Skinfaxi - 01.12.1995, Side 16

16
UMFÍ
ÍSLENSK STJÓRNVÖLD
OG UMHVERFISMÁLIN
Segja má aö umhverfismál hafi lengi setiö á hakarium
i stefnumörkun hjá íslenskum stjórnvöldum. Þar kemur
margt til, en kannski vegur þyngst ab viö Islendingar
höfum löngum taliö aö viö œttum ekki viö jafn mikinn
vanda aö glíma og aörar þjóöir.
Á meðan mengunarský grúfðu yfir
borgum á borð við London og Los
Angeles var Reykjavík talin hreinasta
höfuðborg heims, með reyklausa hús-
hitun og laxveiðiá sem uppfyllti
bandarískar kröfur um drykkjarvatn.
Margir gerðu sér þó snemma ljóst
að við íslendingar eigum við ýmis
umhverfisvandamál að glíma og það
væri ósanngjarnt að segja að fullkom-
ið andvaraleysi hafi ríkt í umhverfis-
málum á íslandi fram á þennan dag. í
upphafi aldarinnar hófu hugsjóna-
menn og ungmennafélög baráttu
gegn jarðvegseyðingu með upp-
græðslu sanda og skógrækt. Lög um
skógrækt og varnir gegn uppblæstri
voru samþykkt frá Alþingi árið 1907,
en almenn náttúruverndarlög ekki
fyrr en 1956.
Þá hafa menn smám saman verið
að vakna til vitundar um aö ísland er
ekki einangrað frá vandamálum um-
, heimsins. Mengun virðir ekki landa-
mæri og mörg vandamál verða ekki
leyst nema með alþjóðlegri samvinnu.
Meðal annars vegna þessa hefur laga-
flóra umhverfismála smám saman
orðiö blómlegri og stjórnvöld látið
meira til sín taka á sviði náttúru-
verndar, mengunarvarna og hollustu-
verndar.
Stofnun umhverfisráöuneytis
Segja má að þáttaskil hafi orðið í þess-
um efnum þegar umhverfisráðuneytið
var stofnað árið 1990. Yfirstjórn um-
hverfismála var þá færö á eina hönd.
Margar þær stofnanir sem koma á
einn eða annan hátt að umhverfis-
málum hafa verið færðar til ráðu-
neytisins: Náttúruverndarráð, Nátt-
úrufræðistofnun, Veðurstofan, Holl-
ustuvernd, mengunarsvið Siglinga-
málastofnunar ríkisins, Skipulag
ríkisins, Landmælingar íslands og
embætti Veiðistjóra. Þá hefur ráðu-
neytið samstarf við önnur ráðuneyti
um ýmis mál, svo sem landgræðslu og
skógrækt.
Segja má að stefna íslenskra stjórn-
valda í umhverfismálum sé fjórþætt:
að draga úr skaðlegri mengun; að
stuðla að vernd óspilltrar náttúru; að
standa við alþjóðlegar skuldbindingar;
og aö stuðla að sjálfbærri þróun. Um
alþjóöamálin er fjallaö í sérstökum
kafla og tvö fyrstnefndu atriðin skýra
sig sjálf. En „sjálfbær þróun" - hvaö
er átt við með því?
Gæsin og gulleggin
Sjálfbær þróun er nýtt hugtak í ís-
lensku, en hugsunin á bak viö þaö er
að minnsta kosti jafn gömul sögunni
af gæsinni sem verpti gulleggjunum.
Við vitum að jafnvel þó að einhver
gullegg leynist í kviði gæsarinnar þá
er skynsamlegra að ala hana og hirba
eggin um langa framtíb en ab slátra
henni og spretta upp á henni belginn
fyrir skammtímagróðann.
Við höfum því miður allt of oft
gleymt boðskap þessa einfalda ævin-
týris í umgengni okkar við auðlindir
jarðar. Við þurfum að hafa sjálfbæra
þróun í huga við nýtingu fiskistofna
okkar og landgæöa og þegar við veg-
um og metum kosti endurvinnslu og
endurnýtingar á móti notkun einnota
umbúða.
ísland - hreinasta land í heimi?
ísland stefnir að því að verða talið
hreinasta land hins vestræna heims
um næstu aldamót og aö verða ímynd
hreinleika og sjálfbærrar þróunar í
samfélagi þjóðanna. Við Islendingar
stöndum að mörgu leyti vel að vígi
gagnvart þessu markmiði, eins og áb-
ur sagði, þar sem mengun er óvíða
minni á byggðu bóli.
Þab er þó langt í frá að við getum
leyft okkur að slaka á og hreykt okkur
af því einu ab búa fjarri helstu iðnab-
arsvæbum heims. Frágangur á rusla-
haugum hefur batnað mikið á síðustu
árum og endurvinnsla verið hafin á
ýmsum úrgangi, en við erum enn eft-
irbátar margra nágrannaþjóða varð-
andi skil á endurvinnanlegum efnum
og spilliefnum á borð við rafhlöður.
Eitt stærsta verkefnið framundan er
að koma fráveitumálum í gott horf,
en sums staöar hefur fólk verib varað
vib aö vera í snertingu við sjó eða
vatn nálægt stöðum þar sem skolpi er
veitt út í. Væntanlegar endurbætur á
frárennsliskerfi á höfuðborgarsvæðinu
hafa verib kallaðar dýrasta fram-
kvæmd íslendinga í umhverfismálum,
og ríkið hyggst aöstoða sveitarfélög
víba um land til þess ab hægt verði að
ráðast í nauðsynlegar endurbætur á
næstu árum.
Stór verkefni framundan
Við þurfum að halda áfram því mikla
starfi sem aldamótakynslóðin hóf við
að græða landið og við þurfum að
gæta þess ab fiskveiðar séu stundaðar
á þann hátt að tryggt sé að komandi
kynslóðir fái fíka að njóta af helstu
auðlind okkar íslendinga, fiskimibun-
um. Þá þarf að gera umtalsverðar úr-
bætur í sorphirðu- og fráveitumálum,
meb áherslu á breytta framleiðslu- og
neysluhætti, minnkun úrgangs, bætta
nýtingu og endurvinnslu. Það eru því
stór verkefni framUndan fyrir íslensk
stjórnvöld ef ná á settu marki í byrjun
nýrrar aldar.
Því marki verður ekki náð bara með
stjórnvaldsaðgerðum. Almenningur
verbur ab koma þar inn í, til dæmis
með því að taka þátt í skógrækt eða
hreinsunarátaki eins og því sem UMFÍ
gekkst fyrir sumarið 1995. Það skiptir
jafnvel enn meira máli að fólk hugsi
um hvernig hægt er að sóa minna og
nýta umbúðir til endurvinnslu og síð-
ast en ekki síst á almenningur að veita
stjórnvöldum aðhald. Viö búum í lýð-
ræðisríki, þar sem handhafar ríkis-
valdsins eru í vinnu hjá þe^gnunum.
Skoðanakannanir sýna að Islendingar
telja hreint umhverfi vera forgangs-
mál og meðan sú er raunin ber stjórn-
völdum ab framfylgja metnaðarfullri
stefnu í því efni.
Hugi Ólafsson
deildarstjóri í
umhverfisráduneytinu