitunum í
umræddri auglýsingu en sá er þó reginmun-
urinn að bensín er ekki íslensk afurð.
Nú skal ég ekki fullyrða um hvort fólk hefði
tekið það jafn óstinnt upp ef kexverksmiðjan
Frón hefði skipt skildinum með íslenska fán-
anum út úr skjaldarmerkinu og sett sitt merki
í staðinn. Flestum finnst Frón líklega ekkert
síður íslenskt en skjaldarmerkið. Öðru máli
gildir um N1. Það er erfitt að ímynda sér
hvaða forsendur hafa verið fyrir því að skipta
sjálfu sameiningartákni þjóðarinnar út fyrir
bensínmerki. Táknmálið snýst herfilega í
höndunum á hönnuðunum/fyrirtækinu þegar
neytendur bregðast illa við því að unga fólkið
taki stöðu landvættanna og gerist skjaldberar
olíufélags; þegar táknmáli þjóðar er snúið upp
á erlent „svartagull“ og unga fólkinu í landinu
falið að „standa vörð“ um það. Því má ekki
gleyma í þessu samhengi að saga olíunýtingar á heims-
vísu er með ljótari sögum sem um getur. Það kann svo að
hafa virkað eins og „olía á eld“ að í auglýsingunni er síðan
boðið ódýrara eldsneyti í einungis EINN dag. Samráð ol-
íufélaganna gleymist ekki það auðveldlega að yfirbót í
einn dag dugi til. Ef höfða á til samstöðu meðal þjóð-
arinnar og nota þær táknmyndir sem henni eru helgastar
þurfa augljóslega að liggja þjóðarhagsmunir að baki en
ekki eiginhagsmunir. Kannski finnst bara flestum lands-
mönnum óþarfa tilætlunarsemi að þeir „standi vörð“ um
hagsmuni olíufyrirtækjanna – hingað til hafa þau verið
fullfær um að gera það sjálf. fbi@mbl.is
Fríða Björk
Ingvarsdóttir
Pistill
Tilætlunarsemin olía á eld?
Fiðrildi nema land
í hlýrra loftslagi
FRÉTTASKÝRING
Eftir Sigtrygg Sigtryggsson
sisi@mbl.is
Ý
msar breytingar eru
farnar að koma fram á
gróðurfari og dýralífi
hér á landi, sem tengja
má loftslagsbreytingum.
Á Náttúrufræðistofnun Íslands fer
fram skipulögð vöktun á stofnum
fiðrilda. Verkefnið hófst árið 1995
eða um það leyti sem breytinga fór að
gæta svo almennt væri eftir því tekið.
Stöðluð sýnataka hefur síðan farið
fram óslitið á tveim stöðum, Tuma-
stöðum í Fljótshlíð og Kvískerjum í
Öræfum, eða í 14 ár. Sýnataka hefur
farið fram á fleiri stöðum á landinu í
lengri eða skemmri tíma, svo í
Skaftafelli, á Mógilsá, Rauðafelli, í
Skógum og Ásbyrgi.
Erling Ólafsson skordýrafræð-
ingur hefur annast verkefnið frá upp-
hafi. Að hans sögn hefur rannsóknin
leitt margt athyglisvert í ljós. Til
dæmis hafa nýjar tegundir verið að
hasla sér völl á Íslandi með hlýnandi
loftslagi. Má sem dæmi nefna fiðr-
ildið lerkivefara. Tegundin fannst
fyrst í gildru á Tumastöðum árið
1997 en á örfáum árum varð hún al-
gengasta tegundin í Fljótshlíðinni.
Eins hefur fengist góð yfirsýn
hvaða fiðrildategundir hafa flækst
hingað með með loftstraumum frá
Evrópu, aðallega á haustin. Sumar
tegundir hafa lifað af veturinn og þar
með gerst hér landnemar. Má í því
sambandi nefna þrjár tegundir, gar-
yglu, skrautyglu og kálmöl.
Takmarkaður ævilengd
Erling skráir afkomu allra teg-
unda, en hver tegund á sinn tak-
markaða vitjunartíma, ef svo má taka
til orða. Einstaka tegundir fljúga t.d.
fyrri hluta sumars en sjást ekkert
seinni hlutann, og aðrar tegundir
hafa þá tekið við. Fullorðna dýrið
kemur eggjum sínum fyrir og þar
með lýkur hlutverki þess. Ný kynslóð
tekur við og elst upp næsta sumar.
Verkefnið hefur þegar stóraukið
þekkingu á fiðrildum á Íslandi og
spennandi er að fylgjast áfram með
framvindu mála eftir því hvernig
loftslag þróast, að sögn Erlings.
Erling hefur lokið við að skrá gögn
frá tímabilinu 1995-2004 eða í 10 ár.
Alls veiddust 69.494 eintök fiðrilda á
Tumastöðum og tilheyrðu þau 50
tegundum. Samsvarandi tölur frá
Kvískerjum eru 81.227 eintök og 64
tegundir. Samtals á stöðunum tveim
eru tegundirnar orðnar 69. Á Íslandi
hafa til þessa fundist 143 nafn-
greindar tegundir fiðrilda. Þar af eru
89 taldar lifa hér á eigin forsendum í
íslenskri náttúru eða berast hingað
fyrir eigið tilstilli með vindum. Sjö
tegundir lifa alfarið innanhúss og 48
tegundir sem slæðst hafa til landsins
með farartækjum og varningi fylla
töluna, auk einnar sem er horfin úr
innanhússfánunni. Ólokið er að vinna
úr gögnum sem safnað hefur verið
eftir 2004. Nöfn fiðrildanna eru í
flestum tilvikum nýyrði, samvinna
Erlings og Hálfdáns Björnssonar,
bónda á Kvískerjum. Erling vill
árétta að mikilvægt sé að fylgjast ná-
ið með áhrifum loftslagsbreytinga á
lífríki landsins. Slíkar rannsóknir
hafa ekki einvörðungu fræðilegt gildi
því þekking á áhrifum á einstaka
hópa lífvera getur skýrt ýmsar aðrar
breytingar sem kunna að skipta
meira máli fyrir þjóðarhag. „Það
þyrfti því að hrinda í framkvæmd
vöktunarverkefnum af mörgum toga
sem allra fyrst, þ.e. áður en lestin
hefur brunað framhjá okkur,“ segir
Erling
Ljósmynd/Erling Ólafsson
Gildran Það er máttur ljóssins sem laðar að sér fiðrildin á nóttunni.
LJÓSAGILDRA er fyrirbæri sem
notað er til að fanga fiðrildin.
Gildran hefur verið notuð víða um
heim en byrjað var að nota gildruna
þegar skipuleg vöktun á stofnum
fiðrilda hófst hér á landi árið 1995.
Með gildrunni notfæra menn sér
þá áráttu fiðrilda að leita í ljós þó
að þau kjósi alla jafna að fljúga í
myrkri. Einnig er þetta góð aðferð
til þess að mannshöndin þurfi ekki
að koma nálægt sýnatökunni.
Fiðrildin fljúga á ljósaperu sem
staðsett er í gildrunni. Þaðan detta
þær ofan í trekt og loks ofan í safn-
kassa sem er fyrir neðan trektina. Í
safnkassanum er svæfingarefni og
því sljóvgast fiðrildin mjög fljótt og
komast ekki upp. Þar með ljúka
þau lífi sínu í þágu vísindanna.
Gildrurnar eru tæmdar einu
sinni í viku, frá miðjum apríl og
fram í miðjan nóvember.
LENDA Í
GILDRU
››
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/