Morgunblaðið - 23.11.2008, Blaðsíða 36

36 Lífssýn
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 2008
O
rðspor – gildin í samfélaginu
er nýjasta bók Gunnars Her-
sveins. „Í bókinni er hvatt til
þess að einstaklingurinn stígi
út í samfélagið og láti gott af
sér leiða,“ segir Gunnar Hersveinn en árið
2005 kom út eftir hann Gæfuspor – gildin í
samfélaginu. „Gæfuspor fjallaði um gildi og
dyggðir einstaklinga en þessi nýja bók er
um næsta skref, sem sagt það að stíga út í
samfélagið. Markmiðið með bókinni er að
leggja fram umræðuefni til að bæta sam-
félagið og henni er skipt niður í nokkra
flokka eins og til dæmis: jafnréttismál, fjöl-
miðlar, umhverfismál, uppeld-
ismál og trúmál.
Ég geri tilraun til að greina
samfélagið og benda á skekkj-
ur og hvaða afleiðingar þær
geti haft. Til dæmis er fjallað
um umhyggju og umönn-
unarstörf og þau vegin og met-
in í tengslum við viðskipti og
óraunhæfa drauma. Gildin sem
tilheyra málaflokkum um-
hyggjunnar eru ekki nógu hátt
skrifuð í samfélaginu, senni-
lega vegna þess að þeir sem
þurfa mest á umhyggju ann-
arra að halda eru veikir hags-
munahópar. Segja má að fyrri
tíma konur hafi byggt upp vel-
ferðarkerfið í sjálfboðavinnu
með því að sinna munaðarlausum börnum,
öldruðum og sjúkum.“
Á bókin við á krepputímum?
„Já, hún á algjörlega við á krepputímum
og kemur að liði þegar samfélagið vill end-
urskoða áður viðurkennd gildi. Bókin er
greining á tíðaranda efnishyggjunnar sem
var ríkjandi í samfélaginu. Bókin er grein-
ing á tíðaranda efnishyggjunnar sem var
ríkjandi í samfélaginu. Í bókinni er bent á
gildi sem ættu að taka við af efnishyggj-
unni. Andspænis taumleysi og agaleysi er
sem dæmi bent á nægjusemi og sjálfsaga.
Efni bókarinnar á vel við þegar til dæmis
er rætt um hlutverk fjölmiðla. Nú er sótt að
frétta- og blaðamönnum og ásakanir ganga
um að þeir hafi brugðist. Ég vil taka upp
hanskann fyrir skrifandi blaðamann því að-
stæður til að vinna verk sín vel og af sam-
félagslegri ábyrgð eru ekki góðar. Tíminn
sem gefst til rannsókna er nánast enginn og
gagnrýnið fjölmiðlafólk, sem vill gera vand-
aðar fréttaskýringar, fær oftar uppsagn-
arbréf en ógagnrýnið.“
Er niðurstaða í bókinni?
„Það er ekki bein niðurstaða heldur er
markmiðið að fá lesandann sjálfan til að
eiga síðasta orðið og taka af-
stöðu til hlutanna. Það má
segja að í bókinni felist ákveð-
in ábending um það hvaða gildi
mætti nota til að byggja upp
nýtt samfélag en það er aldrei
verið að segja fólki nákvæm-
lega hver vegurinn er. Mik-
ilvægast er að fólk hafi trú á
því að hægt sé að finna veginn
og komi sér saman um hvaða
vegur er æskilegastur.
Framlagið í bókinni felst
ekki síst í því að takast á við
úreltan ráðandi hugsunarhátt
til dæmis í jafnréttismálum og
umhverfismálum og benda á
vænlegar leiðir. Nefna má sem
dæmi um úrelta hugsun, að
þegar bankaráðsformaður nýs banka árið
2002 var spurður hvers vegna engin kona
væri í nýja ráðinu svaraði hann: „Við erum
varfærnir í byrjun. Við fundum enga konu
til að koma inn í bankaráðið. Breiddin í
ráðinu er ágæt.“ Spyrja má var þetta boð-
legt svar?
Niðurstaðan í bókinni er margþætt og er
meðal annars um það verkefni að efla lýð-
ræðið og að takast á við hraðasamfélagið,
þá er lagður fram listi um möguleg höf-
uðgildi Íslendinga á næstu árum.“
kolbrun@mbl.is
Höfuðgildi
Íslendinga
Morgunblaðið/RAX
Orðspor Gunnar Hersveinn bendir á gildin sem mætti nota til að byggja upp nýtt samfélag.
‘‘MIKILVÆGAST ERAÐ FÓLK HAFITRÚ Á ÞVÍ AÐHÆGT SÉ AÐ
FINNA VEGINN OG
KOMI SÉR SAMAN
UM HVER VEG-
URINN ER
F
arsælt líf, réttlátt samfélag – kenn-
ingar í siðfræði er ný bók eftir Vil-
hjálm Árnason heimspeking. „Bókin
fjallar um kenningar í vestrænni
heimspeki frá Sókratesi til samtím-
ans, einkum um forsendur farsæls lífs ein-
staklinga og réttláts samfélags en þetta eru
meginstef í siðfræði,“ segir Vilhjálmur. „Ég
ræði um hugmyndir helstu heimspekinga sög-
unnar um siðferðileg efni í frekar víðum skiln-
ingi því að ég tengi þau gjarnan hugmyndum
þeirra um samfélagið og hlutverk ríkisins. Ít-
arleg umfjöllun er um helstu meistara siðfræð-
innar, svo sem Aristóteles, Kant og John Stu-
art Mill, en einnig er rætt um
kenningar hugsuða eins og Marx,
Kierkegaards og Simone de
Beauvoir. Þegar nær dregur
samtímanum geng ég inn í rök-
ræðu við tvær áhrifamiklar kenn-
ingar, réttlætiskenningu Rawls
og samræðusiðfræði Habermas
og helstu gagnrýni á þær, svo
sem frá femínistum og Foucault.
Í lokakaflanum velti ég því fyrir
mér hvaða erindi siðfræðin eigi
við okkur, borgara hagvaxt-
arsamfélagsins og þar er ég með
íslenskar aðstæður í huga.“
Á bókin við á krepputímum?
„Já, það á hún. Á öllum tímum,
og ekki síst á krepputímum,
hljóta menn að velta fyrir sér
spurningum um hvernig þeim
geti farnast vel í lífinu. Mörg stef
í þessari bók eru gagnleg fyrir einstaklinga
sem kljást við tilvistarvanda, enda hafa ýmsir
hugsuðir haldið því fram að lífskreppa geti leitt
til betra lífs fyrir fólk sé vel unnið úr henni. Þar
er til dæmis kafli um hjálpræði heimspeki og
trúar þar sem sýnt er hvernig heimspekin var
lífsmáti þeirra sem vildu öðlast sálarró og finna
lausn undan veraldarböli.
Í bókinni er mikið fjallað um tengsl gild-
ismats, mannkosta og lífshamingju. Svo brenna
líka nú um stundir mjög á okkur spurningar
um réttlæti og ranglæti og í bókinni er fjallað
um helstu viðmið sem hafa ber í fyrirrúmi þeg-
ar efla þarf félagslegt réttlæti.“
Er einhver niðurstaða í bókinni?
„Niðurstaðan snýst um tvær meginhug-
myndir sem við þurfum öðru fremur að leggja
rækt við í samtímanum: ábyrgð og tilgang. Í
hagvaxtar- og neyslusamfélagi hættir okkur til
að gleyma til hvers við lifum. Hagsæld getur
verið mikilvæg forsenda farsældar en farsæld-
in á sér mun fjölþættari rætur í gildismati okk-
ar og hugsunarhætti. Við þurfum því að leggja
sérstaka rækt við uppeldi og menntun þar sem
grunnurinn er lagður að farsæld einstaklinga.
Það er líka mikilvægt að búa
börnin undir að verða sjálfstæðir,
virkir og sanngjarnir borgarar í
lýðræðissamfélagi því að rétt-
lætið hvílir ekki síst á árvekni
borgaranna gagnvart meðferð
valdsins og réttlátri dreifingu
gagna og gæða samfélagins.
Ég dreg saman meginlærdóm-
ana af vestrænni siðfræði í hug-
myndum um tvenns konar
ábyrgð sem er mikilvægt fyrir
fólk að temja sér. Annars vegar
er vitsmunaleg ábyrgð sem
byggir á gagnrýninni hugsun.
Hinn klassíski boðskapur heim-
spekinnar er að hugsa af heil-
indum um öll mál og venja sig á
að rökræða þau. Hér andæfi ég
straumum í samtímanum sem
hafa verið vinsælir og byggjast á
fjandskap gegn rökum og rökræðu. Ég held því
fram að vitsmunaleg ábyrgð sé sígilt og gott
veganesti fyrir lífið. Hins vegar er tilfinn-
ingaleg ábyrgð sem byggist á því að við berum
ábyrgð á viðbrögðum okkar við öllum áreitum
heimsins. Það eru ekki aðstæðurnar eða annað
fólk sem fær einstaklinginn til að bregðast við
með ákveðnum hætti heldur er það hann sjálf-
ur sem gefur svör við áreitum umhverfisins og
hann þarf að muna eftir ábyrgð sinni á þeim.“
kolbrun@mbl.is
Heimspekingar
í kreppunni
Morgunblaðið/Golli
Samtíminn Vilhjálmur Árnason segir okkur þurfa að leggja rækt við ábyrgð og tilgang.
Ábyrgð ein-
staklingsins
‘‘Á ÖLLUM TÍMUM,OG EKKI SÍST ÁKREPPUTÍMUM,HLJÓTA MENN AÐ
VELTA FYRIR SÉR
SPURNINGUM UM
HVERNIG ÞEIM
GETI FARNAST
VEL Í LÍFINU.